چرا به تزریق آمپول روگام در بارداری نیاز داریم؟

اگر گروه خونی شما Rh منفی (گروه خونی منفی) باشد، ممکن است پزشک در دوران بارداری تزریق آمپول روگام را برای شما تجویز کند. اما این آمپول چیست و چرا مهم است؟ در این مقاله، به طور کامل توضیح می دهیم که آمپول RhoGAM چیست، چه زمانی باید تزریق شود و چرا برای جلوگیری از مشکلات احتمالی ضروری است.

آمپول روگام چیست؟

واکسن روگام (RhoGAM) یک نوع ایمونوگلوبولین Rh است که از دهه ۱۹۷۰ برای پیشگیری از ایجاد آنتی بادی های ضد Rh ( گروه خونی ) در زنان Rh منفی تجویز می شود. این آمپول مانع از واکنش بدن مادر نسبت به خون Rh مثبت جنین شده و از عوارض جدی جلوگیری می کند.

بنا به گفته دکتر ویتنی بوکر، متخصص پزشکی مادر و جنین از دانشگاه کلمبیا:

تمام زنانی که گروه خونی Rh منفی دارند، باید در دوران بارداری آمپول روگام را دریافت کنند.

عامل Rh چیست؟

عامل Rh (مخفف Rhesus factor) یک پروتئین است که روی سطح گلبول های قرمز اکثر افراد وجود دارد. این عامل از طریق ژنتیک و از مادر یا پدر به ارث می رسد.

در اولین ویزیت بارداری، پزشک آزمایش خون انجام می دهد تا گروه خونی و وضعیت Rh  شما را مشخص کند.

• اگر این پروتئین را داشته باشید، Rh مثبت هستید.
• اگر این پروتئین را نداشته باشید، Rh منفی هستید.

چند درصد افراد گروه خونی منفی دارند؟

• ۱۵ تا ۱۷ درصد اروپایی تبارها
• ۴ تا ۸ درصد آفریقایی تبارها
• ۰.۱ تا ۰.۳ درصد آسیایی تبارها

برای مثال، اگر گروه خونی شما O مثبت باشد، یعنی Rh مثبت هستید. اگر B منفی باشد، یعنی Rh منفی هستید.

چرا گروه خونی منفی داشتن در بارداری مشکل ساز است؟

طبق گفته کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان (ACOG):

اگر گروه خونی شما منفی و گروه خونی جنینتان مثبت باشد، ممکن است بدن شما نسبت به خون جنین واکنش نشان دهد. این وضعیت ناسازگاری Rh (ناسازگاری گروه خونی) نامیده می شود.

در اولین بارداری، این ناسازگاری معمولا مشکلی ایجاد نمی کند. اما اگر در طول بارداری یا در هنگام زایمان خون جنین وارد بدن شما شود، سیستم ایمنی بدن شما آنتی بادی هایی علیه گلبول های قرمز Rh مثبت جنین تولید می کند. این آنتی بادی ها شبیه همان هایی هستند که بدن در مقابل ویروس ها و باکتری ها تولید می کند.

دکتر لیان الرحمانی، متخصص زنان و زایمان در این بازه می گوید:

مخلوط شدن خون مادر و جنین بیشتر در هنگام زایمان اتفاق می افتد. تولید آنتی بادی ها زمان بر است، اما اگر این آنتی بادی ها به سطح بالایی برسند، ممکن است در بارداری های بعدی از جفت عبور کرده و به گلبول های قرمز جنین حمله کنند.

این وضعیت حساسیت Rh (حساسیت گروه خونی) نام دارد که هیچ علامتی ندارد و فقط با آزمایش خون مشخص می شود.

عوارض حساسیت Rh چیست؟

اگر در بارداری بعدی بدن شما این آنتی بادی ها را داشته باشد، ممکن است به گلبول های قرمز جنین حمله کرده و آن ها را تخریب کند. این مسئله باعث کم خونی خفیف تا شدید در جنین می شود.

در موارد خفیف، کم خونی چندان خطرناک نیست.

اما در موارد شدید، بیماری همولیتیک جنین (Rh disease یا HDFN) رخ می دهد که می تواند منجر به:

• سقط جنین یا مرگ داخل رحمی
• آسیب مغزی
• نارسایی قلبی

چطور می توان از حساسیت گروه خونی جلوگیری کرد؟

خوشبختانه، شما می توانید با تزریق آمپول روگام در زمان مناسب از بروز این مشکل جلوگیری کنید. این آمپول قبل از ایجاد آنتی بادی ها عمل می کند و مانع از حمله سیستم ایمنی به گلبول های قرمز جنین می شود.

چه زمانی باید واکسن روگام دریافت کنم؟

اگر Rh منفی باشید، معمولا در هفته 28 بارداری یک دوز از واکسن روگام دریافت خواهید کرد. سپس، در صورتی که گروه خونی نوزاد Rh مثبت باشد، دوز دیگری از این واکسن را ظرف ۷۲ ساعت پس از زایمان دریافت می کنید. اما اگر نوزادتان Rh منفی باشد، نیازی به دریافت واکسن دوم نخواهید داشت. (چراکه بیشترین احتمال انتقال خون Rh مثبت نوزاد به جریان خون شما در زمان زایمان رخ می دهد.)

همچنین، در شرایطی که احتمال تماس خون شما با خون نوزاد وجود دارد، دریافت آمپول روگام ضروری است. این شرایط شامل موارد زیر است:

• آمنیوسنتز
• نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS)
• سقط جنین (خودبه خودی یا عمدی)
• بارداری خارج رحمی
• بارداری مولار
• زایمان نوزاد مرده
• نسخه خارجی سفالیک (ECV) (چرخاندن نوزاد در وضعیت بریچ)
• آسیب به شکم در دوران بارداری
• خونریزی واژینال در بارداری
• جدا شدن جفت
• انتقال خون

در هر یک از این موقعیت ها، حتما به پزشک اطلاع دهید که گروه خونی شما منفی است و مطمئن شوید که ظرف ۷۲ ساعت واکسن روگام را دریافت می کنید.

این واکسن تنها به مدت ۱۲ هفته مؤثر است، بنابراین در هر بارداری جدید، لازم است مجددا دریافت شود.

آمپول روگام چگونه عمل می کند؟

ایمونوگلوبولین Rh (Rhlg) که در این واکسن وجود دارد، حاوی دوز کمی از آنتی بادی های جمع آوری شده از اهداکنندگان خون است. این آنتی بادی ها، سلول های خونی Rh مثبت را در بدن شما شناسایی کرده و از بین می برند. این کار باعث می شود که سیستم ایمنی شما هرگز فرصت تولید آنتی بادی های خود را پیدا نکند.

برای اینکه واکسن مؤثر باشد، باید ظرف ۷۲ ساعت پس از هرگونه تماس احتمالی با خون نوزاد دریافت شود. در مواردی که احتمال می رود مقدار زیادی از خون جنین وارد بدن مادر شده باشد (مثلا پس از یک تصادف)، پزشک ممکن است دوز دوم این واکسن را تجویز کند.

این واکسن معمولا به صورت تزریق عضلانی در بازو یا باسن انجام می شود. عوارض جانبی آن بسیار محدود است و ممکن است فقط شامل درد محل تزریق یا تب خفیف باشد. مهم تر از همه، این واکسن از جفت عبور نمی کند و هیچ آسیبی به نوزاد نمی رساند، چه گروه خونی نوزاد مثبت باشد و چه منفی.

قیمت آمپول روگام

قیمت این واکسن بسته به شرکت تولیدی آن و بیمه داشتن و نداشتن متفاوت است.  قیمت این آمپول در سال 1403 به صورت آزاد تقریبا 1500 هزار تومان و با دفترچه بیمه یا به صورت رایگان تزریق می شود یا مبلغ بسیار کمی حدود 100 هزار تومان هزینه دارد.

اگر در بارداری قبلی آمپول روگام دریافت نکرده باشم، چه اتفاقی می افتد؟

اگر  گروه خونی شما منفی باشد و در بارداری های قبلی واکسیناسیون روگام انجام نداده باشید، یک آزمایش خون روتین در دوران بارداری می تواند مشخص کند که آیا بدن شما آنتی بادی های ضد Rh را ساخته است یا خیر. این آنتی بادی ها می توانند در اثر سقط، بارداری خارج رحمی یا حتی انتقال خون قبلی نیز ایجاد شده باشند.

اگر آنتی بادی ها در خون شما شناسایی شوند، دیگر دریافت آمپول روگام بی فایده خواهد بود. در این صورت، پزشک وضعیت جنین را در طول بارداری از طریق آزمایش خون و سونوگرافی های مخصوص (مانند سونوگرافی داپلر) بررسی می کند. همچنین، ممکن است به یک متخصص پزشکی مادر و جنین (MFM) ارجاع داده شوید.

خبر خوبی که وجود دارد این است که:

• در بیشتر موارد، جنین دچار کم خونی شدید نمی شود و نیازی به درمان ندارد.
• در صورت نیاز، پزشکان می توانند از روش های غیرتهاجمی برای بررسی وضعیت جنین استفاده کنند.
• اگر مشکل کم خونی شدید باشد، جنین می تواند از هفته 18 بارداری درون رحم، تزریق خون دریافت کند.

در برخی موارد، اگر بیماری Rh شدید باشد، ممکن است زایمان زودرس توصیه شود. اما اگر وضعیت نوزاد پایدار باشد، معمولا بارداری بدون مشکل تا پایان دوره ادامه پیدا می کند.

درمان نوزاد با کم خونی ناشی از بیماری Rh پس از تولد

اگر نوزاد با کم خونی ناشی از بیماری Rh متولد شود، پزشکان با درمان های مناسب، از بروز عوارض جلوگیری خواهند کرد. در موارد شدید، نوزاد ممکن است به تزریق خون نیاز داشته باشد تا گلبول های قرمز آسیب دیده با سلول های سالم جایگزین شوند.

سخنی از نی نی تینی

اگر گروه خونی خون شما منفی است، دریافت آمپول روگام در هفته 28 بارداری و پس از زایمان (در صورت Rh مثبت بودن نوزاد) از بروز مشکلات جدی جلوگیری می کند. همچنین، در هر موقعیتی که احتمال تماس خون شما با خون نوزاد وجود داشته باشد، حتما این واکسن را ظرف ۷۲ ساعت دریافت کنید. اگر در بارداری قبلی واکسن روگام را دریافت نکرده اید، پزشک وضعیت جنین را به دقت بررسی خواهد کرد و در صورت نیاز، روش های درمانی مناسب را به کار خواهد گرفت.

سوالات متداول