چرا دچار سرگیجه در بارداری می شویم؟
در دوران بارداری، بدن شما دچار تغییرات عمده ای می شود، به ویژه در سیستم گردش خون. ضربان قلب افزایش می یابد، میزان خون پمپاژ شده در هر دقیقه بالا می رود و حجم کل خون در بدن حدود 30 تا 50 درصد بیشتر می شود.
در بیشتر بارداری ها، رگ های خونی گشاد می شوند و فشار خون به تدریج کاهش می یابد، به طوری که معمولا در اواسط بارداری به پایین ترین حد خود می رسد. سپس دوباره شروع به افزایش می کند تا در پایان بارداری به سطح طبیعی بازگردد.
در سه ماهه دوم و سوم بارداری، رحم در حال رشد، به رگ های بزرگ بدن، به ویژه رگ های پا فشار وارد می کند و باعث کندی گردش خون در نیمه پایینی بدن می شود.
در حالت عادی، بدن شما می تواند خودش را با این تغییرات تطبیق دهد و جریان خون کافی را به مغز برساند. اما گاهی این تطبیق به اندازه کافی سریع نیست و ممکن است باعث احساس سبکی سر، سرگیجه یا حتی بیهوشی شود.
همچنین اگر دچار کم خونی باشید، به اندازه کافی غذا یا آب ننوشید، بیش از حد ورزش کنید یا در معرض گرما قرار بگیرید، احتمال سرگیجه در بارداری بیشتر خواهد شد.
تفاوت بین احساس سبکی سر و سرگیجه چیست؟
گاهی این دو واژه به جای هم استفاده می شوند، اما در واقع با هم تفاوت دارند.
سبکی سر زمانی رخ می دهد که احساس کنید در حال غش کردن هستید. در این حالت ممکن است بدن تان سنگین و سرتان بیش از حد سبک احساس شود.
سرگیجه واقعی که به آن «وریگو» یا سرگیجه دورانی هم می گویند، حالتی است که محیط اطراف تان در حال چرخش به نظر می رسد و این حس اغلب با حالت تهوع همراه است.
در دوران بارداری، اگر دچار وریگو شوید، ممکن است احساس کنید تعادل تان به هم خورده یا در حال چرخیدن یا خم شدن هستید. گاهی این حالت همراه با سردرد یا مشکلات بینایی نیز ظاهر می شود.
آیا سرگیجه فقط در سه ماهه اول بارداری رخ می دهد؟
گرچه علائمی مانند درد سینه، تهوع صبحگاهی، خستگی یا تکرر ادرار در اوایل بارداری رایج تر هستند، اما سرگیجه در بارداری، نیز در این مرحله کاملا طبیعی محسوب می شود. این اتفاق معمولا به دلیل افزایش حجم خون و تغییرات هورمونی رخ می دهد.
هورمون های بارداری باعث شل و گشاد شدن رگ های خونی می شوند. این روند به افزایش جریان خون به سمت جنین کمک می کند اما از سوی دیگر، سرعت بازگشت خون به بدن مادر را کاهش می دهد و در نتیجه ممکن است فشار خون افت کرده و باعث سرگیجه شود.
همچنین کاهش قند خون در سه ماهه اول نیز یکی دیگر از دلایلی است که باعث احساس سرگیجه در بارداری می شود، زیرا بدن هنوز در حال تنظیم سطح قند خون است.
اگرچه ممکن است سرگیجه در سه ماهه اول بیشتر باشد، اما در اواخر بارداری نیز ممکن است ادامه یابد، به خصوص زمانی که به پشت دراز می کشید. در این حالت، وزن جنین به رگ بزرگ «ورید اجوف تحتانی» فشار وارد می کند؛ رگی که مسئول بازگرداندن خون از نیمه پایینی بدن به قلب است.
آیا بیماری های خاصی می توانند عامل سرگیجه در بارداری باشند؟
در برخی موارد، سرگیجه در بارداری می تواند ناشی از بیماری ها یا شرایط کمتر شایعی باشد که ممکن است به راحتی قابل تشخیص نباشند. در ادامه به چند مورد مهم اشاره می کنیم:
1- سنکوپ وازوواگال (Vasovagal Syncope)
این وضعیت زمانی رخ می دهد که فرد در اثر سرفه شدید، دفع ادرار یا مدفوع دچار افت فشار خون و ضربان قلب می شود. این افت ناگهانی باعث سرگیجه یا حتی غش کردن می شود.
زنان باردار نسبت به این حالت حساس تر هستند. معمولا پیش از بی هوشی علائمی مثل گرگرفتگی، رنگ پریدگی، تعریق، حالت تهوع، خمیازه کشیدن زیاد و تنفس سریع دیده می شود. در صورت مشاهده این علائم، سریعا دراز بکشید تا از افتادن و آسیب احتمالی جلوگیری شود.
2- کم خونی (Anemia)
اگر دچار کم خونی باشید، بدن شما به اندازه کافی گلبول قرمز برای انتقال اکسیژن به مغز و اندام ها نخواهد داشت. این موضوع یکی از دلایل مهم احساس سبکی سر یا سرگیجه در بارداری است.
شایع ترین نوع کم خونی در دوران بارداری، کم خونی ناشی از فقر آهن است. بنابراین مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، عدس، اسفناج و همچنین استفاده از مکمل آهن طبق تجویز پزشک ضروری است، به ویژه در سه ماهه دوم و سوم.
3- اضطراب و استرس شدید
استرس زیاد در بارداری می تواند باعث تنفس سریع یا سطحی (هایپروِنتیلاسیون) شود که در نتیجه آن احساس سبکی سر ایجاد می شود. برای مقابله با اضطراب و متعاقبا سرگیجه در بارداری، بهتر است از روش های مدیریت استرس مثل تمرینات تنفس عمیق، یوگا یا مشاوره روان شناسی استفاده کنید. اگر با این روش ها بهبود نیافتید، از پزشک تان بخواهید شما را به یک روان درمانگر معرفی کند.
وقتی دچار سرگیجه در بارداری شدیم چه اقداماتی باید انجام دهیم؟
اگر احساس سرگیجه یا سبکی سر کردید، بلافاصله دراز بکشید. خوابیدن به پهلو، مخصوصا پهلوی چپ، باعث می شود خون رسانی به مغز و بدن شما به حداکثر برسد. این کار می تواند از غش کردن جلوگیری کند و حتی ممکن است احساس سرگیجه را کاملا از بین ببرد.
اگر جایی هستید که نمی توانید دراز بکشید، بنشینید تا از افتادن جلوگیری شود. سعی کنید سرتان را بین زانوهایتان قرار دهید. (البته اگر بارداری تان پیشرفته باشد، انجام این کار ممکن است دیگر راحت یا ممکن نباشد.)
اگر مشغول انجام کاری هستید که ممکن است برای خودتان یا دیگران خطرناک باشد، مثل رانندگی، بلافاصله متوقف شوید و استراحت کنید.
کارهای دیگری هم هست که می توانند به بهبود سرگیجه در بارداری کمک کنند:
- چند نفس عمیق بکشید
- درها یا پنجره ها را باز کنید یا برای تنفس هوای تازه به بیرون بروید
- لباس های تنگ را باز یا شل کنید
چگونه می توانم از سرگیجه در بارداری جلوگیری کنم؟
خوشبختانه راهکارهایی برای کاهش احتمال بروز سرگیجه در بارداری وجود دارد. در ادامه به رایج ترین دلایل سرگیجه و روش های پیشگیری اشاره می کنیم:
1- آهسته بلند شوید
وقتی می نشینید، خون در پاها و قسمت های پایینی بدن جمع می شود. اگر به سرعت بلند شوید، ممکن است بدن نتواند به موقع جریان خون را تنظیم کند. در نتیجه، فشار خون به سرعت افت می کند و باعث احساس غش یا سرگیجه در بارداری می شود.
برای پیشگیری اقدامات زیر را انجام دهید:
- پس از دراز کشیدن، ابتدا بنشینید و چند دقیقه در همان وضعیت باقی بمانید تا بدن فرصت تنظیم داشته باشد
- پاهایتان را از لبه تخت یا مبل آویزان کنید
- سپس به آرامی از نشستن به ایستادن تغییر وضعیت دهید
2- از ایستادن طولانی مدت خودداری کنید
اگر مدت طولانی سرپا بمانید، خون در پاها جمع می شود و ممکن است دچار سرگیجه شوید. اگر در موقعیتی هستید که نمی توانید حرکت کنید، پاهایتان را تکان دهید یا کمی راه بروید تا جریان خون بهبود پیدا کند.
استفاده از جوراب های واریس یا فشاری هم می تواند به بهبود گردش خون در اندام های تحتانی کمک کند.
3- به پشت دراز نکشید
در سه ماهه دوم و سوم بارداری، رحم در حال رشد ممکن است به رگ بزرگی به نام ورید اجوف تحتانی (که خون را از نیمه پایین بدن به قلب برمی گرداند) فشار وارد کند. این فشار باعث کندی جریان خون و کاهش فشار خون می شود.
این وضعیت می تواند به سندرم افت فشار خون خوابیده به پشت منجر شود که در حدود 8 درصد از زنان باردار در سه ماهه دوم یا سوم دیده می شود. علائم آن شامل اضطراب، سبکی سر، حالت تهوع و ناراحتی کلی است که با تغییر وضعیت به پهلو معمولا برطرف می شود.
برای پیشگیری می توانید به این صورت عمل کنید:
- همیشه به پهلو بخوابید، ترجیحا پهلوی چپ
- می توانید از یک بالش در پشت یا زیر باسن خود استفاده کنید تا در این حالت بمانید یا کمی بدن را زاویه دار نگه دارید
تغذیه و نوشیدن مایعات به موقع
نخوردن غذای کافی می تواند باعث کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) شود که یکی از دلایل اصلی سرگیجه در بارداری است. در دوران بارداری، بدن شما نسبت به این افت قند حساس تر است.
برای جلوگیری اقدامات زیر موثر است:
- به جای سه وعده بزرگ، وعده های غذایی کوچک و متعدد در طول روز میل کنید
- همیشه خوراکی های سالم مثل خرما، بیسکویت سبوس دار یا بادام همراه داشته باشید تا در صورت احساس گرسنگی فوری مصرف کنید
کم آبی بدن نیز می تواند باعث سرگیجه در بارداری شود. پس حتما در طول روز مقدار کافی آب بنوشید. طبق توصیه های پزشکی، زنان باردار باید حدود 10 لیوان 250 سی سی در روز (مجموعا حدود 2.5 لیتر) مایعات بنوشند. در هوای گرم یا در صورت فعالیت زیاد، این مقدار بیشتر هم می شود.
نشانه هایی مانند ادرار تیره یا کدر نشان دهنده کم آبی بدن است.
از گرمازدگی اجتناب کنید
بودن در فضای بسیار گرم، گرفتن دوش آب داغ یا بودن در حمام گرم می تواند باعث گشاد شدن رگ ها و کاهش فشار خون شود که نتیجه آن سرگیجه است.
اگر در گرما دچار سرگیجه می شوید:
- از فضاهای بسته و شلوغ دوری کنید
- لباس ها را چند لایه بپوشید تا بتوانید در صورت نیاز لایه ای را درآورید
- دوش یا حمام با آب ولرم بگیرید، نه داغ
- سعی کنید هوای محیط را خنک نگه دارید
در ورزش زیاده روی نکنید
اگرچه ورزش در بارداری مفید است و به بهبود گردش خون کمک می کند، اما زیاده روی در آن می تواند باعث نفس نفس زدن و سرگیجه شود. در صورت احساس خستگی یا بی حالی، فورا استراحت کنید.
چه زمانی باید درباره سرگیجه در بارداری با پزشک مشورت کنم؟
اگر گاهی به دلیل گرما، گرسنگی یا بلند شدن سریع احساس سبکی سر دارید، جای نگرانی نیست. اما اگرعلائم زیر را دارید:
- به طور مکرر دچار سرگیجه می شوید
- سرگیجه همراه با علائم دیگر است
- یا نگران سلامت خود یا جنین هستید
در این صورت حتما با پزشک یا مامای خود مشورت کنید.
سخنی از نی نی تینی
اگرچه سرگیجه در بارداری معمولا ناشی از تغییرات طبیعی بدن است و در بسیاری از موارد نگران کننده نیست، اما باید آن را جدی بگیرید. گوش دادن به بدن خود، تغذیه مناسب، استراحت کافی، نوشیدن آب کافی و رعایت نکات ایمنی می توانند به طور چشمگیری احتمال سرگیجه را کاهش دهند. با این حال، اگر این حالت ها به طور مکرر، شدید یا همراه با علائم دیگری مثل تاری دید، سردرد شدید یا تپش قلب ظاهر شد، حتما با پزشک خود تماس بگیرید تا علت دقیق بررسی شود.
آیا شما هم در دوران بارداری دچار سرگیجه شده اید؟ چه روش هایی برای کاهش سرگیجه در بارداری و مدیریت آن مفید بوده اند؟ تجربه ها و راهکارهای خود را با ما و سایر مادران باردار در بخش نظرات به اشتراک بگذارید. با به اشتراک گذاری تجربه تان، می توانید به دیگران کمک بزرگی کنید.
