اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)

اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) چیست و چرا نباید آن را نادیده گرفت؟

اختلال مفصل گیجگاهی فکی یا همان TMJ / TMD به مشکلی گفته می شود که در مفصلی ایجاد می شود که حرکت فک شما را امکان پذیر می کند. این اختلال می تواند باعث درد، صدا دادن فک، سردرد و حتی مشکل در جویدن غذا شود. بسیاری از افرادی که دچار این مشکل هستند، آن را به عنوان درد ساده فک نادیده می گیرند؛ در حالی که رسیدگی زودهنگام می تواند تأثیر زیادی در بهبود کیفیت زندگی داشته باشد.

اختلال مفصل گیجگاهی فکی در بزرگسالان شایع تر است و معمولا بین سنین 20 تا 40 سالگی شروع می شود. طبق گزارش های پزشکی، خانم ها تقریبا دو برابر آقایان در معرض این مشکل قرار دارند. خوشبختانه، این اختلال معمولا قابل درمان است و به ندرت عوارض دائمی به جا می گذارد. اگر به موقع اقدام کنید، روند بهبود بسیار سریع تر و ساده تر خواهد بود.

اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) بر چه کار هایی اثر می گذارد؟

در حالت طبیعی، زمانی که دهان را باز می کنید، مفصل فک در جای خود داخل حفره مخصوص حرکت نرم و هماهنگ دارد. اما در اختلال مفصل گیجگاهی فکی، این مفصل ممکن است به جلو جابه جا شود یا به درستی در جای خود قرار نگیرد. این موضوع باعث ایجاد درد، محدودیت حرکت و صداهای غیرطبیعی مانند «کلیک» یا «تق» می شود.

این اختلال نه تنها روی خود مفصل بلکه روی عضلات اطراف فک نیز تأثیر می گذارد. در پزشکی، به این وضعیت ناکارآمدی مفصل گیجگاهی فکی (TMD) گفته می شود، اما بسیاری از افراد آن را با نام TMJ می شناسند. هر فرد دارای دو مفصل گیجگاهی فکی است؛ یکی در سمت راست و یکی در سمت چپ صورت، درست در نزدیکی گوش ها.

این مفاصل نقش مهمی در کارهایی مانند صحبت کردن، خندیدن، جویدن و حتی خمیازه کشیدن دارند. به همین دلیل، هرگونه اختلال در آن ها می تواند زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد و باعث ناراحتی های مداوم شود.

علائم و نشانه های اختلال مفصل گیجگاهی فکی

علائم اختلال مفصل گیجگاهی فکی متنوع هستند و در هر فرد می توانند شدت متفاوتی داشته باشند. برخی از شایع ترین نشانه ها عبارتند از:

• درد در ناحیه فک یا صورت
• سردردهای مکرر یا حتی میگرن
• سفت شدن یا قفل شدن فک
• صدا دادن فک هنگام باز و بسته کردن دهان
• مشکل در باز کردن کامل دهان
• گوش درد یا احساس وزوز در گوش
• درد دندان بدون علت مشخص
• درد در گردن و شانه ها

اگر این علائم برای چند روز یا چند هفته ادامه داشته باشند، مراجعه به پزشک یا دندان پزشک ضروری است. بی توجهی به این نشانه ها می تواند باعث تشدید مشکلات و پیچیده تر شدن درمان شود.

دلایل بروز TMJ یا اختلال مفصل گیجگاهی فکی

دلایل مختلفی می توانند در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند، از جمله:

• ضربه یا آسیب به فک (مانند شکستگی یا دررفتگی)
• دندان قروچه یا فشار دادن دندان ها روی هم (براکسیسم)
• آرتروز یا التهاب در مفصل فک
• ناهماهنگی و نامرتبی در بایت دندان ها
• استرس و فشار روانی که باعث انقباض عضلات فک می شود

در فرهنگ زندگی امروزی، استرس های روزمره، کار زیاد، خواب نامنظم و اضطراب می توانند نقش بسیار مهمی در بروز یا تشدید اختلال مفصل گیجگاهی فکی داشته باشند.

عادت هایی که خطر ابتلا به اختلال مفصل گیجگاهی فکی را افزایش می دهند

برخی از رفتارهای روزمره که شاید بی اهمیت به نظر برسند، می توانند باعث بدتر شدن وضعیت TMJ شوند:

• جویدن خودکار، مداد، ناخن یا یخ
• بد نشستن و بد ایستادن برای مدت طولانی
• برداشتن لقمه های بسیار بزرگ هنگام غذا خوردن
• استفاده از دندان ها به جای ابزار (مثلا باز کردن در بطری)
• خوابیدن روی شکم و قرار دادن فشار روی فک

اصلاح این عادت ها یکی از ساده ترین و مؤثرترین راه ها برای پیشگیری از پیشرفت این اختلال است.

چگونه خطر بروز اختلال مفصل گیجگاهی فکی را کاهش دهیم؟

برای کاهش احتمال ابتلا یا تشدید TMJ، می توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

• اگر دندان قروچه دارید، از نایت گارد یا محافظ دهان استفاده کنید.
• هنگام نشستن و ایستادن، وضعیت قامت خود را صاف نگه دارید.
• با تمرین های تنفس عمیق، یوگا یا مدیتیشن استرس خود را کنترل کنید.
• از مصرف غذاهای بسیار سفت مانند ته دیگ های خیلی خشک یا آجیل سخت برای مدتی خودداری کنید.

این توصیه ها به ظاهر ساده هستند، اما اجرای آن ها می تواند تأثیر چشمگیری در کاهش درد و بهبود عملکرد فک داشته باشد.

عوارض احتمالی اختلال مفصل گیجگاهی فکی

اگر این اختلال درمان نشود، می تواند مشکلات بلندمدتی ایجاد کند. از جمله:

• درد مزمن در فک و صورت
• مشکل در جویدن غذا
• ساییدگی و آسیب به دندان ها به دلیل دندان قروچه
• محدودیت در باز و بسته کردن دهان

از آنجا که عوامل ایجادکننده اختلال مفصل گیجگاهی فکی معمولا با یکدیگر هم پوشانی دارند، ممکن است یافتن درمان مناسب کمی زمان بر باشد. اما با پیگیری دقیق، نتیجه بسیار امیدوارکننده خواهد بود.

تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی چگونه انجام می شود؟

برای تشخیص این اختلال، پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام می دهد. او حرکات فک شما را بررسی می کند و میزان باز شدن دهان را می سنجد. همچنین، نواحی اطراف فک را لمس می کند تا نقاط دردناک یا سفت شده را شناسایی کند.

در صورت نیاز، آزمایش های تصویربرداری نیز تجویز می شوند، از جمله:

• رادیوگرافی (عکس ساده از دندان و فک)
• سی تی اسکن برای بررسی ساختار استخوانی
• ام آر آی برای مشاهده بافت های نرم و دیسک مفصل

تشخیص زودهنگام، کلید اصلی یک درمان مؤثر و سریع است.

روش های درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)

درمان این اختلال به علت و شدت علائم بستگی دارد. در اغلب افراد، ابتدا روش های غیرتهاجمی امتحان می شود.

1. دارودرمانی

برخی داروها می توانند درد، التهاب و گرفتگی عضلات را کاهش دهند، مانند:

• استامینوفن برای تسکین درد
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن
• شل کننده های عضلانی برای کاهش انقباض فک
• برخی داروهای ضدافسردگی برای کنترل دردهای مزمن

مصرف این داروها باید زیر نظر پزشک باشد و خوددرمانی توصیه نمی شود.

2. روش های غیرجراحی

در این روش ها تمرکز بر کاهش فشار و بهبود حرکت فک است:

• محافظ یا اسپلینت مخصوص دهان
• تمرینات فیزیوتراپی برای تقویت عضلات فک
• تزریق در نقاط ماشه ای (مانند داروی ضدالتهاب)
• اولتراسوندتراپی برای شل کردن عضلات
• استفاده از جریان الکتریکی ضعیف (TENS)
• اصلاح عادت های نادرست و وضعیت خواب و نشستن

در بسیاری از موارد، همین روش ها بدون نیاز به جراحی باعث بهبود چشمگیر می شوند.

3. جراحی (در موارد شدید)

اگر روش های قبلی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد کند، مانند:

• آرتروسنتز برای شست وشوی مفصل
• آرتروسکوپی مفصل فک با روش کم تهاجمی
• جراحی باز مفصل در موارد بسیار شدید

اغلب افراد هرگز به مرحله جراحی نمی رسند و با درمان های ساده بهبود پیدا می کنند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر درد فک، صدا دادن، سفتی یا مشکل در باز شدن دهان شما برطرف نمی شود، مراجعه به پزشک یا دندان پزشک ضروری است. آن ها علت اصلی مشکل را پیدا کرده و مناسب ترین روش درمان را برای شما انتخاب می کنند.

بی توجهی به این موضوع می تواند شرایط را پیچیده تر و روند درمان را طولانی تر کند.

پیش آگهی و آینده اختلال مفصل گیجگاهی فکی

برای برخی افراد، TMD کوتاه مدت است و طی یک یا دو هفته برطرف می شود. اما برای برخی دیگر، ممکن است نیاز به مراقبت طولانی مدت باشد. خوشبختانه، با درمان مناسب و رعایت توصیه های مراقبتی، اکثر افراد به حرکت طبیعی فک خود بازمی گردند.

در بسیاری از موارد، حتی امکان درمان کامل وجود دارد. آنچه اهمیت دارد، تشخیص به موقع و پیگیری مداوم است.

سخنی از نی نی تینی

اختلال مفصل گیجگاهی فکی در هر فرد به شکل متفاوتی ظاهر می شود. اگر این مشکل در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کرده است، آن را نادیده نگیرید. کمک و درمان در دسترس است و با یک مراجعه ساده به پزشک می توانید از پیشرفت آن جلوگیری کنید.