جفت سر راهی (Placenta Previa) یکی از مشکلات بارداری است که در آن جفت به طور کامل یا جزئی دهانه رحم را مسدود می کند. این وضعیت می تواند روند زایمان طبیعی را با مشکل مواجه کند و معمولا منجر به زایمان سزارین می شود. شایع ترین علامت جفت سر راهی، خونریزی واژینال در نیمه دوم بارداری است.
جفت سر راهی چیست؟
در دوران بارداری، جفت در رحم رشد می کند و وظیفه تأمین اکسیژن و مواد مغذی موردنیاز جنین را از طریق بند ناف بر عهده دارد. در اوایل بارداری، قرارگیری جفت در قسمت های پایین رحم امری طبیعی است. اما با پیشرفت بارداری، معمولا جفت به سمت بالای رحم حرکت می کند تا مسیر خروج نوزاد در هنگام زایمان باز باشد.
جفت سر راهی زمانی اتفاق می افتد که این جابجایی به درستی انجام نشود و جفت همچنان در نزدیکی یا روی دهانه رحم باقی بماند. این وضعیت می تواند مانع از زایمان طبیعی شود و خطر خونریزی شدید را افزایش دهد.
انواع جفت سر راهی
Placenta Previa در چند نوع مختلف وجود دارد:
- جفت سر راهی حاشیه ای: جفت در لبه دهانه رحم قرار گرفته و آن را لمس می کند، اما به طور کامل آن را مسدود نکرده است. این نوع جفت سر راهی معمولا تا زمان زایمان خودبه خود برطرف می شود.
- جفت سر راهی جزئی: جفت بخشی از دهانه رحم را می پوشاند و می تواند مشکلاتی در زایمان طبیعی ایجاد کند.
- جفت سر راهی کامل: جفت به طور کامل دهانه رحم را مسدود کرده و مانع از خروج نوزاد می شود. در این حالت، احتمال برطرف شدن خودبه خود این وضعیت کمتر است و معمولا زایمان به روش سزارین انجام می شود.
هر یک از این انواع Placenta Previa ها می تواند منجر به خونریزی در دوران بارداری یا حین زایمان شود. به دلیل خطر خونریزی شدید، در اکثر موارد نیاز به زایمان از طریق سزارین خواهد بود.
شیوع جفت سر راهی
این مشکل در حدود یک مورد از هر 200 بارداری رخ می دهد. پزشکان معمولا در سه ماهه دوم بارداری و با استفاده از سونوگرافی بارداری این وضعیت را تشخیص می دهند.
تفاوت جفت سر راهی با دیگر مشکلات جفت
- جفت سر راهی در مقایسه با جداشدگی جفت: در Placenta Previa ، جفت دهانه رحم را مسدود می کند، اما همچنان به دیواره رحم متصل است. درحالی که در جداشدگی جفت، جفت از رحم جدا می شود که می تواند خطرات جدی برای جنین ایجاد کند.
- جفت سر راهی در مقایسه با جفت قدامی: در جفت قدامی، جفت در قسمت جلویی رحم و بین شکم مادر و جنین قرار دارد، اما دهانه رحم را مسدود نمی کند. جفت قدامی معمولا مشکلی در زایمان ایجاد نمی کند، اما ممکن است حرکات جنین را کمتر احساس کنید.
علائم و دلایل جفت سر راهی
شایع ترین علائم جفت سر راهی عبارت اند از:
- خونریزی واژینال با رنگ روشن در نیمه دوم بارداری (اغلب بدون درد)
- گرفتگی های خفیف یا انقباضات شکم، کمر یا لگن
- خونریزی متناوب که ممکن است متوقف شود و پس از چند روز دوباره شروع شود
میزان خونریزی ممکن است کم یا زیاد باشد و در برخی موارد بدون هیچ دردی رخ دهد.
دلایل بروز جفت سر راهی چیست؟
علت دقیق این عارضه بارداری هنوز مشخص نیست، اما برخی عوامل می توانند ریسک ابتلا به Placenta Previa را افزایش دهند.
چه عواملی خطر ابتلا به جفت سر راهی را افزایش می دهند؟
- مصرف سیگار در بارداری یا کوکائین
- بارداری در سنین 35 سال به بالا
- بارداری های متعدد در گذشته
- بارداری دوقلو یا چندقلو
- سابقه جراحی رحم (مانند سزارین یا کورتاژ)
- سابقه فیبروم رحم
عوارض جفت سر راهی
Placenta Previa می تواند هم برای مادر و هم برای نوزاد مشکلاتی ایجاد کند:
عوارض جفت سر راهی برای مادر
- خونریزی شدید در دوران بارداری، حین زایمان یا پس از زایمان
- زایمان زودرس به دلیل خونریزی شدید که ممکن است نیاز به زایمان اضطراری ایجاد کند
- کم خونی بارداری و کاهش فشار خون ناشی از از دست دادن خون زیاد
- چسبندگی غیرطبیعی جفت (جفت آکرتا) که می تواند خونریزی شدید پس از زایمان ایجاد کند
- جداشدگی جفت که باعث کاهش اکسیژن رسانی به نوزاد می شود
عوارض جفت سر راهی برای نوزاد
- تولد زودرس در صورت نیاز به زایمان اضطراری
- وزن کم هنگام تولد که می تواند باعث مشکلاتی مانند ضعف در تنظیم دمای بدن شود
- مشکلات تنفسی به دلیل رشد ناکامل ریه ها در نوزادان نارس
آیا ممکن است جفت سر راهی داشته باشید اما دچار خونریزی نشوید؟
بله، ممکن است Placenta Previa داشته باشید و خونریزی واژینال را تجربه نکنید. اما ممکن است درد یا گرفتگی خفیفی در ناحیه لگن یا کمر داشته باشید. بهتر است هرگونه خونریزی یا درد لگنی را با پزشک خود در میان بگذارید.
چرا در جفت سر راهی خونریزی رخ می دهد؟
دو دلیل اصلی برای خونریزی در جفت سر راهی وجود دارد که به نحوه آماده شدن بدن برای زایمان مربوط می شود:
- دهانه رحم، گذرگاه بین رحم و واژن است. در سه ماهه سوم بارداری، دهانه رحم نازک شده (افاسمان) و باز می شود تا برای زایمان آماده شود. اگر جفت دهانه رحم را لمس کند یا آن را بپوشاند، این نازک شدن باعث خونریزی خواهد شد.
- در حین زایمان، دهانه رحم باز (اتساع) می شود تا نوزاد بتواند از رحم خارج شود. هنگامی که دهانه رحم باز می شود، رگ های خونی که جفت را به رحم متصل کرده اند، پاره شده و باعث خونریزی می شوند.
آیا جفت سر راهی می تواند منجر به سقط جنین شود؟
سقط جنین زمانی اتفاق می افتد که بارداری قبل از هفته ۲۰ از دست برود. پزشکان معمولا Placenta Previa را در حدود هفته 20 بارداری یا بعد از آن تشخیص می دهند. بنابراین، Placenta Previa به ندرت علت سقط جنین است.
جفت سر راهی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشکان معمولا Placenta Previa را طی سونوگرافی معمول در حدود هفته ۲۰ بارداری شناسایی می کنند. گاهی نیز زمانی که فرد دچار خونریزی واژینال می شود، این عارضه تشخیص داده می شود. در این صورت پزشک معمولا برای نظارت بر وضعیت جفت در طول بارداری، انجام سونوگرافی های مکرر را توصیه می کند.
چه آزمایش هایی برای تشخیص جفت سر راهی استفاده می شود؟
پزشک از سونوگرافی برای مشاهده وضعیت جفت و اندام های تولیدمثلی زنان استفاده می کند:
- سونوگرافی واژینال (ترانس واژینال): در این روش، پزشک یک دستگاه مبدل (ترانسدیوسر) را درون واژن قرار می دهد تا موقعیت نوزاد، جفت و دهانه رحم را بررسی کند.
- سونوگرافی شکمی: پزشک ژلی را روی شکم قرار داده و مبدل را روی سطح شکم حرکت می دهد تا وضعیت جفت، دهانه رحم و نوزاد را بررسی کند.
در هر دو روش، تصاویر در مانیتور ظاهر می شوند و پزشک تعیین می کند که چه مقدار از دهانه رحم توسط جفت پوشانده شده است و سپس روش درمانی مناسب را توصیه می کند.
درمان جفت سر راهی
هدف از درمان، رساندن بارداری تا نزدیک ترین زمان ممکن به موعد زایمان است. اگر خونریزی ادامه پیدا کند، زایمان به روش سزارین معمولا امن ترین گزینه درمانی است. درمان Placenta Previa به عوامل زیر بستگی دارد:
- شدت خونریزی
- سن بارداری
- موقعیت جفت و نوزاد
- سلامت مادر و نوزاد
اگر جفت سر راهی در اوایل سه ماهه دوم تشخیص داده شود، ممکن است خودبه خود بهبود یابد. با رشد رحم، جفت ممکن است به سمت بالا حرکت کند و دیگر دهانه رحم را نپوشاند. اما اگر جفت در مراحل بعدی بارداری همچنان روی دهانه رحم باقی بماند، احتمال بهبود آن کاهش می یابد. پزشک به طور منظم موقعیت جفت را بررسی خواهد کرد.
اگر جفت نزدیک به دهانه رحم باشد اما آن را به طور کامل نپوشانده باشد و شما خونریزی نداشته باشید، پزشک ممکن است انجام دادن کارهای زیر را توصیه کند:
- کاهش فعالیت های سنگین مانند دویدن، بلند کردن اجسام و ورزش کردن
- استراحت در خانه
- خودداری از رابطه جنسی، استفاده از تامپون یا دوش واژینال
- مراجعه های بیشتر برای معاینه و انجام سونوگرافی
برای موارد متوسط تا شدید جفت سر راهی یا خونریزی های مکرر، درمان های دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استراحت مطلق در بیمارستان
- داروهایی برای جلوگیری از زایمان زودرس
- تزریق استروئید برای کمک به رشد سریع تر ریه های نوزاد
- تزریق خون در صورت خونریزی شدید
- زایمان اضطراری از طریق سزارین در صورت خونریزی شدید و غیرقابل کنترل
آیا جفت سر راهی ممکن است خودبه خود برطرف شود؟
اگر Placenta Previa در سه ماهه دوم تشخیص داده شود، احتمال دارد که با رشد رحم، جفت به سمت بالا حرکت کند و دیگر دهانه رحم را نپوشاند. هرچه این عارضه دیرتر در بارداری باقی بماند، احتمال برطرف شدن آن کمتر می شود. پزشک وضعیت جفت را تا زمان زایمان تحت نظر خواهد داشت.
پیشگیری
آیا می توان از جفت سر راهی پیشگیری کرد؟
هیچ راهی برای پیشگیری از Placenta Previa وجود ندارد و هیچ روش جراحی یا درمانی برای اصلاح آن وجود ندارد. اما برخی از عوامل خطر که قابل کنترل هستند، مانند پرهیز از سیگار کشیدن و استفاده نکردن از کوکائین، می توانند احتمال بروز آن را کاهش دهند. پس از تشخیص Placenta Previa ، راه هایی برای کاهش خونریزی وجود دارد.
سخنی از نی نی تینی
جفت سر راهی یکی از عوارض بارداری است که می تواند منجر به خونریزی و عوارضی مانند زایمان زودرس شود. اگرچه این وضعیت نگران کننده به نظر می رسد، اما با تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب، بسیاری از مادران می توانند بارداری خود را با کمترین خطر به پایان برسانند. سونوگرافیهای منظم، رعایت توصیه های پزشکی و در برخی موارد زایمان سزارین، از مهمترین راهکارهای کاهش خطرات ناشی از این عارضه هستند. آگاهی از علائم و مراجعه سریع به پزشک در صورت مشاهده خونریزی، نقش کلیدی در حفظ سلامت مادر و نوزاد دارد.
