سیستوگرافی چیست؟
سیستوگرافی یک آزمایش تصویربرداری پزشکی است که برای بررسی و تشخیص مشکلات مرتبط با مثانه انجام می شود. در این روش از اشعه ایکس (X-ray) استفاده می شود که می تواند به صورت تصویر ثابت یا به شکل یک فیلم متحرک به نام فلوروسکوپی ثبت گردد.
در طول انجام سیستوگرافی، پزشک یا تکنسین یک لوله باریک به نام سوند ادراری را به آرامی وارد مثانه می کند و سپس ماده حاجب (رنگ مخصوص تصویربرداری) را از طریق آن به داخل مثانه تزریق می کند. این ماده باعث می شود دیواره ها و فضای داخلی مثانه در تصاویر با وضوح بیشتری دیده شوند. پس از آن، از مثانه عکس برداری می شود تا شکل، عملکرد و هرگونه مشکل احتمالی به طور دقیق بررسی گردد.
گاهی اوقات، سیستوگرافی با روش های دیگر ترکیب می شود. برای مثال:
- سیستو اورتروگرافی که در آن هم مثانه و هم مجرای ادرار بررسی می شود.
- در نوع دیگری به نام سیستوگرافی دفعی که پزشک با استفاده از فلوروسکوپی، هنگام ادرار کردن، تخلیه مثانه را مشاهده می کند.
- در برخی شرایط خاص مانند ضربه شدید به شکم یا جراحی های اخیر، از نوع پیشرفته تری به نام سیستوگرافی با سی تی اسکن (CT Cystography) استفاده می شود.
گاهی در این تصویربرداری مشخص می شود که آیا ادرار به سمت حالب ها یا حتی کلیه ها بازمی گردد یا خیر؛ شرایطی که به آن ریفلاکس وزیکو اورترال گفته می شود.
به طور کلی، اشعه ایکس با مقدار بسیار کمی تشعشع، تصویری از استخوان ها و اندام های داخلی بدن ایجاد می کند. سیستوگرافی نیز یکی از انواع تصویربرداری با اشعه ایکس است که هدف اصلی آن، بررسی سلامت مثانه و مسیرهای ادراری می باشد.
چرا ممکن است به سیستوگرافی نیاز داشته باشم؟
در صورتی که هر یک از موارد زیر را تجربه کرده باشید، پزشک ممکن است انجام سیستوگرافی را برای شما ضروری بداند:
- مشاهده خون در ادرار
- عفونت های مکرر دستگاه ادراری
- احساس تخلیه ناقص مثانه
- بازگشت ادرار به سمت حالب یا کلیه ها
- بی اختیاری ادرار یا نشت آن
- درد هنگام ادرار کردن
همچنین در شرایط خاص زیر نیز سیستوگرافی کاربرد فراوانی دارد:
- آسیب یا ضربه به مثانه برای بررسی وجود پارگی یا ترک در دیواره آن
- وجود انسداد یا تنگی در حالب یا مجرای ادرار
- قبل یا بعد از برخی جراحی های ستون فقرات، به منظور بررسی اعصاب مرتبط با مثانه
پزشک ممکن است بنا به شرایط خاص جسمی شما، دلایل دیگری نیز برای درخواست این آزمایش داشته باشد.
خطرات احتمالی سیستوگرافی چیست؟
هرچند سیستوگرافی یک روش نسبتا ایمن محسوب می شود، اما آگاهی از خطرات احتمالی آن اهمیت زیادی دارد.
مواردی که باید در نظر گرفته شوند:
- قرار گرفتن در معرض مقدار کمی اشعه ایکس
- امکان عفونت مثانه به دلیل ورود سوند
- احتمال خون مشاهده شده در ادرار به طور موقت
- واکنش های حساسیتی به ماده حاجب یا ید
در صورتی که:
- باردار هستید یا احتمال بارداری وجود دارد
- به ید، لاتکس، داروها یا مواد حاجب حساسیت دارید
- دچار نارسایی یا بیماری کلیوی هستید
حتما باید این موارد را قبل از انجام سیستوگرافی به پزشک اطلاع دهید، زیرا ممکن است در چنین شرایطی انجام آزمایش به تعویق بیفتد یا با روش جایگزین انجام شود.
مصرف باقی مانده مواد حاجب، وجود گاز یا مدفوع در روده یا انجام آزمایش با باریم در مدت زمان کوتاه قبل از سیستوگرافی، می تواند دقت نتایج را کاهش دهد.
در برخی شرایط، سیستوگرافی انجام نمی شود:
- در دوران بارداری
- هنگام عفونت فعال دستگاه ادراری
- در صورت حساسیت شدید به ماده حاجب
نحوه آماده شدن برای سیستوگرافی
برای انجام صحیح سیستوگرافی، رعایت بعضی نکات ضروری است:
- معمولا باید از شب قبل ناشتا باشید و فقط مایعات شفاف مانند آب و چای کم رنگ بنوشید.
- اگر باردار هستید یا فکر می کنید ممکن است باردار باشید، حتما اطلاع دهید.
- حساسیت به ید، ماده حاجب، داروها یا لاتکس را گزارش کنید.
- در صورت مصرف دارو، به ویژه داروی دیابت (متفورمین) یا داروهای رقیق کننده خون، پزشک را در جریان بگذارید.
- ممکن است نیاز باشد شب قبل ملین مصرف کنید یا صبح روز آزمایش از تنقیه استفاده نمایید.
- در صورت شیردهی، درباره زمان مناسب برای شروع مجدد آن پس از تزریق ماده حاجب با پزشک مشورت کنید.
مراحل انجام سیستوگرافی چگونه است؟
سیستوگرافی ممکن است به صورت سرپایی یا در بیمارستان انجام شود. روند کلی به شکل زیر است:
- لباس ها و اشیای فلزی مانند زیورآلات را کنار می گذارید و لباس مخصوص می پوشید.
- از شما خواسته می شود قبل از شروع، مثانه خود را تخلیه کنید.
- روی تخت مخصوص اشعه ایکس به پشت دراز می کشید.
- سوند نازک به آرامی وارد مثانه می شود.
- ماده حاجب از طریق سوند وارد مثانه شده و مسیر خروج آن بسته می شود.
- تصاویر مختلف از زوایای متفاوت ثبت می گردد.
- در صورت انجام نوع دفعی، از شما خواسته می شود ادرار کنید و تصویربرداری همزمان صورت می گیرد.
در صورتی که نتوانید در حالت درازکش ادرار کنید، امکان نشستن یا ایستادن برای شما فراهم می شود.
بعد از انجام سیستوگرافی چه اتفاقی می افتد؟
پس از انجام سیستوگرافی، معمولا نیاز به مراقبت ویژه ای وجود ندارد و می توانید به فعالیت های روزمره خود بازگردید؛ مگر اینکه پزشک دستور خاصی داده باشد.
توصیه ها:
- به مدت یک تا دو روز مایعات بیشتری بنوشید
- ممکن است کمی سوزش یا درد خفیف در ادرار داشته باشید
- رنگ صورتی کمرنگ در ادرار طبیعی است
اما در صورت مشاهده این علائم، سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- ادامه درد بیش از دو روز
- تب یا لرز
- درد در ناحیه شکم
- خون واضح در ادرار
- کاهش محسوس حجم ادرار
پیش از موافقت با انجام سیستوگرافی، به این نکات توجه کنید
حتما از پزشک خود درباره موارد زیر سؤال کنید:
- نام دقیق آزمایش (سیستوگرافی)
- دلیل انجام آن برای وضعیت شما
- نتیجه و تفسیر آن
- مزایا و خطرات
- عوارض جانبی احتمالی
- زمان و مکان انجام
- تجربه و تخصص فرد انجام دهنده
- جایگزین های احتمالی
- هزینه تقریبی آزمون
- زمان دریافت نتیجه و راه ارتباطی بعد از آن
شفاف بودن این موارد باعث آرامش بیشتر و تصمیم گیری آگاهانه تر شما خواهد شد.
سخنی از نی نی تینی
سیستوگرافی یکی از دقیق ترین و مؤثرترین روش های تشخیص مشکلات مثانه و سیستم ادراری است. این روش با وجود ساده بودن، اطلاعات بسیار ارزشمندی در اختیار پزشک قرار می دهد و می تواند در تشخیص زودهنگام بیماری ها، پیشگیری از عوارض جدی و انتخاب بهترین روند درمانی نقش کلیدی داشته باشد. اگر پزشک شما انجام این آزمایش را پیشنهاد کرده است، با آگاهی و آمادگی مناسب می توانید این فرایند را با آرامش بیشتری طی کنید.
اگر شما هم تجربه ای از انجام سیستوگرافی دارید یا سؤالی در این زمینه ذهن تان را درگیر کرده است، آن را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. مشارکت شما می تواند راهنمای مفیدی برای سایر بانوان باشد.
