تومور سلول زایا

تومور سلول زایا به توده ای گفته می شود که از سلول های تولیدکننده سلول های جنسی ساخته می شود. این تومورها ممکن است خوش خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. هرچند بیشتر تومورها در تخمدان ها یا بیضه ها دیده می شوند، اما گاهی در بخش های غیرمنتظره ای از بدن مانند قفسه سینه، دنبالچه، ستون فقرات و حتی مغز نیز ایجاد می شوند.
تومور سلول زایا می تواند هر فردی را درگیر کند، اما بیشترین شیوع آن در کودکان، نوجوانان و جوانان دیده می شود. در ایران نیز متخصصان کودکان و انکولوژیست ها به طور ویژه به این تومورها توجه دارند، زیرا تشخیص زودهنگام تأثیر زیادی در نتیجه درمان دارد. در ادامه این مقاله در موزذ این بیماری به طور کامل توضیح خواهیم داد.

تومور سلول زایا چیست؟

تومور سلول زایا از سلول های جنسی یا تولیدمثلی بدن به وجود می آید؛ سلول هایی که وظیفه ساخت تخمک در زنان و اسپرم در مردان را بر عهده دارند. واژه “germ” در انگلیسی به معنای «جوانه زدن و بالغ شدن» است، به همین دلیل این سلول ها را «سلول زایا» نامیده اند، چون در نهایت قرار است تبدیل به سلول های تولیدمثل شوند.

در زنان، این سلول ها در تخمدان قرار دارند و در مردان در بیضه. به همین دلیل، بیشتر تومورهای سلول زایا در همین نواحی تشکیل می شوند.
با این حال، در برخی افراد سلول های زایا به طور اشتباه در مسیر رشد جنین در نقاط دیگر بدن باقی می مانند. به همین علت ممکن است تومور سلول زایا در شکم، قفسه سینه، کمر، دنبالچه و مغز نیز تشکیل شود که در اصطلاح پزشکی به آنها تومورهای خارج از غدد جنسی (Extragonadal) گفته می شود.

تومور سلول زایا معمولا در کودکان، نوجوانان و جوانان مشاهده می شود و به همین دلیل، خانواده ها باید در صورت بروز علائم مشکوک پیگیری دقیق داشته باشند.

انواع تومور سلول زایا

تومورهای سلول زایا در دو گروه بزرگ قرار می گیرند:
1- بدخیم (سرطانی)
2- خوش خیم (غیرسرطانی)

هر دو نوع می توانند بزرگ شوند، اما نوع بدخیم قدرت انتشار به سایر نقاط بدن را دارد و ممکن است اعضای حیاتی را درگیر کند. درمان تومور سلول زایا بسته به نوع آن متفاوت است و تشخیص صحیح اهمیت زیادی دارد.

1- ترا توم ها (Teratomas)

ترا توم ها از شگفت انگیزترین تومورهای سلول زایا هستند، زیرا ممکن است درون شان مو، پوست، دندان، چربی، عضله یا حتی استخوان دیده شود.
این تومورها دو دسته اند:

• تراتومای بالغ (کیست درموئید): شایع ترین تومور سلول زایا در تخمدان زنان، معمولا خوش خیم و قابل درمان با جراحی.
• تراتومای نابالغ: معمولا بدخیم و با رشد سریع، بنابراین نیازمند درمان سریع تر.

2- تومور کیسه زرده (Yolk Sac Tumor)

این تومورها شباهت سلولی به بافت جنینی اولیه دارند.
ویژگی ها:

• کاملا بدخیم
• انتشار سریع به غدد لنفاوی و سایر اندام ها
• شایع ترین تومور سلول زایا بدخیم در کودکان

3- جرمینوماها (Germinomas)

جرمینوما نوعی تومور بدخیم است که ممکن است در تخمدان یا بیضه دیده شود.
اما بیشترین شیوع آن در مغز و نخاع است.
نام های متفاوت بر اساس محل تومور:

• در تخمدان: دیسژرمینوما
• در بیضه: سمینوما

4- کارسینوم سلول جنینی (Embryonal Cell Carcinoma)

نوعی تومور نادر و بدخیم است که ممکن است به صورت مخلوط با انواع دیگر دیده شود.

5- پلی امبریوما (Polyembryoma)

این تومورها بخش هایی شبیه به جنین دارند و معمولا بسیار تهاجمی و بدخیم اند.

6- کوریوکارسینوم (Choriocarcinoma)

این تومور از سلول های سازنده جفت به وجود می آید.
ویژگی ها:

• بدخیم و نادر
• ممکن است در تخمدان، بیضه یا رحم تشکیل شود
• امکان انتقال به مادر یا جنین وجود دارد
  این بیماری نیاز به تشخیص فوری و درمان تخصصی دارد.

7- تومورهای مختلط (Mixed Germ Cell Tumors)

این نوع ترکیبی از دو یا چند نوع تومور سلول زایا بدخیم است.
بسیاری از تومورها در بررسی پاتولوژی، مختلط هستند و درمان آنها باید بر اساس ترکیب دقیق سلول ها انجام شود.

تفاوت سمینوما و نان سمینوماتوز

در مردان، تومور سلول زایا در دو گروه طبقه بندی می شود:

1- سمینوما (Seminoma)

• رشد آهسته تر
• انتشار تدریجی
• واکنش مناسب تر به درمان

2- نان سمینوما (Non-Seminoma)

• رشد سریع تر
• امکان انتشار زودتر
• شامل: تراتوم، کوریوکارسینوم، تومور کیسه زرده و کارسینوم سلول جنینی

تشخیص درست این دو نوع بسیار مهم است، زیرا روند درمان، داروها و پیش آگهی برای هرکدام متفاوت است.

شیوع تومور سلول زایا

در کودکان، این تومورها کمیاب اند و حدود 3 تا 4 درصد سرطان های دوران کودکی را تشکیل می دهند.
اما در نوجوانی و جوانی شیوع آنها به طور قابل توجهی افزایش می یابد و حدود 14 درصد سرطان های مربوط به سنین 15 تا 19 سال را شامل می شود.

چه کسانی بیشتر به تومور سلول زایا مبتلا می شوند؟

هر فردی ممکن است این بیماری را تجربه کند، اما بیشترین موارد در این گروه ها دیده می شود:

• نوزادان و خردسالان
• کودکان
• نوجوانان
• جوانان

الگوی سنی

• از تولد تا 4 سالگی موارد نسبتا زیادی مشاهده می شود.
• در سال های بعد کمی کاهش و با نزدیک شدن به بلوغ دوباره افزایش می یابد.

شیوع در دختران و زنان

• تومور سلول زایا تخمدان معمولا در سنین 10 تا 14 سال دیده می شود.
• در دهه 20 و 30 زندگی نیز احتمال بروز وجود دارد.
• تراتومای بالغ شایع ترین تومور خوش خیم در این گروه است.

شیوع در پسران و مردان

• تومور سلول زایا بیضه حدود 75 درصد سرطان های بیضه در کودکان و 90 درصد در بزرگسالان را تشکیل می دهد.
• بیشترین بروز در کودکان زیر 4 سال و افراد 15 تا 35 سال است.

تومورهای خارج از تخمدان و بیضه

در نوزادان و کودکان، تومور سلول زایا خارج غدد جنسی معمولا در دنبالچه دیده می شود.
در نوجوانان، بیشتر در میان سینه (مدیاستن) و در برخی جوانان در مغز دیده می شود.

علائم تومور سلول زایا

علائم این بیماری بسته به نوع تومور، اندازه آن و محل قرارگیری متفاوت است.

1- علائم تومور سلول زایا در تخمدان

بسیاری از تومورهای تخمدان در ابتدا بدون علامت هستند.
مثلا کیست درموئید تا زمانی که بزرگ نشود، مشکلی ایجاد نمی کند.

علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد یا سنگینی در ناحیه لگن
• وجود توده دردناک در تخمدان
• بزرگ شدن شکم
• درد شکمی شبیه درد آپاندیسیت
• خونریزی نامنظم
• حالت تهوع

در ایران بسیاری از این موارد در سونوگرافی روتین لگن تشخیص داده می شود.

2- علائم تومور سلول زایا در بیضه

علائم مشابه سرطان بیضه هستند:

• وجود توده سفت و قابل لمس در بیضه
• احساس درد یا سنگینی در کیسه بیضه
• درد شکم یا کشاله ران
• تغییر شکل بیضه
• کمردرد

در پسران، لمس هرگونه توده یا تفاوت بین دو بیضه باید جدی گرفته شود.

تومور سلول زایا خارج از غدد جنسی (Extragonadal)

تومور سلول زایا ممکن است در نواحی خارج از تخمدان و بیضه نیز رشد کند، که به آن تومور سلول زایا خارج تناسلی گفته می شود. اگر در ناحیه دنبالچه کودک یا مرکز قفسه سینه او توده ای دیده شود، ممکن است نشانه ای از تراتوم باشد. علائم در این موارد به محل دقیق رشد تومور بستگی دارد.

این تومورها ممکن است باعث مشکلات تنفسی شوند، به ویژه زمانی که در قفسه سینه تشکیل شده باشند. اگر تومور در ناحیه کمر قرار داشته باشد، ضعف پاها دیده می شود. زمانی که ناحیه لگن درگیر باشد، کودک ممکن است دچار مشکل در دفع ادرار و مدفوع شود. همچنین گاهی شکم کودک متورم شده یا دردهای مبهم و شدید شکمی ایجاد می شود.

برخی از تومورهای سلول زایا هورمون های جنسی ترشح می کنند و می توانند باعث بلوغ زودرس یا رشد غیرطبیعی خصوصیات جنسی در کودکان شوند. دختران ممکن است زودتر از زمان معمول سینه درآورند، موهای ناحیه تناسلی رشد کند یا حتی پریود شوند. پسران نیز ممکن است دچار رشد سینه (ژنیکوماستی) شوند. این موضوع برای خانواده بسیار نگران کننده است، اما با تشخیص دقیق و درمان مناسب قابل کنترل است.

علت تومور سلول زایا چیست؟

به شکل طبیعی، سلول های زایا در دوران جنینی تشکیل می شوند و پس از آن به سمت تخمدان ها یا بیضه ها حرکت کرده و تبدیل به سلول تخمک یا اسپرم می شوند.

اما در تومور سلول زایا، این سلول ها دچار رشد غیرطبیعی می شوند و به جای تبدیل شدن به سلول های بالغ، به شکل تومور رشد می کنند. در موارد خارج تناسلی نیز سلول ها به جای رفتن به محل اصلی خود، در نقاطی مانند مغز، سینه، شکم، کمر یا دنبالچه باقی می مانند و بعدا تبدیل به تومور می شوند.

پژوهش ها نشان می دهد که هنوز علت دقیق این تغییرات مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و اختلالات رشدی جنینی می توانند نقش داشته باشند.

عوامل خطر تومور سلول زایا

برخی شرایط، احتمال ابتلا به تومور سلول زایا را افزایش می دهد. این عوامل شامل:

• بیضه پایین نیامده (رایج در نوزادان پسر)
• سندروم ترنر
• سندروم کلاین فلتر
• سابقه خانوادگی این نوع تومورها

شناخت این عوامل به والدین کمک می کند بتوانند پیگیری پزشکی دقیق تری داشته باشند.

تشخیص تومور سلول زایا؛ مسیر دقیق شناسایی بیماری

پزشک برای تشخیص، ابتدا معاینه فیزیکی انجام می دهد و سپس برای بررسی دقیق تر از روش های زیر استفاده می کند:

روش های تصویربرداری

• سی تی اسکن (CT): برای بررسی موقعیت تومور در شکم، لگن یا قفسه سینه.
• MRI: مخصوص بررسی بافت های نرم و ارگان های حساس مانند مغز و کمر.
• سونوگرافی: برای تشخیص اینکه توده جامد است یا کیستیک.

روش های ارزیابی پیشرفت بیماری

• PET Scan: برای یافتن محل هایی که سلول های سرطانی در آنها فعال هستند.
• اسکن استخوان: تشخیص درگیری استخوان ها در موارد پیشرفته.

آزمایش خون

میزان هورمون ها و پروتئین های خاص مانند AFP و hCG اندازه گیری می شود. بالا بودن این مواد می تواند نشانه ای از وجود تومور سلول زایا باشد.

بیوپسی

تکه ای از بافت تومور برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا نوع دقیق تومور مشخص شود.

اگر پزشک احتمال بدخیم بودن تومور را زیاد بداند، ممکن است تصمیم به برداشتن کامل عضو درگیر بگیرد تا هم تشخیص و هم درمان همزمان صورت گیرد؛ مانند برداشتن کامل بیضه مبتلا.

درمان تومور سلول زایا

جراحی

اولین و مهم ترین روش درمان جراحی است. بسته به نوع و محل تومور ممکن است تنها توده خارج شود یا در موارد پیشرفته، تخمدان یا بیضه همراه با لوله های جنسی برداشته شود.

شیمی درمانی

برای از بین بردن سلول های سرطانی یا جلوگیری از پیشرفت آنها استفاده می شود. حتی اگر پس از جراحی بیماری در ظاهر دیده نشود، گاهی برای اطمینان از حذف کامل سلول های سرطانی، پزشک دوره های شیمی درمانی تجویز می کند.

پرتودرمانی

در برخی انواع مشخص از تومور سلول زایا، پرتودرمانی نیز مؤثر است و پزشک با توجه به نوع تومور تصمیم گیری می کند.

پیش آگهی و شانس درمان

خوشبختانه اغلب تومورهای سلول زایا درمان پذیر هستند. با درمان به موقع، میزان موفقیت بسیار بالاست:

• درمان سرطان بیضه: حدود 95% بهبودی
• درمان تومور سلول زایا تخمدان: حدود 93%
• در کودکان: بین 82 تا 90% بهبودی

عوامل تأثیرگذار شامل سن بیمار، نوع تومور، اندازه و محل تومور و میزان پاسخ دهی به درمان است.

پرسش هایی که بهتر است از پزشک بپرسید

• آیا تومور من یا فرزندم بدخیم است؟
• سرعت رشد تومور چقدر است؟
• آیا تومور به بخش های دیگر بدن پخش شده؟
• بهترین روش درمان برای من چیست؟
• عوارض روش های درمانی چه هستند؟
• هر چند وقت یک بار باید تحت چکاپ و تصویربرداری قرار بگیرم؟

این پرسش ها به شما کمک می کند با آگاهی کامل درباره روند درمان تصمیم بگیرید.

سخنی از نی نی تینی

تومور سلول زایا توده ای است که از سلول های تولیدمثلی ایجاد می شود و بسته به نوع و محل رشد ممکن است علائم متفاوتی ایجاد کند. تشخیص و درمان این بیماری نیازمند بررسی دقیق است، اما خوشبختانه بیشتر آن ها به درمان پاسخ بسیار خوب می دهند. هرچه تشخیص زودتر انجام شود، نتیجه درمان نیز بهتر خواهد بود.