فلج ارب در نوزادان به وضعیتی گفته می شود که در آن ماهیچه های بازو یا شانه دچار ضعف می شوند. این مشکل معمولا به دلیل آسیبی است که هنگام تولد به شانه نوزاد وارد می شود، اما در برخی موارد ممکن است در سنین بالاتر نیز رخ دهد. بسیاری از نوزادان به مرور زمان و بدون درمان خاص بهتر می شوند، اما پزشک ممکن است انجام تمرینات کششی و حرکتی را برای جلوگیری از خشکی دائمی مفصل ها توصیه کند. در ایران نیز متخصصان اطفال و فیزیوتراپیست ها تأکید می کنند که شروع زودهنگام تمرینات توان بخشی نقش مهمی در بهبود کامل دارد. در ادامه این مقاله در مورد این عارضه در نوزادان توضیح خواهیم داد.
فلج ارب در نوزادان چیست؟
فلج ارب در نوزادان یک آسیب عصبی در ناحیه شانه و بازو است که باعث ضعف یا از دست رفتن عملکرد عضلات می شود. این آسیب معمولا در شبکه عصبی بازویی رخ می دهد؛ مجموعه ای از پنج عصب که نخاع را به شانه، بازو و دست متصل می کنند. این اعصاب مسئول حرکت و حس این نواحی هستند. اگر این اعصاب به دلیل کشیدگی یا پارگی به درستی عمل نکنند، به آن فلج شبکه بازویی گفته می شود.
فلج ارب در نوزادان، شایع ترین نوع فلج شبکه بازویی است و بیشتر اعصاب فوقانی این شبکه را درگیر می کند. اصطلاح «پالزی» نیز به معنای ضعف یا از دست رفتن کامل عملکرد عضلات است. در منابع پزشکی فارسی، از این بیماری با عنوان «فلج ارب-دوشن» نیز یاد می شود.
برای مادرانی که با این اصطلاح تازه آشنا شده اند، توضیح اینکه این آسیب به معنای فلج دائمی نیست بسیار مهم است؛ بیشتر نوزادان با درمان مناسب بهبود قابل توجهی پیدا می کنند.
انواع آسیب های مرتبط با فلج ارب در نوزادان
آسیب های شبکه عصبی بازویی در چهار نوع مختلف دسته بندی می شوند که شدت آن ها از کشیدگی ساده تا پارگی کامل عصب متفاوت است:
-
کندگی (Avulsion)
در این نوع آسیب، عصب کاملا از نخاع جدا می شود و شدیدترین نوع آسیب محسوب می شود. این مورد معمولا نیاز به مداخله جراحی دارد.
-
پارگی (Rupture)
در پارگی، عصب آسیب دیده ولی همچنان به نخاع متصل است. این نوع نیز می تواند باعث ضعف شدید در عضلات شود.
-
نوروم (Neuroma)
در این حالت عصب پاره شده و پس از ترمیم، بافت اسکار روی آن ایجاد شده است. این بافت اضافه مانع عبور پیام های عصبی می شود و عملکرد عضلات را محدود می کند.
-
نوراپراکسی (Neurapraxia)
این نوع آسیب فقط شامل کشیدگی عصب است و بدون پارگی رخ می دهد. خوشبختانه این شایع ترین و خفیف ترین نوع آسیب شبکه بازویی در نوزادان است و معمولا با گذشت زمان بهبود می یابد.
فلج ارب در نوزادان بیشتر چه کسانی را درگیر می کند؟
گاهی نوزادان هنگام یک زایمان سخت دچار فلج ارب می شوند. حتی در برخی زایمان های سزارین نیز ممکن است فشار یا کشش اضافی روی شانه نوزاد وارد شود. در بعضی موارد، پزشک برای خارج کردن شانه ها مجبور می شود سر نوزاد را کمی به یک سمت هدایت کند. این حرکت می تواند سبب کشیده شدن اعصاب شبکه بازویی و در برخی شرایط منجر به پارگی شود.
این نوع آسیب با نام هایی مثل فلج شبکه بازویی هنگام تولد یا آسیب شبکه بازویی زایمانی هم شناخته می شود.
در موارد نادر، طرز قرارگیری نوزاد در رحم ( به خصوص در بارداری های پرخطر یا زمان شروع دردهای زایمانی ) نیز می تواند عامل ایجاد علت فلج ارب در نوزادان باشد.
البته فلج ارب فقط مخصوص نوزادان نیست؛ بزرگسالان نیز ممکن است به دلیل تصادفات یا آسیب های شدید دچار این وضعیت شوند.
شیوع فلج ارب در نوزادان
طبق آمارهای جهانی، فلج ارب در نوزادان از میان هر هزار تولد زنده حدود یک تا دو مورد دیده می شود. این عدد نشان می دهد سالانه هزاران نوزاد در دنیا با این مشکل روبه رو می شوند. این آسیب بیشتر در نوزادانی دیده می شود که اندازه بزرگ تری دارند یا شانه های آن ها هنگام خروج از کانال زایمانی گیر می کند.
در منابع ایرانی نیز اشاره شده است که زایمان های سخت، بارداری های دیررس و نوزادان با وزن بیش از چهار کیلوگرم احتمال این آسیب را افزایش می دهند.
علائم فلج ارب در نوزادان
فلج ارب معمولا شانه، بازو و آرنج را درگیر می کند. به طور معمول عضلات دست کمتر تحت تأثیر قرار می گیرند، اما گاهی والدین متوجه گزگز یا بی حسی در انگشتان نوزاد می شوند.
علائم شایع فلج ارب در نوزادان عبارت اند از:
- افتادگی یا بی حرکتی شانه، بازو و آرنج؛ نوزاد نمی تواند دست را از بدن دور کند یا آرنج را خم کند.
- احساس بی حسی یا سوزن سوزن شدن در دست یا بازو.
- قرار گرفتن دست در وضعیت خاصی که در پزشکی به آن «حالت پیش خدمت» گفته می شود؛ کف دست به سمت پشت و انگشتان کمی جمع شده اند.
در ایران مشاهده این حالت معمولا والدین را نگران می کند، اما پزشکان تأکید می کنند که بسیاری از این علائم با فیزیوتراپی زودهنگام برطرف می شود.
علت فلج ارب در نوزادان چیست؟
یک نوزاد ممکن است در هنگام زایمان و به دلیل جابه جایی سر برای آزاد شدن شانه ها دچار آسیب شبکه بازویی شود. کشیده شدن بیش ازحد این اعصاب بین گردن و شانه می تواند باعث پارگی یا ضعف آن ها شود.
گاهی نیز قبل از شروع زایمان، وضعیت قرارگیری نوزاد در رحم به گونه ای است که فشار طولانی مدت روی اعصاب وارد می شود و این می تواند یکی از علت های کمتر شناخته شده فلج ارب در نوزادان باشد.
علت فلج ارب در بزرگسالان و نوجوانان
در افراد بزرگسال، شایع ترین علت آسیب شبکه بازویی، حوادث رانندگی به ویژه تصادف موتورسیکلت است. سایر دلایل عبارت اند از:
- آسیب های ناشی از وسایل تیز
- حوادث شغلی
- ضربه های ورزشی مانند ورزش های پربرخورد
- عوارض جراحی
- تومورها
در آمار جهانی، مردان بیشتر از زنان دچار این آسیب ها می شوند؛ هرچند امروزه با رعایت بیشتر نکات ایمنی در رانندگی، میزان این آسیب ها در حال کاهش است.
تشخیص فلج ارب در نوزادان
تشخیص فلج ارب در نوزادان معمولا با یک معاینه فیزیکی دقیق آغاز می شود. پزشک حرکات شانه، بازو و آرنج را بررسی می کند و وضعیت عضلات را می سنجد. در کنار معاینه، گاهی برای ارزیابی شدت آسیب عصبی، آزمایش های تکمیلی درخواست می شود.
مهم ترین روش های تشخیصی فلج ارب در نوزادان عبارت اند از:
-
EMG یا الکترومایوگرافی
این تست بررسی می کند که عضلات و اعصاب تا چه حد درست کار می کنند. EMG با اندازه گیری فعالیت الکتریکی عضلات، نوع و شدت آسیب شبکه بازویی را مشخص می کند. در نوزادان، انجام این تست معمولا با دقت و ملایمت بسیار انجام می شود.
-
تصویربرداری پزشکی
این روش ها به پزشک نشان می دهند داخل بافت ها چه اتفاقی افتاده است. بسته به شرایط، ممکن است موارد زیر درخواست شود:
- MRI برای بررسی دقیق مسیر اعصاب
- سی تی اسکن همراه با میلوگرافی برای مشاهده کانال نخاع
- عکس ساده رادیولوژی در صورت شک به شکستگی استخوان های ترقوه یا بازو
در ایران، بسیاری از متخصصان کودکان تأکید می کنند که تشخیص زودهنگام نقش مهمی در پیشگیری از سفتی عضلات در آینده دارد.
درمان فلج ارب در نوزادان
درمان فلج ارب بر اساس شدت آسیب متفاوت است. بعضی از نوزادان طی سه تا چهار ماه نخست زندگی خودبه خود بهبود پیدا می کنند. با این حال، در بیشتر موارد پزشک از حدود سه هفتگی، تمرینات حرکتی و فیزیوتراپی را توصیه می کند.
درمان های اصلی شامل موارد زیر است:
-
تمرینات کششی و دامنه حرکتی
این تمرین ها از سفتی مفاصل شانه، آرنج و مچ جلوگیری می کنند. تداوم این حرکات از ایجاد «کانترکچر» یا خشکی دائمی مفصل پیشگیری می کند. والدین باید طبق توصیه پزشک، تعداد دفعات تمرین را در طول روز رعایت کنند.
-
هیدروتراپی (آب درمانی)
در این روش ورزش در آب انجام می شود. آب باعث کاهش وزن اندام و تسهیل حرکت می شود و درد و مقاومت عضلات را کاهش می دهد. این روش یکی از محبوب ترین تکنیک ها در توان بخشی نوزادان است.
-
تزریق بوتولینوم (بوتاکس)
گاه پزشک برای مدتی عضلات سالم را ضعیف می کند تا عضلات آسیب دیده مجبور به فعالیت شوند. این روش به تقویت عضلات ضعیف کمک می کند.
-
استفاده از اسپلینت
اسپلینت یا ارتز به جلوگیری از جمع شدن کف دست یا سفتی انگشتان کمک می کند.
-
جراحی در صورت عدم بهبود تا 6 ماهگی
اگر تا شش ماهگی بهبود واضحی مشاهده نشود، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد کند:
- ترمیم عصب (پیوند عصب، انتقال عصب، نورولیز یا آزادسازی عصب)
- ترمیم عضله یا تاندون (انتقال عضله یا تاندون از ناحیه ای دیگر برای جبران عملکرد از دست رفته)
نکته مهم این است که رشد و ترمیم اعصاب بسیار کند است؛ بنابراین انتظار بهبود فوری نباید داشت.
پیش آگهی فلج ارب در نوزادان
بسیاری از موارد فلج ارب در نوزادان به صورت خودبه خود بهبود پیدا می کنند. در موارد دیگر، فیزیوتراپی زودهنگام باعث می شود حرکات شانه و بازو تقریبا طبیعی شود.
اما اگر نوزاد زود تحت درمان قرار نگیرد و جراحی هم لازم باشد ولی انجام نشود، احتمال باقی ماندن محدودیت حرکتی در آینده وجود دارد.
خانواده ها می توانند از انجمن ها و گروه های حمایتی مرتبط استفاده کنند تا تجربه والدین دیگر را نیز بشنوند.
آیا فلج ارب کشنده است؟
خیر. فلج ارب یک آسیب عصبی است که فقط حرکت بازو و شانه را تحت تأثیر قرار می دهد و جان نوزاد را تهدید نمی کند.
پیشگیری از فلج ارب در نوزادان
برخی عوامل خطر با دیستوشی شانه (گیر کردن شانه نوزاد در لگن مادر) ارتباط دارند و ریسک فلج ارب را افزایش می دهند. این عوامل عبارت اند از:
- وزن بالای نوزاد هنگام تولد
- چاقی یا اضافه وزن مادر
- دیابت مادر (پیش از بارداری یا بارداری)
- سابقه دیستوشی شانه در بارداری قبلی
- بارداری چندقلویی
- دریافت داروهایی مثل اکسی توسین یا بی حسی اپیدورال در زمان زایمان
- وضعیت بریچ (قرارگیری پا یا باسن در مسیر خروج به جای سر)
جلوگیری کامل ممکن نیست، اما مدیریت مناسب بارداری و زایمان می تواند خطر را کاهش دهد.
پیشگیری از فلج ارب در بزرگسالان
برای کاهش خطر آسیب شبکه بازویی در بزرگسالان:
- هنگام موتورسواری حتما تجهیزات ایمنی کامل استفاده کنید.
- در ورزش های پربرخورد از لوازم حفاظتی استاندارد استفاده کنید.
- مراقب حوادث شغلی باشید و آموزش های ایمنی را رعایت کنید.
زندگی با فلج ارب
اگر آسیب عصبی به موقع درمان نشود، نتیجه نهایی ممکن است ضعیف تر باشد. بنابراین مراجعه به موقع به متخصص بسیار مهم است. والدین نوزاد باید تمام ویزیت های دوره ای را جدی بگیرند.
اگر وضعیت نوزاد یا خودتان بدتر شد، یا در انجام تمرین ها دچار مشکل شدید، باید سریعا با پزشک تماس بگیرید. در ایران بسیاری از مراکز توان بخشی خدمات آموزشی به والدین ارائه می دهند تا تمرین ها را صحیح انجام دهند.
تفاوت فلج ارب و فلج کلامپکه
هر دو از آسیب های شبکه بازویی هستند، اما تفاوت آن ها در ناحیه آسیب است:
- در فلج ارب اعصاب بالایی آسیب می بینند و شانه و بازو تحت تأثیر قرار می گیرند.
- در فلج کلامپکه اعصاب پایینی آسیب می بینند و عضلات ساعد و دست درگیر می شوند. دست در این حالت ممکن است حالت چنگالی پیدا کند.
در منابع پزشکی، فلج کلامپکه با نام «فلج کلامپکه-دژرین» نیز شناخته می شود.
سخنی از نی نی تینی
فلج ارب نوعی آسیب به اعصاب شبکه بازویی است که بیشتر هنگام تولد اتفاق می افتد، اما ممکن است در بزرگسالان نیز رخ دهد. این آسیب باعث اختلال حرکتی در شانه و بازو می شود. خبر خوب این است که بسیاری از نوزادان با گذشت زمان و درمان مناسب بهبود پیدا می کنند. آموزش درست تمرین ها و پایبندی به برنامه درمانی نقش مهمی در نتیجه نهایی دارد.
اگر تجربه ای درباره فلج ارب در نوزادان دارید، حضور و مشارکت شما می تواند به والدین دیگر حس آرامش و آگاهی بیشتری بدهد.
آیا نوزاد شما بعد از تولد دچار ضعف یا محدودیت حرکتی در دست یا شانه بود؟ چه زمانی متوجه این مشکل شدید و پزشک چه توصیه ای به شما کرد؟
اگر تجربه فیزیوتراپی، ماساژ درمانی یا پیگیری های پزشکی مرتبط با فلج ارب را داشته اید، تجربه تان می تواند بسیار ارزشمند باشد.
همچنین اگر هنوز نگرانی یا سؤالی درباره علت فلج ارب در نوزادان، روند بهبودی یا درمان های موجود دارید، در ادامه برایم بنویسید تا همراهتان باشم.
