اختلال دو قطبی در کودکان یک اختلال سلامت روان است که می تواند باعث تحریک پذیری شدید، نوسانات خلقی قابل توجه و تغییرات رفتاری جدی در کودک شود. این تغییرات معمولا فراتر از نوسانات طبیعی خلق وخو در کودکان هستند و می توانند زندگی روزمره کودک و خانواده را تحت تأثیر قرار دهند.
در حال حاضر درمان قطعی برای اختلال دو قطبی در کودکان وجود ندارد، اما خبر امیدوارکننده این است که با درمان مناسب شامل روان درمانی و دارودرمانی، بسیاری از کودکان می توانند زندگی سالم، پایدار و موفقی داشته باشند. آگاهی والدین، به ویژه مادران، نقش بسیار مهمی در تشخیص زودهنگام و مدیریت صحیح این اختلال دارد.
اختلال دو قطبی چیست؟
اختلال دو قطبی که در گذشته با نام «افسردگی-شیدایی» شناخته می شد، یک اختلال خلقی مزمن و مادام العمر است. این بیماری باعث تغییرات شدید در خلق وخو، سطح انرژی، الگوی فکر کردن و رفتار فرد می شود. این تغییرات ممکن است چند ساعت، چند روز، چند هفته یا حتی چند ماه طول بکشند و توانایی کودک برای انجام فعالیت های روزمره را مختل کنند.
بیشتر افراد مبتلا به اختلال دو قطبی در نوجوانی یا بزرگسالی تشخیص داده می شوند، اما علائم می توانند از دوران کودکی نیز ظاهر شوند. به همین دلیل، شناخت نشانه های اولیه برای والدین اهمیت زیادی دارد.
انواع اختلال دو قطبی در کودکان
انواع مختلفی از اختلال دو قطبی وجود دارد که بیشتر آن ها شامل دوره های شیدایی (مانیا) و افسردگی هستند. با این حال، همه کودکان مبتلا الزاما هر دو نوع دوره را تجربه نمی کنند.
بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی در کودکان، دوره هایی از خلق پایدار یا متعادل را نیز تجربه می کنند که به آن «یوتایمیا» گفته می شود. در این حالت، کودک تقریبا شبیه حالت عادی خود رفتار می کند.
شیدایی (مانیا) و افسردگی در کودکان
شیدایی (مانیا) حالتی است که در آن کودک دچار افزایش غیرطبیعی انرژی، هیجان، فعالیت و تغییرات شدید خلقی می شود. در برخی موارد، کودک به جای مانیا، نوع خفیف تری به نام هیپومانیا را تجربه می کند.
در مقابل، دوره افسردگی شامل احساس غم عمیق، کاهش انرژی، بی علاقگی به فعالیت ها و علائم افسردگی است. این نوسانات می توانند عملکرد تحصیلی، روابط خانوادگی و اجتماعی کودک را مختل کنند.
تفاوت اختلال دو قطبی در کودکان با بزرگسالان
اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان با بزرگسالان تفاوت های مهمی دارد. در بزرگسالان، معمولا دوره های شیدایی یا افسردگی به صورت واضح و حداقل یک هفته ای رخ می دهند. اما در کودکان، این تغییرات اغلب سریع تر، نامنظم تر و پیچیده تر هستند.
برای مثال، ممکن است یک کودک در یک روز، همزمان دوره هایی از خنده و شادی شدید، عصبانیت ناگهانی و گریه های بی دلیل را تجربه کند. این الگو با نوسانات خلقی طبیعی دوران رشد کاملا متفاوت است.
نشانه های کلی اختلال دو قطبی در کودکان
نوسانات خلقی در اختلال دو قطبی در کودکان معمولا شدید، ناگهانی و بدون دلیل مشخص هستند و اغلب با موارد زیر همراه اند:
- تغییرات قابل توجه در الگوی خواب
- افزایش یا کاهش شدید سطح انرژی
- مشکلات تمرکز و تفکر
- افت عملکرد تحصیلی
- مشکل در روابط با خانواده و دوستان
در موارد شدید، برخی کودکان یا نوجوانان ممکن است به خودآزاری یا افکار خودکشی فکر کنند که نیازمند توجه فوری پزشکی است.
شیوع اختلال دو قطبی در کودکان
مطالعات نشان می دهد حدود 4 درصد از افراد زیر 18 سال، از جمله کودکانی در سنین پایین، به اختلال دو قطبی مبتلا هستند. این آمار نشان می دهد که این اختلال نادر نیست و نیاز به آگاهی عمومی بیشتری دارد.
برای مقایسه:
- حدود 9 تا 10 درصد کودکان دچار اختلال نقص توجه و بیش فعالی هستند
- حدود 9 درصد اختلالات اضطرابی دارند
- حدود 4 درصد افسردگی را تجربه می کنند
علائم اختلال دو قطبی در کودکان
متخصصان سلامت روان تغییرات شدید خلقی را «دوره های خلقی» می نامند. این دوره ها شامل شیدایی، افسردگی یا حالت ترکیبی هستند.
برخی کودکان دوره های واضح ندارند و ممکن است همزمان علائم شیدایی و افسردگی را نشان دهند. در برخی موارد، تغییر حالت ها حتی در یک روز اتفاق می افتد که به آن چرخه سازی سریع گفته می شود.
علائم دوره شیدایی در اختلال دو قطبی در کودکان
در کودکان، شیدایی بیشتر با تحریک پذیری و رفتارهای مخرب همراه است تا سرخوشی. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- شادی یا هیجان شدید و نامتناسب با شرایط
- انرژی بسیار بالا و فعالیت بیش ازحد
- کج خلقی، پرخاشگری و قشقرق های مکرر
- رفتارهای کودکانه و لوس غیرمعمول
- نافرمانی و زیر پا گذاشتن قوانین
- خواب بسیار کم بدون احساس خستگی
- پرحرفی و قطع صحبت دیگران
- حواس پرتی شدید و پرش فکری
- احساس قدرت یا توانایی های غیرواقعی
- علاقه به رفتارهای پرخطر
- تصمیم گیری های عجولانه و خطرناک
علائم دوره افسردگی در اختلال دو قطبی در کودکان
در دوره افسردگی، کودک ممکن است:
- غمگینی مداوم و بی دلیل
- از دست دادن علاقه به بازی و فعالیت ها
- گریه های مکرر
- تحریک پذیری
- مشکلات خواب (کم خوابی یا پرخوابی)
- کاهش انرژی
- کناره گیری از دوستان
- حساسیت شدید به شکست
- افت تمرکز و حافظه
- افت تحصیلی
- کم اشتهایی یا پرخوری
- صحبت منفی درباره خود
- افکار مربوط به مرگ یا خودکشی
برخی کودکان علائم جسمی مانند سردرد، دل درد، درد عضلانی و خستگی را نیز تجربه می کنند.
علت اختلال دو قطبی در کودکان
علت دقیق اختلال دو قطبی در کودکان هنوز مشخص نیست، اما عوامل زیر نقش مهمی دارند:
- ژنتیک: بیش از دوسوم افراد مبتلا، سابقه خانوادگی دارند
- تجربه های استرس زا: مانند فوت عزیزان یا کودک آزاری
- تغییرات مغزی: تفاوت در فعالیت برخی نواحی مغز
مطالعات علمی در حال بررسی ارتباط این عوامل با پیشگیری و درمان هستند.
تشخیص اختلال دو قطبی در کودکان
برای تشخیص، کودک باید حداقل یک دوره شیدایی یا هیپومانیا را تجربه کرده باشد. فرآیند تشخیص شامل:
- معاینه جسمی
- بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی
- آزمایش های پزشکی برای رد سایر بیماری ها
- ارزیابی سلامت روان توسط روانشناس یا روانپزشک کودک
- پرسشنامه های تخصصی برای کودک، والدین و معلمان
تشخیص این اختلال پیچیده است و باید توسط متخصص باتجربه انجام شود.
درمان اختلال دو قطبی در کودکان
درمان مؤثر معمولا ترکیبی از موارد زیر است:
- روان درمانی
- دارودرمانی
- اصلاح سبک زندگی
- برنامه خواب منظم
- فعالیت بدنی و کاهش استرس
از آنجا که اختلال دو قطبی مزمن است، درمان نیز بلندمدت و مداوم خواهد بود.
روان درمانی
روان درمانی می تواند به کودک و خانواده کمک کند تا احساسات و رفتارهای خود را بهتر مدیریت کنند. انواع درمان شامل:
- آموزش روانی به خانواده
- درمان خانواده محور
- تنظیم ریتم خواب
- درمان ریتم های اجتماعی و بین فردی
دارودرمانی
داروهای تثبیت کننده خلق و داروهای ضدروان پریشی در کودکان نیز استفاده می شوند. برخی داروهای رایج شامل:
- لیتیوم
- والپروات
- کاربامازپین
- لاموتریژین
مصرف دارو باید کاملا تحت نظر پزشک باشد.
عوارض دارویی احتمالی
عوارض شایع ممکن است شامل:
- افزایش وزن
- اختلالات متابولیک
- خواب آلودگی
- بی قراری حرکتی
قطع ناگهانی دارو بسیار خطرناک است و نباید بدون نظر پزشک انجام شود.
پیش آگهی و آینده کودک
در صورت درمان نشدن، اختلال دو قطبی می تواند باعث مشکلات تحصیلی، رفتاری و حتی خطر خودکشی شود. اما با درمان منظم، شناخت علائم هشداردهنده و حمایت خانواده، کودک می تواند آینده ای سالم و امیدوارکننده داشته باشد.
پیشگیری و زندگی با اختلال دو قطبی در کودکان
پیشگیری قطعی وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام بسیار مؤثر است. والدین می توانند با:
- حمایت عاطفی
- صبر و آگاهی
- همکاری با مدرسه
- حفظ برنامه منظم روزانه
- آموزش مدیریت استرس
به بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کنند.
سخنی از نی نی تینی
اختلال دو قطبی در کودکان یک بیماری جدی اما قابل درمان است. آگاهی مادران، تشخیص زودهنگام و پایبندی به درمان می تواند نقش تعیین کننده ای در سلامت روان کودک داشته باشد. هیچ مادری در این مسیر تنها نیست و کمک تخصصی همیشه در دسترس است.
اگر شما هم تجربه یا سؤالی درباره اختلال دو قطبی در کودکان دارید، آن را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید. همچنین می توانید این مقاله را با والدینی که نگران سلامت روان فرزندشان هستند به اشتراک بگذارید.
