هایپرپلازی آندومتر به معنای ضخیم شدن غیرطبیعی لایه داخلی رحم است؛ وضعیتی که معمولا باعث خونریزی زیاد یا غیرعادی می شود. در برخی خانم ها، به ویژه پس از دوران یائسگی، این تغییرات می تواند نشانه ای از اختلال های هورمونی باشد. نوعی از این بیماری که «هایپرپلازی آندومتر آتیپیک» نام دارد، احتمال ابتلا به سرطان آندومتر یا سرطان رحم را افزایش می دهد. درمان با پروژسترون می تواند علائم را کاهش دهد و در موارد پرخطر، ممکن است پزشک پیشنهاد دهد که رحم خارج شود تا از ابتلای احتمالی به سرطان جلوگیری شود. در ادامه مقاله بیشتر توضیح خواهیم داد.
هایپرپلازی آندومتر چیست؟
هایپرپلازی آندومتر زمانی اتفاق می افتد که لایه داخلی رحم بیش از حد ضخیم شود. این لایه همان پوششی است که در هر چرخه قاعدگی ریزش می کند و در دوران بارداری، جایی است که جنین در آن رشد می کند. در برخی زنان، این ضخیم شدن غیرطبیعی می تواند به سرطان آندومتر، یعنی یکی از انواع سرطان رحم، منجر شود.
در زنان ایرانی، به ویژه در حوالی یائسگی، این تغییرات ممکن است با علائم مبهم همراه باشد و تشخیص زودهنگام آن اهمیت زیادی دارد.
انواع هایپرپلازی آندومتر
پزشکان انواع هایپرپلازی آندومتر را براساس نوع تغییرات سلولی موجود در آندومتر دسته بندی می کنند. برخی انواع آن خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهند و برخی دیگر خطر کمتری دارند.
انواع شایع شامل موارد زیر هستند:
- هایپرپلازی ساده یا کمپلکس بدون آتیپی
در این نوع، سلول های آندومتر طبیعی به نظر می رسند و شانس تبدیل آن ها به سرطان بسیار کم است. گاهی این نوع از هایپرپلازی آندومتر بدون درمان خاصی بهبود می یابد، اما در بسیاری موارد پزشک درمان با هورمون پروژسترون را توصیه می کند.
در منابع فارسی، معمولا این نوع را «هایپرپلازی ساده» یا «پیچیده بدون آتیپی» می نامند. - هایپرپلازی ساده یا کمپلکس همراه با آتیپی
در این نوع، سلول ها شکل و نظم طبیعی خود را از دست داده اند و احتمال تبدیل آن ها به سرطان بسیار بیشتر است. اگر درمان نشود، خطر ابتلا به سرطان رحم افزایش می یابد.
در ایران نیز براساس دستورالعمل های وزارت بهداشت، معمولا این نوع نیاز به پیگیری دقیق، نمونه برداری های منظم و در برخی موارد هیسترکتومی دارد.
پزشک شما هنگام توضیح وضعیت، ممکن است از اصطلاحات «ساده» یا «کمپلکس» استفاده کند که به الگوی رشد سلولی اشاره دارد. اگر ابهامی دارید، حتما در جلسه ویزیت سؤال بپرسید تا با خیال راحت تر روند درمان را دنبال کنید.
هایپرپلازی آندومتر چقدر شایع است؟
هایپرپلازی آندومتر به طور کلی یک بیماری نادر است و حدود 133 زن از هر 100 هزار نفر را درگیر می کند. این وضعیت بیشتر در زنانی دیده می شود که در دوران پیش یائسگی یا پس از یائسگی قرار دارند؛ دوره ای که تعادل هورمون های زنانه دچار تغییر می شود.
در ایران نیز بیشتر زنان مراجعه کننده برای خونریزی غیرطبیعی در سنین حوالی یائسگی قرار دارند و پزشکان معمولا از سونوگرافی و نمونه برداری برای ارزیابی وضعیت استفاده می کنند.
علائم و علت هایپرپلازی آندومتر
علائم هایپرپلازی آندومتر
افرادی که دچار این بیماری می شوند ممکن است یکی یا چند مورد از این علائم را تجربه کنند:
- خونریزی غیرطبیعی یا لکه بینی بین دوره های قاعدگی
- کوتاه شدن فاصله بین دوره ها (کمتر از 21 روز)
- خونریزی شدید قاعدگی
- خونریزی پس از یائسگی
- قطع کامل قاعدگی (آمنوره)
بسیاری از این نشانه ها در دوران قبل از یائسگی شایع هستند؛ دورانی که بیشتر زنان با پریودهای نامنظم، قطع و وصل شدن خونریزی یا تغییرات هورمونی روبه رو می شوند. اگر این علائم را دارید، بهتر است با پزشک صحبت کنید تا مشخص شود آیا نیاز به بررسی های تکمیلی برای تشخیص هایپرپلازی آندومتر وجود دارد یا خیر.
آیا هایپرپلازی آندومتر باعث درد می شود؟
در برخی زنان، این بیماری می تواند باعث درد زیر شکم یا درد لگنی شود. همچنین ممکن است فرد هنگام رابطه جنسی احساس درد داشته باشد.
با این حال، شایع ترین علامت همچنان خونریزی غیرطبیعی است و درد در همه افراد دیده نمی شود.
علت هایپرپلازی آندومتر چیست؟
در اغلب موارد، این بیماری زمانی رخ می دهد که بدن استروژن زیاد و پروژسترون کم تولید می کند. این دو هورمون نقش اساسی در چرخه قاعدگی و آمادگی رحم برای بارداری دارند.
در یک چرخه طبیعی، استروژن آندومتر را ضخیم می کند و پروژسترون آن را برای بارداری آماده می سازد. اگر بارداری رخ ندهد، کاهش ناگهانی پروژسترون باعث ریزش آندومتر و آغاز قاعدگی می شود.
در کسانی که دچار هایپرپلازی آندومتر هستند، پروژسترون بسیار کم است و همین باعث می شود لایه داخلی رحم ریزش نکند. این لایه به ضخیم شدن ادامه می دهد و سلول ها به مرور نزدیک تر و نامنظم تر می شوند. این همان مکانیسمی است که در برخی افراد به سرطان آندومتر منتهی می شود.
عوامل خطر هایپرپلازی آندومتر
زنانی که در دوران پیش یائسگی یا یائسگی هستند، بیشترین خطر ابتلا را دارند. این بیماری به ندرت در زنان زیر 35 سال دیده می شود. سایر عوامل خطر عبارت اند از:
- مصرف برخی داروهای درمان سرطان سینه مانند «تاموکسیفن»
- دیابت
- شروع زودهنگام قاعدگی یا دیررس بودن یائسگی
- سابقه خانوادگی سرطان تخمدان، رحم یا روده بزرگ
- بیماری های کیسه صفرا
- استفاده از درمان هورمونی فقط با استروژن
- نداشتن سابقه بارداری
- چاقی و اضافه وزن
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- مصرف سیگار
- بیماری های تیروئید
- سابقه طولانی قاعدگی نامنظم
- سابقه پرتودرمانی لگن
- ضعف سیستم ایمنی
این عوامل در منابع داخلی نیز به عنوان عوامل موثر بر اختلالات هورمونی و افزایش خطر هایپرپلازی آندومتر ذکر شده اند.
عوارض هایپرپلازی آندومتر
تمام انواع این بیماری می توانند باعث خونریزی شدید و طولانی شوند و در نهایت فرد را دچار کم خونی کنند. کم خونی زمانی رخ می دهد که بدن قادر به ساختن گلبول های قرمز کافی نباشد.
نوع «آتیپیک» اگر درمان نشود، می تواند به سرطان تبدیل شود. نتایج مطالعات نشان می دهد که:
- حدود 8 درصد از زنان مبتلا به نوع ساده آتیپیک و درمان نشده، دچار سرطان آندومتر می شوند.
- حدود 30 درصد از زنان مبتلا به نوع کمپلکس آتیپیک اگر درمان نشوند، به سرطان آندومتر یا سرطان رحم مبتلا خواهند شد.
تشخیص هایپرپلازی آندومتر
هایپرپلازی آندومتر چگونه تشخیص داده می شود؟
از آنجا که بسیاری از بیماری ها می توانند باعث خونریزی غیرطبیعی شوند، پزشک برای تشخیص دقیق معمولا چند روش را به کار می گیرد:
1- سونوگرافی واژینال (ترانس واژینال)
در این روش، با کمک امواج صوتی تصویر دقیقی از رحم تهیه می شود و اگر ضخامت آندومتر زیاد باشد، قابل مشاهده خواهد بود.
2- نمونه برداری از آندومتر (بیوپسی)
پزشک نمونه کوچکی از بافت آندومتر را برمی دارد تا پاتولوژیست آن را بررسی کند. این روش مطمئن ترین روش برای تشخیص سرطان یا هایپرپلازی آندومتر است.
3- هیستروسکوپی
در این روش، پزشک با یک ابزار باریک و مجهز به نور وارد رحم می شود و داخل آن را مشاهده می کند. ممکن است این روش همراه با کورتاژ یا بیوپسی انجام شود.
هیستروسکوپی کمک می کند که ضایعات یا نواحی مشکوک دقیق تر دیده شده و نمونه برداری هدفمند انجام شود.
درمان هایپرپلازی آندومتر
درمان هایپرپلازی آندومتر چیست؟
در اغلب موارد، درمان هایپرپلازی آندومتر بر پایه مصرف پروژستین انجام می شود. پروژستین نسخه ساخته شده و انسانی هورمون پروژسترون است؛ همان هورمونی که بدن در این بیماری به مقدار کافی تولید نمی کند. پروژستین در انواع مختلفی تجویز می شود و پزشک براساس شرایط سلامت، سن، شدت علائم و نوع هایپرپلازی آندومتر مناسب ترین روش را انتخاب می کند:
- قرص پروژسترون خوراکی که روزانه یا طبق نظر پزشک مصرف می شود
- آی یو دی حاوی پروژسترون که در رحم قرار داده می شود و می تواند به کاهش ضخامت آندومتر کمک کند
- تزریق پروژستین مانند دپوپروورا
- کرم یا ژل واژینال پروژسترون که جذب موضعی دارند
در برخی موارد، به ویژه اگر هایپرپلازی آندومتر آتیپیک باشد یا خطر تبدیل آن به سرطان زیاد باشد، پزشک ممکن است هیسترکتومی (خارج کردن رحم) را پیشنهاد کند. این تصمیم معمولا زمانی مطرح می شود که:
- وضعیت آندومتر بدتر شود یا سلول های سرطانی مشاهده شوند
- درمان با پروژستین مؤثر نباشد و ضخامت آندومتر کاهش پیدا نکند
در ایران نیز طبق دستورالعمل های متخصصان زنان و زایمان، در موارد آتیپیک، به ویژه برای زنان یائسه، هیسترکتومی یکی از گزینه های استاندارد درمان به شمار می رود.
آیا لازم است برای هایپرپلازی آندومتر هیسترکتومی انجام دهم؟
در بیشتر بیماران، نیازی به انجام هیسترکتومی نیست. اکثر زنان با درمان های هورمونی به خوبی پاسخ می دهند و علائم به مرور کنترل می شود. با این حال، اگر خطر سرطان رحم بالا باشد و تشخیص «هایپرپلازی آندومتر کمپلکس آتیپیک» داده شود، هیسترکتومی می تواند راه حلی قطعی برای پیشگیری از سرطان باشد.
تصمیم گیری در این مورد کاملا شخصی است و باید با مشورت مستقیم با پزشک و ارزیابی شرایط سلامتی، سابقه خانوادگی و سن انجام شود.
چشم انداز و پیش آگهی
پیش آگهی زنان مبتلا به هایپرپلازی آندومتر چگونه است؟
اغلب زنان به درمان پروژستینی پاسخ بسیار خوبی می دهند و علائم مانند خونریزی شدید یا درد لگنی کاهش می یابد. اما نوع آتیپیک این بیماری می تواند فرد را در معرض خطر سرطان آندومتر یا سرطان رحم قرار دهد.
در چنین شرایطی پزشک ممکن است:
- سونوگرافی های دوره ای
- نمونه برداری های مکرر
- یا در موارد پرخطر، هیسترکتومی
را توصیه کند. انتخاب گزینه مناسب کاملا وابسته به نوع مشکل، شدت تغییرات، سن و سابقه پزشکی فرد است.
آیا هایپرپلازی آندومتر به سرطان منجر می شود؟
نه، همیشه این طور نیست. احتمال تبدیل این بیماری به سرطان بسته به نوع آن بین 8 تا 30 درصد متغیر است. تنها برخی انواع هایپرپلازی آندومتر، به خصوص انواع آتیپیک، امکان پیشرفت به سرطان را دارند.
پزشک شما با توجه به نوع تشخیص، عوامل خطر و وضعیت هورمونی بدن، می تواند بهترین برنامه درمانی و پیگیری را پیشنهاد دهد تا از این پیشرفت جلوگیری شود.
پیشگیری از هایپرپلازی آندومتر
چگونه می توان از هایپرپلازی آندومتر پیشگیری کرد؟
برخی اقدامات می توانند خطر بروز این بیماری را کاهش دهند، از جمله:
- مصرف پروژسترون همراه با استروژن در دوران پس از یائسگی (اگر از هورمون تراپی استفاده می کنید)
- مصرف قرص های ترکیبی پیشگیری از بارداری برای زنانی که دوره های نامنظم دارند
- ترک سیگار
- حفظ وزن مناسب با سبک زندگی سالم و فعالیت بدنی منظم
در منابع داخلی نیز کنترل وزن و درمان اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک از مهم ترین عوامل پیشگیری معرفی شده اند.
زندگی با هایپرپلازی آندومتر
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، بهتر است سریع تر با پزشک تماس بگیرید:
- خونریزی شدید یا غیرطبیعی
- خونریزی بعد از یائسگی
- دردهای شدید قاعدگی
- سوزش یا درد هنگام ادرار
- درد هنگام رابطه جنسی
- درد لگنی
- ترشحات غیرمعمول
- دوره های مکرر بدون خونریزی (قطع قاعدگی)
چه سوالاتی باید از پزشک بپرسم؟
اگر مبتلا به هایپرپلازی آندومتر هستید، طرح پرسش های درست می تواند به تصمیم گیری بهتر کمک کند:
- من چه نوعی از هایپرپلازی آندومتر دارم؟
- آیا خطر ابتلا به سرطان آندومتر یا سرطان رحم در من افزایش یافته است؟
- بهترین روش درمانی برای شرایط من چیست؟
- عوارض جانبی یا خطرات درمان چیست؟
- آیا اعضای خانواده من نیز در معرض خطر هستند؟
- پس از پایان درمان، چه پیگیری هایی لازم است؟
- چه علائمی را باید جدی بگیرم؟
شایع ترین سن ابتلا به هایپرپلازی آندومتر چیست؟
این بیماری بیشتر در زنانی دیده می شود که در آستانه یائسگی یا پس از آن قرار دارند. متوسط سن یائسگی حدود 51 سال است و زنان 50 تا 60 ساله بیشترین آمار ابتلا را دارند.
در ایران نیز رایج ترین سن مراجعه برای خونریزی غیرطبیعی در همین محدوده سنی گزارش شده است.
سخنی از نی نی تینی
هایپرپلازی آندومتر می تواند باعث خونریزی غیرطبیعی رحم شود؛ وضعیتی که برای بسیاری از زنان ناراحت کننده و مختل کننده زندگی روزمره است. خوشبختانه بیشتر بیماران با درمان های هورمونی پروژستینی بهبود پیدا می کنند.
در زنانی که نوع آتیپیک دارند، خطر سرطان بالاتر است و هیسترکتومی می تواند روشی قطعی برای حذف علائم و جلوگیری از سرطان باشد.
با پزشک خود در مورد بهترین گزینه درمانی باتوجه به سن، علائم و شرایط بدنی تان گفتگو کنید.
اگر شما یا اطرافیانتان تجربه ای از خونریزی غیرطبیعی، یائسگی، یا هایپرپلازی آندومتر دارید، در بخش نظرات بنویسید. پرسش ها، تجربه ها و نگرانی های شما می تواند به دیگران کمک کند تا مسیر درمان را با آگاهی بیشتر طی کنند.
