اختلال خواب در کودکان

چطور به فرزندمان کمک کنیم تا خواب بهتری داشته باشد؟

آیا شما هم شاهد بدخوابی یا بیدار شدن های مکرر فرزندتان در طول شب بوده اید؟ اختلال خواب در کودکان مشکلی است که اگر حل نشود می تواند در رشد جسمی و ذهنی کودکتان تاثیر بگذارد. اما خوشبختانه با آموزش رعایت بهداشت خواب، استفاده از تکنیک های آرام سازی ذهن و فراهم کردن محیطی آرامش بخش، می توانید به کودک خود کمک کنید تا خوابی باکیفیت و کافی داشته باشد. در این مقاله در مورد این مشکل و راهکارهای ساده برای رفع آن بیشتر توضیح می دهیم.

چرا باید نگران اختلال خواب در کودکان باشیم؟

بیشتر بچه ها، به ویژه نوجوانان، شاید اهمیتی به ساعت خواب خود ندهند. اما آیا می دانستید که خواب تأثیر مستقیمی بر رشد جسمی و ذهنی فرزندتان دارد؟ در واقع، اگر کودکان به اندازه کافی نخوابند یا خواب باکیفیتی نداشته باشند، ممکن است دچار انواع اختلال خواب شوند.

جالب است بدانید بسیاری از اختلالاتی که خواب بزرگسالان را مختل می کند، می تواند کودکان و نوجوانان را هم درگیر کند. این موضوع باعث بروز مشکلاتی مثل کاهش تمرکز، ضعف حافظه و حتی تغییرات خلقی می شود. اگر فرزندتان در طول روز بی دلیل خسته و بداخلاق است، بهتر است علت اختلال خواب درکودکتان را جدی تر بررسی کنید.

در ادامه، انواع رایج اختلال خواب در کودکان را به شما معرفی می کنیم و روش هایی کاربردی برای درمان مشکلات خواب کودکان را به شما پیشنهاد می دهیم.

انواع اختلال خواب کودکان که باید بشناسید:

بی خوابی در کودکان

آیا متوجه شده اید که فرزندتان شب ها به سختی به خواب می رود یا نیمه شب بیدار می شود و دیگر خوابش نمی برد؟ این موارد می تواند نشانه بی خوابی باشد. بی خوابی زمانی رخ می دهد که فرد در به خواب رفتن، ماندن در خواب یا هر دو مشکل دارد.

اما شاید جالب باشد بدانید اولین علائم بی خوابی همیشه شب ها دیده نمی شود! ممکن است متوجه تغییراتی در رفتار روزمره فرزندتان شوید، مثل:

• بی حوصلگی و زودرنجی
• خستگی مفرط یا خواب آلودگی بیش ازحد در طول روز
• کمبود انرژی و بی حالی ناگهانی
• مقاومت شدید در برابر خوابیدن
• بیدار شدن های مکرر در نیمه شب
• بیدار شدن خیلی زودتر از حد معمول
• ناتوانی در خوابیدن به صورت مستقل

اگر این علائم به صورت ناگهانی و کوتاه مدت ظاهر شوند، ممکن است بی خوابی حاد باشد که معمولا به دلیل بیماری، استرس یا تغییر محیط ایجاد می شود و با رفع علت، برطرف می گردد. اما اگر این وضعیت چند ماه ادامه داشته باشد، با بی خوابی مزمن روبه رو هستیم که نیاز به پیگیری جدی دارد.

پاراسومنیا یا رفتارهای غیرعادی در خواب

تا به حال شده فرزندتان در خواب جیغ بزند، حرف بزند یا گریه کند بدون اینکه به سوال شما پاسخ دهد؟ این می تواند یکی از نشانه های پاراسومنیا باشد. پاراسومنیا نوعی اختلال خواب در کودکان است که باعث رفتارهای غیرمعمول در خواب می شود.

برخی از رایج ترین نمونه های پاراسومنیا عبارتند از:

• وحشت شبانه در کودکان:  کودک ناگهان از خواب عمیق بیدار می شود و با گریه، تعریق زیاد، فریاد و گیجی همراه است. جالب اینکه معمولا فردا صبح هیچ چیزی از این اتفاق به یاد نمی آورد.
• راه رفتن در خواب: شاید دیده باشید که فرزندتان در حالی که هنوزخواب است، راه می رود یا کارهایی انجام می دهد که انگار بیدار است، اما ذهنش خواب است.
• کابوس: اگر فرزندتان بیشتر از قبل نیمه های شب به اتاق شما پناه می آورد، احتمال دارد درگیر کابوس های ترسناک و واضح شده باشد. برخلاف وحشت شبانه، کابوس ها را معمولا به خاطر می آورد.

دکتر Shah در این باره می گوید:

من گاهی به این وضعیت می گویم فعالیت های ماورایی شبانه؛ مثل جیغ زدن و گریه در خواب که از نشانه های پاراسومنیاست. این نوع اختلال خواب در کودکان نسبت به بزرگسالان شایع تر است.

خواب بی کیفیت و سندرم پای بی قرار

آیا فرزندتان موقع خواب دائم تکان می خورد و به سختی می تواند آرام بگیرد؟ این وضعیت می تواند ناشی از خواب بی کیفیت باشد. نشانه های رایج خواب بی قرار شامل موارد زیر است:

• بی قراری و ناتوانی در ثابت ماندن
• خستگی دائمی
• کاهش تمرکز
• عصبانیت و تحریک پذیری

جالب است بدانید کمبود آهن در بدن می تواند علت اختلال خواب در کودکان از نوع خواب بی کیفیت باشد. مغز برای عملکرد درست به دوپامین نیاز دارد. اگر آهن کافی در بدن نباشد، دوپامین به درستی عمل نمی کند و همین باعث خواب بی کیفیت یا سندرم پای بی قرار می شود.

این اختلال در کودکان می تواند باعث موارد زیر شود:

• خواب آلودگی در طول روز
• تکان های مکرر دست و پا در خواب
• سخت بیدار شدن از خواب
• مشکل در تمرکز
• مشکلات رفتاری

دیگر عواملی که می توانند منجر به خواب بی قرار شوند عبارتند از: استرس، برخی داروها، عادت های نادرست خواب و حتی بیماری هایی مثل آسم یا وقفه تنفسی در خواب (آپنه خواب).

سندرم تأخیرفاز خواب

آیا نوجوان شما شب ها دیر می خوابد و صبح ها به سختی بیدار می شود؟ شاید فکر کنید این بی خوابی است، اما ممکن است علت، به هم ریختگی چرخه خواب و بیداری یا همان اختلال ریتم شبانه روزی باشد.

سندرم تأخیر فاز خواب زمانی اتفاق می افتد که ساعت بیولوژیکی بدن کودک به طور طبیعی دیرتر از نیازهای اجتماعی اش تنظیم شده است؛ یعنی دیر به رختخواب می رود و دیر بیدار می شود.

نشانه های این اختلال شامل موارد زیر است:

• دشواری در خوابیدن و بیدار شدن
• تغییرات خلقی
• غیبت از مدرسه، به خصوص صبح ها
• افت تحصیلی
• خواب طولانی تر در آخر هفته ها
• تمایل به دیر خوابیدن و دیر بیدار شدن

آپنه خواب در کودکان

آپنه خواب انسدادی یکی از شایع ترین انواع اختلال خواب در کودکان است. علائم آن شامل:

• خر و پف شبانه
• توقف تنفس در خواب
• خواب منقطع
• تنفس دهانی
• تنفس سنگین
• مشکلات توجه و بیش فعالی
• خواب آلودگی روزانه
• شب ادراری
• تعریق شبانه

آپنه خواب ممکن است باعث تغییرات خلقی، خستگی روزانه، فشار خون بالا و حتی علائمی مشابه بیش فعالی شود.

در صورتی که مشکوک هستید فرزندتان آپنه خواب دارد، بهتر است با پزشک کودک مشورت کنید تا در صورت نیاز، تست خواب تجویز کند.

نکاتی برای کمک به درمان اختلال خواب در کودکان

تنظیم خواب کودک و اجرای آن، دو مقوله کاملا متفاوت هستند! به خصوص وقتی با اختلال خواب کودکان روبه رو هستیم، رعایت نکاتی برای بهبود شرایط خواب می تواند بسیار کمک کننده باشد. البته، بعضی از انواع اختلال خواب کودکان نیاز به درمان تخصصی دارند، اما در بیشتر موارد، با ایجاد عادات خواب سالم و چند تکنیک ساده می توان شرایط را بهتر کرد.

آموزش به کودک برای داشتن بهداشت خواب مناسب

احتمالا بارها درباره اهمیت بهداشت فردی مثل مسواک زدن و دوش گرفتن با فرزندتان صحبت کرده اید. اما آیا تا به حال درباره بهداشت خواب چیزی شنیده اید؟ بهداشت خواب کودک، یکی از مؤثرترین راهکارهای درمان اختلال خواب در کودکان است و در بسیاری از مواقع، حتی به تنهایی می تواند مشکل را برطرف کند.

چند نکته طلایی برای ایجاد بهداشت خواب سالم:

• برنامه خواب منظم داشته باشید: تنظیم ساعت خواب و بیداری مشخص، حتی در روزهای تعطیل، یکی از اصول مهم تنظیم خواب کودک است. برای مثال، کودکان ۳ تا ۵ ساله باید حدود ۱۰ تا ۱۳ ساعت خواب شبانه داشته باشند. اگر فرزندتان عادت به دیر خوابیدن دارد، تغییر را به صورت تدریجی اعمال کنید.
• انجام کارهای آرام بخش: حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیش از خواب، کارهایی مثل قصه خوانی، حمام با آب ولرم یا گوش دادن به موسیقی ملایم می توانند معجزه کنند. حتی می توانید با کودک تمرین نفس عمیق یا حرکات کششی سبک داشته باشید.
• لحظات خوشایند قبل از خواب بسازید: بگذارید کودک بداند که شب و خواب، بخشی دوست داشتنی از شبانه روزاست. زمانی کوتاه برای گفت وگو، نوازش یا قصه گویی به ایجاد این حس مثبت کمک می کند.
• انتظارات مشخصی تعیین کنید: از قبل با کودک درباره قوانین خواب صحبت کنید. قاطع باشید و این قوانین را همیشه اجرا کنید.

محیط خواب مناسب بسازید

آیا تا به حال فکر کرده اید که فضای اتاق خواب کودک چقدر روی کیفیت خوابش تأثیر دارد؟
برای کمک به درمان اختلال خواب در کودکان ، اتاق خواب باید:

• ساکت، تاریک و خنک باشد.
• دمای اتاق نه خیلی گرم باشد و نه خیلی سرد.
• از نور زیاد در ساعات قبل از خواب پرهیز شود.

محدود کردن استفاده وسایل الکترونیکی قبل از خواب

یکی از اصلی ترین علت های اختلال خواب کودکان استفاده از تبلت، تلویزیون و موبایل پیش از خواب است. نور صفحه  نمایش ها ساعت بیولوژیک بدن را مختل می کند و باعث می شود کودک دیرتر به خواب برود. پیشنهاد می شود حداقل یک تا دو ساعت پیش از خواب، استفاده از این دستگاه ها را قطع کنید.

آموزش تکنیک های آرام بخش

آیا فرزندتان هنگام شب هم پرانرژی است و خواب به چشمانش نمی آید؟
در چنین مواقعی می توانید از روش های زیر کمک بگیرید:

• تمرین تنفس آرام و عمیق
• شنیدن موسیقی ملایم
• مطالعه کتاب مناسب سن کودک
• شنیدن کتاب های صوتی آرام بخش

استفاده از دفترچه خواب

یکی از ایده های جذاب برای تنظیم خواب کودک، تهیه دفترچه خواب است. در این دفتر، کودک می تواند موارد زیر را ثبت کند:

• تاریخ و روز هفته
• ساعت خوابیدن و بیدار شدن
• مدت زمان خواب شبانه
• وسایلی که به خوابش کمک می کند (مثل عروسک یا پتوی خاص)
• چیزهایی که خوابش را مختل کرده اند (مانند صدا یا نور)
• غذاها و نوشیدنی هایی که روی خوابش تأثیر دارند
• تایم و مدت خواب نیمروزی (در صورت وجود)

این کار به مرور زمان باعث افزایش آگاهی کودک نسبت به عادات خوابش می شود و به شما هم برای شناسایی علت اختلال خواب کودک کمک می کند.

مصرف ملاتونین؛ فقط با نظر پزشک!

ملاتونین، مکملی است که گاهی برای درمان اختلال خواب در کودکان به کار می رود، به خصوص در کودکانی که دچار اختلال ریتم شبانه روزی هستند. اما توجه داشته باشید:

• فقط با تجویز پزشک متخصص اطفال مصرف شود.
• مقدار دوز مصرفی حتما باید مشخص باشد.
• ملاتونین جایگزین عادات خوب خواب نیست.
• عوارض جانبی مانند خواب آلودگی صبحگاهی می تواند وضعیت را بدتر کند.

نقش مشاوره و درمان روان شناختی در درمان اختلال خواب در کودکان

آیا می دانستید که بعضی از مشکلات خواب کودکان به مشکلات روانی مثل اضطراب یا افسردگی مرتبط هستند؟
در این شرایط، مراجعه به روان شناس کودک و استفاده از روش هایی مثل درمان شناختی رفتاری (CBT) می تواند بسیار مؤثر باشد. این روش درمانی به کودک کمک می کند که افکار منفی درباره خواب را اصلاح کند و عادات سالم تری بسازد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر با رعایت این نکات باز هم اختلال خواب کودک ادامه داشت، حتما به متخصص اطفال مراجعه کنید. در برخی موارد، نیاز به مراجعه به متخصص اختلالات خواب یا روان شناس کودک وجود دارد.

فراموش نکنید که هرچه زودتر این مشکل را شناسایی و درمان کنید، تأثیر مثبت بیشتری بر رشد، یادگیری و سلامت روان کودک خواهد داشت.