اختلالات روانی در کودکان موضوعی است که بسیاری از والدین، به ویژه مادران، درباره آن نگرانی دارند اما تشخیص آن همیشه آسان نیست. کودکان می توانند دچار همان مشکلات سلامت روانی بزرگسالان شوند، اما علائم آن ها اغلب متفاوت و گاهی پنهان تر است. شناخت نشانه ها و دانستن راه های کمک، می تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی کودک و خانواده داشته باشد.
اختلالات روانی در کودکان گاهی به قدری نامحسوس بروز می کنند که والدین آن را به شیطنت، لجبازی یا مراحل طبیعی رشد نسبت می دهند. به همین دلیل، بسیاری از کودکانی که با درمان مناسب می توانند حال بهتری داشته باشند، کمک لازم را دریافت نمی کنند. آگاهی، اولین و مهم ترین قدم برای حمایت از سلامت روان کودک است.
اختلالات روانی در کودکان چیست؟
سلامت روان به وضعیت کلی افکار، احساسات و رفتارهای انسان اشاره دارد. این که فرد چگونه فکر می کند، احساسات خود را مدیریت می کند و با محیط اطرافش تعامل دارد، همگی بخشی از سلامت روان هستند. اختلالات روانی در کودکان به الگوها یا تغییراتی در فکر، احساس یا رفتار گفته می شود که باعث ناراحتی کودک شده یا توانایی او را در انجام فعالیت های روزمره مختل می کند.
اختلالات روانی کودکان معمولا به صورت تأخیر یا تغییر در تفکر، رفتار، مهارت های اجتماعی یا کنترل هیجانات تعریف می شوند. این مشکلات می توانند باعث رنج روانی کودک شوند و عملکرد او را در خانه، مدرسه یا جمع های اجتماعی تحت تأثیر قرار دهند. گاهی کودک نمی تواند مانند هم سن وسالان خود رفتار کند یا ارتباط سالم برقرار کند.
بر اساس منابع معتبر فارسی در حوزه روانشناسی کودک، از جمله مطالب منتشرشده توسط انجمن های روانشناسی ایران، سلامت روان کودکان ارتباط مستقیمی با رشد سالم شخصیت، اعتمادبه نفس و موفقیت تحصیلی آن ها دارد. بنابراین، بی توجهی به اختلالات روانی در کودکان می تواند پیامدهای بلندمدتی به همراه داشته باشد.
موانع درمان اختلالات روانی در کودکان
تشخیص اختلالات روانی در کودکان همیشه ساده نیست، زیرا رشد طبیعی کودک با تغییرات مداوم همراه است. رفتارهایی که در یک سن طبیعی به نظر می رسند، ممکن است در سن دیگر نشانه یک مشکل باشند. همین موضوع باعث می شود والدین در تشخیص به موقع دچار تردید شوند.
از سوی دیگر، علائم اختلالات روانی کودکان به سن آن ها بستگی دارد. کودکان خردسال معمولا نمی توانند احساسات خود را به خوبی بیان کنند یا توضیح دهند چرا رفتار خاصی دارند. در نتیجه، ناراحتی های درونی آن ها ممکن است به شکل بدرفتاری، پرخاشگری یا گوشه گیری بروز کند.
نگرانی های والدین نیز گاهی مانع دریافت کمک می شود. ترس از برچسب خوردن، نگرانی درباره مصرف دارو، هزینه های درمان یا دشواری دسترسی به متخصصان سلامت روان از جمله عواملی هستند که باعث می شوند درمان اختلالات روانی در کودکان به تعویق بیفتد.
شایع ترین انواع اختلالات روانی در کودکان
اختلالات اضطرابی در کودکان
اختلالات اضطرابی در کودکان شامل ترس ها و نگرانی های شدید و کنترل نشده ای است که با زندگی روزمره کودک تداخل ایجاد می کند. این اضطراب ها ممکن است مانع شرکت کودک در بازی، مدرسه یا فعالیت های اجتماعی شوند.
از جمله تشخیص های رایج می توان به اضطراب اجتماعی، اضطراب فراگیر و اختلال وسواس فکری-عملی اشاره کرد. کودک ممکن است دائما نگران قضاوت دیگران باشد یا افکار تکرارشونده ای داشته باشد که آرامش او را مختل می کند.
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
در مقایسه با کودکان هم سن، کودک مبتلا به ADHD معمولا در تمرکز مشکل دارد، رفتارهای تکانشی نشان می دهد یا بیش ازحد فعال است. این علائم ممکن است به صورت جداگانه یا ترکیبی بروز کنند.
این اختلال از شایع ترین اختلالات روانی کودکان است و می تواند عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی کودک را تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص و مداخله زودهنگام نقش مهمی در کنترل علائم دارد.
اختلال طیف اوتیسم (ASD)
اختلال طیف اوتیسم یک اختلال عصبی-رشدی است که معمولا در اوایل کودکی و اغلب قبل از سه سالگی ظاهر می شود. شدت این اختلال در کودکان متفاوت است.
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولا در برقراری ارتباط کلامی، تعامل اجتماعی و درک احساسات دیگران دچار مشکل هستند. حمایت خانواده و آموزش های تخصصی می تواند به بهبود مهارت های آن ها کمک کند.
اختلالات خوردن
اختلالات خوردن شامل تمرکز ناسالم بر ظاهر بدن، افکار نادرست درباره وزن و عادات غذایی خطرناک است. بی اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی و اختلال پرخوری از انواع شناخته شده آن هستند.
این اختلالات می توانند عملکرد اجتماعی و هیجانی کودک یا نوجوان را مختل کرده و حتی عوارض جسمی خطرناک و تهدیدکننده زندگی ایجاد کنند. توجه به نشانه های اولیه اهمیت زیادی دارد.
افسردگی و سایر اختلالات خلقی
افسردگی در کودکان با احساس غم مداوم، خلق پایین یا تحریک پذیر و از دست دادن علاقه به فعالیت های معمول همراه است. این وضعیت می تواند مانع پیشرفت تحصیلی و روابط اجتماعی کودک شود.
اختلال دوقطبی نیز با نوسانات شدید خلقی بین افسردگی و دوره های هیجانی شدید شناخته می شود. این نوسانات ممکن است باعث رفتارهای پرخطر یا ناایمن شوند.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
PTSD در کودکان واکنشی طولانی مدت به تجربه یا مشاهده رویدادهای آسیب زا مانند خشونت، سوءاستفاده یا حوادث شدید است. علائم آن شامل اضطراب، کابوس، خاطرات ترسناک و رفتارهای پرخاشگرانه می شود.
حمایت روانی و درمان تخصصی نقش مهمی در کاهش اثرات این اختلال دارد.
اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی در کودکان نوعی اختلال شدید در تفکر و ادراک است که باعث قطع ارتباط فرد با واقعیت می شود. این اختلال معمولا در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می شود.
توهمات شنیداری یا دیداری و افکار و رفتارهای غیرعادی از نشانه های آن هستند. تشخیص زودهنگام و درمان مستمر اهمیت زیادی دارد.
نشانه های هشداردهنده اختلالات روانی در کودکان
علائمی که ممکن است نشان دهنده اختلالات روانی کودکان باشد، شامل موارد زیر است:
- غمگینی که بیش از دو هفته ادامه دارد
- کناره گیری اجتماعی یا دوری از دیگران
- آسیب زدن به خود یا صحبت درباره آن
- صحبت درباره مرگ یا خودکشی
- طغیان های شدید خلقی یا تحریک پذیری مداوم
- رفتارهای خارج از کنترل و خطرناک
- تغییرات شدید در خلق، رفتار یا شخصیت
- تغییر در عادات غذایی
- کاهش وزن محسوس
- مشکلات خواب
- سردرد یا دل دردهای مکرر بدون علت جسمی
- مشکل در تمرکز
- افت تحصیلی
- امتناع از رفتن به مدرسه
اگر به اختلالات روانی در کودکان مشکوک شدیم چه کنیم؟
اگر نگران سلامت روان فرزندتان هستید، حتما با پزشک یا متخصص سلامت کودک مشورت کنید. رفتارهایی که باعث نگرانی شما شده اند را به طور دقیق توضیح دهید.
صحبت با معلمان، اقوام نزدیک یا مراقبان کودک می تواند دید جامع تری از وضعیت او به شما بدهد. این اطلاعات را با متخصص در میان بگذارید تا ارزیابی دقیق تری انجام شود.
تشخیص اختلالات روانی در کودکان چگونه انجام می شود؟
تشخیص اختلالات روانی در کودکان بر اساس علائم و میزان تأثیر آن ها بر زندگی روزمره کودک انجام می شود. پزشک ممکن است کودک را به روانپزشک، روانشناس یا سایر متخصصان سلامت روان ارجاع دهد.
فرایند تشخیص ممکن است شامل معاینه کامل پزشکی، بررسی سابقه خانوادگی، سابقه آسیب های جسمی یا روانی، گفت وگو با والدین و کودک، بررسی رفتار و استفاده از آزمون ها و پرسشنامه های روانشناختی باشد.
متخصصان از راهنماهایی مانند DSM یا طبقه بندی بین المللی بیماری ها (ICD) برای تشخیص استفاده می کنند. تشخیص ممکن است زمان بر باشد و در طول زمان با رشد کودک تغییر کند.
درمان اختلالات روانی در کودکان
روان درمانی
روان درمانی یا گفتاردرمانی شامل گفت وگو با روانشناس یا متخصص سلامت روان است. در کودکان خردسال، این درمان ممکن است به شکل بازی درمانی انجام شود.
در طی درمان، کودک یاد می گیرد احساسات و افکار خود را بیان و مدیریت کند و مهارت های مقابله ای سالم تری بیاموزد.
دارودرمانی
در برخی موارد، متخصص ممکن است دارو را به عنوان بخشی از برنامه درمانی توصیه کند. این داروها می توانند شامل داروهای محرک، ضدافسردگی، ضداضطراب یا تثبیت کننده خلق باشند.
پزشک همیشه مزایا، عوارض احتمالی و خطرات دارو را با والدین در میان می گذارد.
نقش والدین در کمک به کودک مبتلا به اختلالات روانی
والدین نقش بسیار مهمی در حمایت از درمان کودک دارند. آگاهی درباره اختلال، شرکت در جلسات مشاوره خانوادگی و دریافت آموزش های لازم می تواند بسیار کمک کننده باشد.
مدیریت استرس، حفظ آرامش، تشویق نقاط قوت کودک و همکاری با مدرسه برای دریافت حمایت های آموزشی از دیگر اقدامات مؤثر هستند. ایجاد فضایی امن و صمیمی در خانه، پایه اصلی بهبود سلامت روان کودک است.
سخنی از نی نی تینی
اختلالات روانی در کودکان واقعیتی انکارناپذیر است که با آگاهی، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می توان اثرات آن را به طور چشمگیری کاهش داد. توجه به نشانه ها، همکاری با متخصصان و حمایت عاطفی خانواده، مسیر رشد سالم کودک را هموار می کند. سلامت روان کودک، سرمایه ای ارزشمند برای آینده او و جامعه است.
اگر شما هم تجربه یا سوالی درباره اختلالات روانی کودکان دارید، آن را در بخش نظرات با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید. مطالعه و آگاهی شما می تواند به بهبود زندگی یک کودک کمک کند.
