کیفوز در کودکان یک تغییر شکل غیرطبیعی ستون فقرات است که باعث قوس رو به جلو و گاهی ظاهر قوزمانند می شود. این مشکل می تواند از بدو تولد وجود داشته باشد یا در دوران نوجوانی شکل بگیرد. شناخت علائم، علت ها و روش های درمان کیفوز به والدین کمک می کند تا سلامت ستون فقرات فرزندشان را به بهترین شکل حفظ کنند. در ادامه این مقاله در مورد این عارضه در کودکان توضیح خواهیم داد.
کیفوز در کودکان چیست؟
کیفوز در کودکان به حالتی گفته می شود که در آن ستون فقرات قسمت بالایی پشت دچار یک قوس بیش از حد به سمت جلو می شود. کودکی که دچار این حالت باشد معمولا به شکل خمیده یا «قوزدار» دیده می شود. برخی از بچه ها از بدو تولد این مشکل را دارند، اما در بسیاری از موارد، کیفوز در دوران نوجوانی و همراه با رشد سریع بدن ظاهر می شود.
در حالت طبیعی، ستون فقرات از جلو به عقب دارای مقداری قوس است و این موضوع برای تعادل بدن و جذب فشارهای روزانه لازم است. اما اگر این قوس به حدود ۵۰ درجه یا بیشتر برسد، لازم است کودک توسط متخصص ستون فقرات یا ارتوپد معاینه شود. این میزان قوس می تواند نشان دهنده وقوع کیفوز در کودکان یا شروع یک اختلال ساختاری باشد.
در بیشتر نوجوانان، شدت این مشکل خفیف است و معمولا پزشک تا پایان دوران رشد، آن ها را زیر نظر قرار می دهد. بسیاری از کودکان و نوجوانان نیازی به درمان فعال ندارند، مگر اینکه قوس ستون فقرات آن ها شدید شود. در موارد شدید، این قوس می تواند باعث درد، تغییر شکل بدن و حتی فشار بر ریه ها شده و تنفس را دچار مشکل کند. به همین دلیل، درمان کیفوز در کودکان در مراحل پیشرفته معمولا شامل استفاده از بریس و در برخی موارد انجام جراحی است.
کیفوز و ساختار ستون فقرات
برای اینکه بهتر متوجه کیفوز در کودکان شویم، ابتدا باید ساختار ستون فقرات را بشناسیم. ستون فقرات از مهره هایی تشکیل شده که هر کدام یک استخوان جداگانه هستند و توسط رباط ها و عضلات به هم متصل می شوند. جدا بودن مهره ها باعث می شود ما بتوانیم پشت خود را خم و راست کرده یا به اطراف بچرخیم.
بین مهره ها دیسک های نرمی وجود دارد که همچون بالشتک عمل کرده و از ساییده شدن مهره ها روی یکدیگر جلوگیری می کنند. این دیسک ها نقش مهمی در توزیع فشارهای روزانه و انجام فعالیت های معمول دارند. مجموعه ی مهره ها، دیسک ها، عضلات و رباط ها، «ستون مهره ای» را تشکیل می دهد که از نخاع محافظت کرده و پیام های عصبی را بین مغز و بقیه بدن منتقل می کند.
ستون فقرات از قسمت های مختلفی تشکیل شده است:
- بخش گردنی که در ناحیه گردن قرار دارد.
- بخش پشتی یا سینه ای که قسمت میانی و بالایی پشت را شامل می شود.
- بخش کمری که پایین کمر را تشکیل می دهد.
کیفوز در کودکان معمولا در بخش پشتی (سینه ای) ایجاد می شود. اما در موارد نادر ممکن است در ناحیه گردنی هم دیده شود. پایین تر از این بخش ها، قسمت خاجی قرار دارد که به دنبالچه یا همان استخوان انتهایی اتصال دارد.
انواع کیفوز در کودکان
کیفوز در کودکان انواع مختلفی دارد که هرکدام علت خاص خود را دارند و ممکن است در دوره های متفاوت رشد ظاهر شوند. در این بخش، انواع شایع کیفوز را توضیح می دهیم (به جز مواردی که ناشی از ضربه، عفونت یا تومور هستند).
کیفوز مادرزادی در کودکان
در کیفوز مادرزادی، کودک از زمان تولد دچار اختلال در شکل گیری ستون فقرات است. گرچه ممکن است این ناهنجاری بلافاصله بعد از تولد واضح نباشد، اما با رشد کودک نمایان تر می شود. علت کیفوز در کودکان در این نوع، نقص در رشد مهره ها در دوران جنینی است.
یکی از ویژگی های مهم این نوع، احتمال فشار بر نخاع است، که اگر تشخیص داده نشود، می تواند با رشد کودک شدیدتر شود. بسیاری از کودکان مبتلا به کیفوز مادرزادی در نهایت به نوعی از جراحی ستون فقرات نیاز پیدا می کنند، چراکه با افزایش سن و رشد بدن، شدت این مشکل معمولا بیشتر می شود.
کیفوز وضعیتی یا قوز ناشی از بدنشستن
کیفوز وضعیتی شایع ترین و بی خطرترین نوع کیفوز در کودکان و نوجوانان است. این نوع معمولا در دوران نوجوانی مشخص می شود. علت کیفوز در کودکان در این نوع، بیشتر به دلیل عادت های نادرست مانند زیاد خم شدن روی میز، نشستن نامناسب هنگام انجام تکالیف یا استفاده طولانی مدت از موبایل و کامپیوتر است.
این نوع کیفوز ساختاری نیست و معمولا دردناک هم نیست. در بسیاری از موارد، با گذشت زمان وخیم تر نمی شود. ویژگی مهم آن این است که اگر از نوجوان خواسته شود صاف بایستد، می تواند قوس پشت را تا حدی اصلاح کند.
با انجام فیزیوتراپی منظم و در برخی موارد استفاده از بریس، عضلات و ساختار ستون فقرات تقویت شده و مشکل به طور قابل توجهی کاهش می یابد.
کیفوز شوئرمن یا کیفوز نوجوانان
کیفوز شوئرمن نوع شدیدتر و سخت تری از کیفوز در کودکان است. در این حالت چند مهره در بخش پشتی، به جای شکل مستطیلی، حالت گُوِه ای پیدا می کنند و این موضوع باعث می شود ستون فقرات با زاویه تندتری به سمت جلو منحرف شود. در این نوع، نوجوان نمی تواند با صاف ایستادن قوس پشت را اصلاح کند، زیرا مشکل ساختاری است.
این نوع معمولا در سال های ابتدایی نوجوانی ظاهر می شود و تا زمانی که رشد کودک ادامه دارد، پیشرفت می کند. در موارد شدید، کودک یا نوجوان هنگام ایستادن یا نشستن طولانی مدت دچار درد پشت می شود. فعالیت بدنی نیز ممکن است با درد همراه باشد.
برای درمان کیفوز در کودکان در این نوع، معمولا بریس تجویز می شود و در موارد پیشرفته تر، جراحی توصیه می گردد. در بیشتر مواقع جراحان ترجیح می دهند تا پایان رشد قدی کودک صبر کنند و سپس اقدام به عمل کنند تا نتیجه بهتر باشد.
عوارض کیفوز در کودکان چیست؟
بسیاری از کودکان مبتلا به کیفوز هیچ گونه عوارض جدی را تجربه نمی کنند. با این حال، در برخی دیگر، پیشرفت بیماری به مرور زمان باعث افزایش قوس ستون فقرات می شود. اگر کیفوز در کودکان رو به پیشرفت باشد، این قوس رو به جلو می تواند دردناک شده و بر عملکرد ریه ها، یعنی یکی از مهم ترین بخش های بدن، تأثیر بگذارد.
در موارد نادر، این تغییر شکل شدید ممکن است روی توانایی بلعیدن غذا هم تأثیر بگذارد. کودک ممکن است هنگام خوردن غذا احساس گیر کردن در گلو داشته باشد یا حتی دچار بازگشت اسید معده شود. به همین دلیل، اگر کودک شما هر نوع کیفوز دارد، پیگیری منظم توسط پزشک اهمیت زیادی دارد. یک متخصص ستون فقرات می تواند میزان قوس را ارزیابی کرده و اگر نشانه ای از پیشرفت وجود داشته باشد، درمان مناسب را آغاز کند.
آیا می توان از کیفوز جلوگیری کرد؟
در بسیاری از موارد، علت کیفوز در کودکان مشخص نیست و همان طور که علت دقیق همیشه قابل تعیین نیست، هیچ روش قطعی برای پیشگیری کامل از آن وجود ندارد. اما رعایت برخی نکات می تواند احتمال بروز برخی انواع کیفوز مانند کیفوز مادرزادی را کاهش دهد.
اگر شما باردار هستید یا قصد بارداری دارید، تغذیه مناسب دوران بارداری، مصرف ویتامین ها به ویژه اسیدفولیک، مراجعه منظم برای مراقبت های دوران بارداری و پرهیز از عادت های ناسالم می تواند خطر تولد نوزادی با نقص های مادرزادی را کاهش دهد. اگر در خانواده شما سابقه کیفوز وجود دارد، بهتر است پیش از بارداری با یک متخصص ژنتیک مشورت کنید تا ارزیابی دقیق تری انجام شود.
علائم کیفوز در کودکان
برخی علائم کیفوز در کودکان با چشم قابل مشاهده هستند و والدین با نگاه به شکل ظاهری بدن کودک می توانند متوجه آن شوند.
نشانه های ظاهری شامل موارد زیر هستند:
- وجود یک برآمدگی یا قوز در ناحیه بالایی پشت
- بلندتر دیده شدن بخش پشتی کمر هنگام خم شدن
- جلو بودن همیشگی یا مداوم سر
- گرد شدن بیش از اندازه شانه ها
- تفاوت در ارتفاع یا موقعیت شانه ها و استخوان های کتف
این علائم ممکن است از دید یک مادر یا حتی مربی ورزشی کودک نیز قابل تشخیص باشد.
علائم غیرقابل مشاهده
برخی کودکان مبتلا به کیفوز علائم داخلی دارند که به چشم نمی آید اما آن ها را اذیت می کند.
در موارد شدید، ممکن است کودک یکی از موارد زیر را تجربه کند:
- کشیدگی و سفتی عضلات پشت ران
- درد یا خشکی در ناحیه پشت
- مشکل در تنفس
- احساس خستگی شدید حتی پس از فعالیت کم
این دسته از علائم کیفوز در کودکان نشان دهنده شدت بیشتر بیماری است و لازم است توسط پزشک بررسی شوند.
علت کیفوز در کودکان چیست؟
کیفوز می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و در بسیاری از موارد، علت دقیق آن مشخص نیست.
نوع شوئرمن که یکی از انواع رایج کیفوز در نوجوانان است، معمولا در خانواده ها دیده می شود و جنبه ژنتیکی دارد. برخی انواع کیفوز می توانند بر اثر بیماری های عصبی-عضلانی ایجاد شوند؛ مانند فلج مغزی یا اسپینا بیفیدا. عفونت های ستون فقرات نیز ممکن است مهره ها را ضعیف کرده و باعث خم شدن رو به جلو شوند.
از سوی دیگر، وجود تومورهای ستون فقرات ـ چه خوش خیم و چه بدخیم ـ یا درمان هایی مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی هم می تواند ساختار مهره ها را ضعیف کرده و علت کیفوز در کودکان باشد.
عوامل افزایش دهنده خطر بروز کیفوز
- عادات بد نشستن و خمیده بودن دائمی
- سابقه خانوادگی مشکلات ستون فقرات
- بیماری های عصبی-عضلانی مانند فلج مغزی و بیماری های استخوانی
- اختلالات متابولیک مانند دیابت
- ضربه یا شکستگی درمان نشده در ستون فقرات
- عفونت های استخوانی
- وجود تومورهای ستون فقرات
شناخت این عوامل کمک می کند تا والدین اگر نشانه ای از کیفوز در کودکان خود دیدند، زودتر اقدام کنند.
تشخیص کیفوز در کودکان
اغلب موارد کیفوز توسط والدین، پزشک کودک یا در غربالگری های مدرسه تشخیص داده می شود. تشخیص زودهنگام و پیگیری منظم آن، شانس درمان مؤثر را چند برابر می کند. اگر پزشک احتمال کیفوز بدهد، معمولا کودک را به متخصص ارتوپدی ارجاع می دهد.
پزشک ارتوپد درباره سوابق خانوادگی، سابقه پزشکی کودک و علائمی که والدین مشاهده کرده اند سؤال می پرسد. سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد و میزان قوس ستون فقرات را اندازه گیری می کند. در بسیاری از موارد برای تشخیص دقیق تر، نیاز به انجام آزمایش های تصویربرداری است.
عکس برداری با اشعه ایکس
اولین و مهم ترین روش تصویربرداری برای تشخیص کیفوز در کودکان، عکس برداری با اشعه ایکس است. این تصاویر میزان قوس ستون فقرات و محل دقیق آن را مشخص می کنند و پزشک براساس همین اطلاعات تصمیم می گیرد که کودک نیاز به درمان دارد یا فقط باید تحت نظر باشد.
سایر آزمایش ها برای تشخیص کیفوز
سی تی اسکن
در این روش، با ترکیبی از اشعه ایکس و پردازش کامپیوتری، تصاویر دقیقی از استخوان ها و بافت های اطراف ایجاد می شود. سی تی اسکن نسبت به عکس ساده اطلاعات دقیق تری ارائه می دهد، مخصوصا زمانی که پزشک بخواهد شکل مهره ها را با جزئیات بررسی کند.
ام آرآی
ام آرآی با استفاده از امواج مغناطیسی و پردازش کامپیوتری، تصاویر بسیار واضحی از نخاع، دیسک ها و بافت های نرم ایجاد می کند. این روش نسبت به سی تی اسکن زمان بیشتری می برد، اما برای بررسی مشکلات احتمالی نخاع بسیار ارزشمند است.
اسکن استخوان
در این روش از مواد حاجب استفاده می شود تا نواحی دچار التهاب، عفونت یا تومور بهتر مشخص شوند. این تست زمانی انجام می شود که پزشک به بیماری های زمینه ای استخوانی مشکوک باشد.
آزمایش خون
گاهی برای بررسی مشکلات متابولیک از آزمایش خون استفاده می شود، اما این آزمایش ها بخشی معمول از تشخیص کیفوز نیستند.
آزمایش های عملکرد ریه
اگر کودک مشکل تنفسی داشته باشد، پزشک ممکن است از تست های عملکرد ریه استفاده کند تا میزان تأثیر کیفوز بر تنفس مشخص شود.
روش های درمان کیفوز در کودکان
روش درمان کیفوز در کودکان به شدت قوس ستون فقرات، پیچیدگی وضعیت، سن کودک و مرحله رشد بدنی او بستگی دارد. هدف از درمان کیفوز در کودکان چند مورد است:
- متوقف کردن پیشرفت کیفوز در کودکانی که هنوز در حال رشد هستند
- جلوگیری از بدتر شدن تغییر شکل ستون فقرات
- اصلاح تغییر شکل در نوجوانان و جوانانی که به قد نهایی خود رسیده اند
درمان های غیرجراحی کیفوز
بیشتر کودکان مبتلا به کیفوز وضعیتی یا کیفوز شوئرمن نیازی به درمان تهاجمی ندارند. درمان آن ها معمولا شامل مشاهده و پیگیری منظم، فیزیوتراپی و در برخی موارد استفاده از بریس است.
مشاهده و پیگیری منظم
حتی اگر کودک شما کیفوز داشته باشد، ممکن است قوس ستون فقرات او پیشرفت نکند. اما در دوران رشد سریع، احتمال پیشرفت قوس وجود دارد. بنابراین، لازم است کودک به صورت دوره ای توسط ارتوپد معاینه شود. پس از پایان بلوغ، خطر پیشرفت کیفوز کاهش یافته و در نهایت متوقف می شود.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست ها برنامه های تمرینی و درمانی طراحی می کنند تا عدم تعادل عضلانی مرتبط با کیفوز را برطرف کنند. این تمرین ها به تقویت عضلات مرکزی بدن، بالای پشت، شانه ها و عضلات اطراف کتف کمک می کنند. با انجام منظم تمرینات، کودک می تواند هم وضعیت بدن را اصلاح کرده و هم درد ناشی از کیفوز را کاهش دهد.
بریس یا قوزبند
اگر کودک دارای کیفوز متوسط یا شدید باشد و در مراحل اولیه رشد قرار داشته باشد، پزشک ممکن است استفاده از بریس را توصیه کند. نوع بریس و مدت زمان استفاده، بسته به شدت قوس و مرحله رشد کودک تعیین می شود. بریس ستون فقرات را در موقعیت صاف نگه می دارد و تا حدی قوس ستون فقرات را اصلاح می کند و از بدتر شدن آن جلوگیری می کند.
مزایای بریس شامل:
- بهبود وضعیت بدن و عملکرد
- کنترل یا اصلاح قوس ستون فقرات
- کاهش نیاز به جراحی در آینده
درمان جراحی کیفوز
در موارد شدید کیفوز، جراحی ترمیم ستون فقرات یا فیوژن ستون فقرات معمول ترین روش است. در این عمل، جراح بخش منحنی ستون فقرات را با استفاده از میله و پیچ تثبیت کرده و بین مهره های آسیب دیده پیوند استخوان قرار می دهد تا رشد استخوان جدید باعث جوش خوردن مهره ها به یکدیگر شود.
گزینه های جراحی برای کودکان در حال رشد
- میله های دوگانه قابل رشد (MAGEC rods): میله هایی که در پشت کودک قرار داده می شوند و به تدریج طولانی می شوند تا ستون فقرات در حین رشد کنترل شود.
- توسعه قفسه سینه / VEPTR™: قطعه تیتانیومی که در پشت و قفسه سینه نصب می شود تا پیشرفت تغییر شکل قفسه سینه و ستون فقرات کنترل شود و رشد طبیعی آن ها ادامه یابد.
چه زمانی جراحی لازم است؟
- اگر قوس ستون فقرات 75 درجه یا بیشتر باشد
- اگر بریس نتواند قوس را متوقف یا کنترل کند
- کیفوز مادرزادی همراه با ناهنجاری استخوانی وجود داشته باشد
- علت کیفوز، عفونت یا تومور باشد
چشم انداز بلندمدت برای کودکان مبتلا به کیفوز
با درمان موفق، کیفوز قابل اصلاح است و کودکان می توانند زندگی فعال و بدون محدودیت داشته باشند. اگر جراحی انجام شود، کودک معمولا ظرف چند روز قادر به راه رفتن است و طی یک هفته مرخص می شود. بازگشت به مدرسه معمولا طی یک ماه و از سرگیری اکثر فعالیت ها طی سه تا چهار ماه امکان پذیر است. جوش خوردن کامل مهره ها حدود یک سال طول می کشد.
سخنی از نی نی تینی
اگر فرزند شما دارای کیفوز است، آرامش داشته باشید و بدانید که بسیاری از انواع کیفوز خفیف هستند و نیاز به درمان تهاجمی ندارند. اما مراقبت و پیگیری منظم توسط متخصص ستون فقرات بسیار مهم است. انجام فیزیوتراپی، اصلاح وضعیت بدن و استفاده از بریس در زمان مناسب می تواند از بدتر شدن کیفوز جلوگیری کند و حتی در بسیاری از موارد از نیاز به جراحی پیشگیری کند.
در صورتی که کودک شما نیاز به جراحی داشته باشد، با پیشرفت تکنولوژی و روش های مدرن جراحی، نتایج بسیار خوبی حاصل می شود و کودک می تواند پس از چند ماه به زندگی طبیعی و فعال بازگردد. رعایت نکات پیشگیری و کنترل عوامل خطر، به خصوص در دوران رشد، نقش مهمی در حفظ سلامت ستون فقرات کودک شما دارد.
اگر تجربه یا سوالی درباره کیفوز در کودکان دارید، می توانید آن را با ما و سایر والدین به اشتراک بگذارید. این مشارکت به شما کمک می کند از تجربیات دیگران استفاده کنید و اطلاعات دقیق تری درباره روش های تشخیص و درمان کیفوز کسب نمایید. همچنین می توانید از متخصصان ما برای پیگیری منظم وضعیت فرزندتان مشاوره بگیرید.
