سندرم روده کوتاه در کودکان وضعیتی است که در آن بدن کودک نمی تواند به اندازه کافی مایعات و مواد مغذی را از غذایی که می خورد جذب کند. این مشکل معمولا زمانی رخ می دهد که بخشی از روده باریک وجود ندارد یا به درستی کار نمی کند. در برخی کودکان، انجام جراحی های گوارشی می تواند باعث ایجاد این وضعیت شود. البته گاهی همین جراحی ها همراه با اصلاح رژیم غذایی و مصرف دارو، می توانند به درمان سندرم روده کوتاه در کودکان کمک کنند.
در این مقاله در مورد این عارضه در کودکان توضیح خواهیم داد.
سندرم روده کوتاه در کودکان چیست؟
سندرم روده کوتاه در کودکان زمانی اتفاق می افتد که روده باریک کودک کوتاه تر از حد معمول است یا به دلیل آسیب دیدگی، توانایی جذب مواد غذایی و مایعات را از دست داده است. این بیماری می تواند از بدو تولد وجود داشته باشد (حالت مادرزادی) یا پس از انجام جراحی هایی که بخش بزرگی از روده باریک را برمی دارند، ایجاد شود.
در میان متخصصان، از اصطلاح “سندرم روده کوتاه” یا “کوتاهی روده” استفاده می شود و گاهی به آن “سندروم روده کوتاه مادرزادی یا اکتسابی” نیز می گویند.
روده باریک چیست و چه نقشی دارد؟
روده باریک یکی از اصلی ترین اجزای دستگاه گوارش است. وظیفه آن جذب مایعات، پروتئین ها، کربوهیدرات ها (مانند نشاسته و قند)، آهن، چربی ها، ویتامین ها و مواد معدنی مثل کلسیم، سدیم و پتاسیم است. در روده باریک، غذا به شکل مایع تجزیه می شود و بخش غیرقابل جذب آن در نهایت از طریق روده بزرگ دفع می شود.
در منابع معتبر داخلی نیز توضیح داده شده که حدود 90 درصد جذب مواد غذایی در روده باریک انجام می شود و به همین دلیل، هر آسیبی به این بخش می تواند به سوءتغذیه شدید در کودک منجر شود.
بخش های مختلف روده باریک
روده باریک از سه قسمت تشکیل شده است:
- دئودنوم (دوازدهه): کوتاه ترین بخش روده باریک که به معده متصل است و نقش اصلی آن شروع فرآیند هضم است.
- ژژونوم: بخش میانی روده باریک که بیشترین نقش را در جذب ویتامین ها، آب و الکترولیت ها دارد.
- ایلئوم: طولانی ترین قسمت که به روده بزرگ می پیوندد و مسئول جذب چربی ها و ویتامین های محلول در چربی است.
در کودکان، هرکدام از این قسمت ها نقش اساسی در رشد، وزن گیری و عملکرد صحیح دستگاه گوارش دارند.
سندرم روده کوتاه در کودکان چگونه بر روده باریک تأثیر می گذارد؟
هر تغییری در طول یا عملکرد روده باریک می تواند دسترسی بدن به مواد مغذی را محدود کند. اگر بخشی از روده کودک به دلایل پزشکی برداشته شود، بدن ممکن است تا حدی خود را تطبیق دهد. برای مثال، اگر دئودنوم و بخشی از ژژونوم برداشته شود، قسمت ایلئوم تا حدودی وظایف آن ها را برعهده می گیرد.
اما اگر قسمت زیادی از ژژونوم یا ایلئوم از بین برود، مسیر جذب غذا کوتاه تر می شود و کودک دیگر نمی تواند به اندازه کافی مواد مغذی دریافت کند. این مسئله می تواند باعث سوءتغذیه، کم آبی بدن، اختلال رشد و حتی شرایط تهدیدکننده زندگی شود.
کودکانی که از بدو تولد بخش هایی از روده باریک را ندارند نیز در معرض چنین مشکلاتی قرار می گیرند و اگر درمان به موقع انجام نشود، رشد آن ها با خطر جدی روبه رو خواهد شد.
شیوع سندرم روده کوتاه در کودکان
سندرم روده کوتاه در کودکان بیماری نادری است و بر اساس آمار جهانی، بین 10 تا 20 هزار نفر را در سال تحت تأثیر قرار می دهد که شامل کودکان و بزرگسالان است. در ایران نیز این بیماری نادر محسوب می شود، اما در نوزادان نارس و کودکانی که نیاز به جراحی های گوارشی دارند، احتمال بروز آن بیشتر است.
علائم سندرم روده کوتاه در کودکان
نشانه ها و علائم سندرم روده کوتاه در کودکان
کودکانی که با این بیماری مواجه هستند، معمولا نشانه های زیر را بروز می دهند:
- اسهال مکرر
- نفخ شکم
- گاز زیاد
- مدفوع بدبو
- خستگی و بی حالی
- رشد کم یا وزن گیری ضعیف
در نوزادان و کودکان کم سن، اسهال و مدفوع شل اولین و شایع ترین علامت سندرم روده کوتاه است. در منابع دانشگاهی ایران نیز تأکید شده که این کودکان به دلیل کاهش سطح جذب، دچار کم آبی بدن و اختلال رشد می شوند.
علت سندرم روده کوتاه در کودکان
چه عواملی باعث ایجاد سندرم روده کوتاه در کودکان می شود؟
همان طور که از نام این بیماری مشخص است، علت اصلی آن کوتاه بودن روده باریک یا از بین رفتن بخش قابل توجهی از این روده است. هرچه طول روده کمتر شود، توانایی بدن برای هضم و جذب غذا هم کاهش پیدا می کند.
علل رایج سندرم روده کوتاه در کودکان شامل موارد زیر است:
- اختلالات مادرزادی رشد روده مانند کوتاه بودن روده باریک، ناقص بودن بخش هایی از روده یا تشکیل نشدن کامل آن در دوران جنینی (آترازیا).
- عوارض جراحی های گوارشی که طی آن بخشی از روده کودک برای درمان یک بیماری دیگر برداشته می شود.
شرایط پزشکی که ممکن است نیاز به برداشتن بخشی از روده باریک داشته باشد
بعضی بیماری های نوزادان و کودکان باعث آسیب شدید به روده باریک می شوند و تنها راه نجات زندگی کودک، برداشتن بخشی از روده است. این بیماری ها شامل موارد زیر هستند:
- نکروز روده (NEC): التهاب شدید و قطع جریان خون در روده که بیشتر در نوزادان نارس دیده می شود.
- گاستروشیزی: حالتی که روده نوزاد قبل از تولد خارج از بدن رشد می کند.
- آترازیا روده باریک: انسداد یا عدم تکامل بخش هایی از روده که از بدو تولد وجود دارد.
- ولولوس (پیچ خوردگی روده): چرخش روده که جریان خون را مختل می کند و نیاز به جراحی اضطراری دارد.
- بیماری کرون: التهاب مزمن روده که گاهی بخش هایی از روده را تخریب می کند.
- اینته سوسسپشن (درهم روی روده): که در آن بخشی از روده داخل بخش دیگر فرو می رود و جریان خون را قطع می کند.
هر یک از این بیماری ها می توانند سبب ایجاد سندرم روده کوتاه در کودکان شوند، به ویژه اگر نیاز به جراحی وسیع وجود داشته باشد.
عوامل خطر سندرم روده کوتاه در کودکان
مهم ترین عامل خطر این بیماری داشتن یک بیماری زمینه ای در دستگاه گوارش کودک است. کودکانی که به دلیل آترازیا، پیچ خوردگی روده، نکروز روده یا بیماری کرون مجبور به جراحی می شوند، در معرض خطر بیشتری برای بروز سندرم روده کوتاه در کودکان قرار دارند.
عوارض سندرم روده کوتاه در کودکان
چه عوارضی ممکن است در سندرم روده کوتاه در کودکان ایجاد شود؟
سندرم روده کوتاه در کودکان می تواند مجموعه ای از عوارض جدی و گاهی خطرناک ایجاد کند. این عوارض بیشتر به دلیل کاهش توانایی بدن در جذب مایعات و مواد مغذی ایجاد می شود. برخی از شایع ترین عوارض شامل موارد زیر هستند:
- کم آبی بدن (دهیدراتاسیون): چون روده نمی تواند مایعات را خوب جذب کند، کودک دچار تشنگی شدید، کاهش ادرار و بی حالی می شود.
- سوءتغذیه، کاهش وزن یا عدم وزن گیری مناسب: جذب ناکافی پروتئین، کربوهیدرات ها و چربی ها موجب توقف رشد یا کاهش وزن کودک می شود.
- کمبود ویتامین ها، مواد معدنی و الکترولیت ها: مانند کمبود کلسیم، سدیم، پتاسیم و ویتامین های محلول در چربی که در منابع داخلی نیز بسیار شایع گزارش شده است.
- سوختگی و قرمزی شدید ناحیه پوشک: به دلیل اسهال مکرر و مدفوع اسیدی، پوست نوزاد حساس و آسیب پذیر می شود.
- بی میلی به غذا یا عادات غذایی غیرطبیعی: بسیاری از کودکان با این بیماری به دلیل علائم گوارشی، از غذا خوردن می ترسند.
- بیماری کبدی: به خصوص در کودکانی که مدت طولانی از تغذیه وریدی استفاده می کنند زیرا کبد زیر فشار متابولیسم قرار می گیرد.
- سنگ کلیه: به علت اختلال در جذب کلسیم و افزایش اکسالات.
- سنگ کیسه صفرا: به دلیل تجمع مواد صفراوی و استفاده طولانی مدت از تغذیه وریدی.
- رشد بیش از حد باکتری ها در روده: که باعث نفخ، اسهال و جذب ناکافی مواد غذایی می شود.
- عدم تحمل غذایی: مانند عدم تحمل لاکتوز.
اگر درمان سندرم روده کوتاه در کودکان به موقع انجام نشود، این بیماری می تواند به شرایط تهدیدکننده زندگی منجر شود. در صورت مشاهده علائم، مراجعه سریع به پزشک ضروری است.
تشخیص سندرم روده کوتاه در کودکان
سندرم روده کوتاه در کودکان چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک پس از گرفتن شرح حال کامل از والدین، بررسی سوابق خانوادگی، انجام معاینه فیزیکی و درخواست آزمایش های لازم می تواند به تشخیص سندرم روده کوتاه برسد. معمولا ارزیابی های تخصصی گوارش کودکان برای تعیین علت اصلی و شدت بیماری انجام می شود.
چه آزمایش هایی برای تشخیص سندرم روده کوتاه در کودکان انجام می شود؟
برای تشخیص دقیق سندرم روده کوتاه در کودکان، پزشک از یک یا چند مورد از آزمایش های زیر استفاده می کند:
- آزمایش خون: شامل شمارش سلول های خونی، بررسی سطح الکترولیت ها، ویتامین ها و مواد معدنی.
- آزمایش چربی مدفوع: برای بررسی میزان جذب چربی در روده.
- تصویربرداری با اشعه ایکس و آزمون های باریم: برای ارزیابی مسیر روده و بررسی انسداد یا کوتاهی روده.
- سی تی اسکن: برای مشاهده دقیق ساختار روده و بررسی مشکلات داخلی.
در منابع علمی ایرانی نیز توصیه شده که این تست ها همراه با ارزیابی وضعیت تغذیه کودک انجام شود.
درمان سندرم روده کوتاه در کودکان
درمان سندرم روده کوتاه در کودکان چگونه است؟
درمان سندرم روده کوتاه در کودکان بر اساس نیازهای تغذیه ای، شدت علائم و میزان باقی مانده روده باریک تعیین می شود. درمان معمولا ترکیبی از اصلاح تغذیه، مصرف دارو و در برخی موارد جراحی است. هدف این درمان ها کمک به کودک برای دریافت مواد مغذی کافی و کاهش علائم آزاردهنده بیماری است.
1- تغییرات تغذیه ای
تغذیه مهم ترین بخش درمان سندرم روده کوتاه در کودکان است و معمولا زیر نظر فوق تخصص گوارش اطفال و کارشناس تغذیه انجام می شود. موارد زیر ممکن است توصیه شوند:
تغییر در نوع و روش غذا خوردن
- خوردن وعده های کوچک و متعدد.
- استفاده از رژیم پرکالری شامل پروتئین و کربوهیدرات کافی.
- مصرف مکمل های ویتامینی و معدنی مورد نیاز رشد.
- پرهیز از غذاهای پرچرب، قندهای ساده و غذاهای پرفیبر که هضم را دشوار می کنند.
این توصیه ها برای جلوگیری از سوءتغذیه و کم آبی و کمک به وزن گیری کودک ضروری اند.
تغذیه وریدی
در موارد شدید، کودک ممکن است نیاز به تغذیه وریدی کامل داشته باشد. این تغذیه از طریق یک لوله مخصوص (کاتتر مرکزی) وارد خون می شود و حاوی ترکیبی از کربوهیدرات، پروتئین، چربی، ویتامین ها و مواد معدنی است.
کودکانی که TPN دریافت می کنند، باید مرتب تحت نظر باشند تا از بروز عوارض کبدی یا عفونت جلوگیری شود.
تغذیه روده ای
در این روش، مواد غذایی از طریق یک لوله انعطاف پذیر وارد معده یا روده کودک می شود. این روش کمک می کند سیستم گوارش فعال بماند و بدن بهتر خود را با کمبود طول روده تطبیق دهد.
گاهی تغذیه روده ای همراه با تغذیه دهانی یا جایگزین آن انجام می شود.
2- داروها
داروها به کنترل علائم و بهبود عملکرد روده کمک می کنند. موارد استفاده شامل:
- آنتی بیوتیک ها: برای مهار رشد بیش از حد باکتری ها.
- داروهای کاهش دهنده اسید معده مثل مهارکننده های پمپ پروتون.
- داروهای کنترل کننده اسهال مانند داروهای اتصال دهنده نمک های صفراوی.
- هورمون های رشد: برای بهبود جذب مواد غذایی.
- داروهای کاهنده حرکات روده مانند لوپرامید برای کاهش سرعت عبور غذا.
این داروها معمولا با نظارت دقیق پزشک تنظیم می شوند تا از بروز عوارض جلوگیری شود.
3- جراحی
در برخی کودکان، درمان سندرم روده کوتاه به جراحی نیاز دارد. جراحی می تواند با اهداف زیر انجام شود:
- افزایش طول روده باریک
- کاهش قطر روده برای جلوگیری از رشد بیش از حد باکتری ها
- جلوگیری از انسداد روده
- کاهش سرعت عبور غذا
- گذاشتن لوله تغذیه
در موارد بسیار شدید، پیوند روده یا پیوند کبد مورد نیاز است. این گزینه معمولا آخرین مرحله درمان و برای موارد تهدیدکننده زندگی انجام می شود.
رشد تطبیقی روده
پس از جراحی، بدن برخی کودکان می تواند وارد فرآیندی شود که به آن سازگاری روده گفته می شود. این وضعیت در کودکان خردسال بهتر اتفاق می افتد زیرا روده آن ها تا سال های آغاز نوجوانی همچنان رشد می کند.
در این فرآیند:
- سطح داخلی روده افزایش می یابد.
- پرزهای روده ای بلندتر و متراکم تر می شوند.
- قطر روده بیشتر می شود.
- حرکات روده کندتر شده و زمان بیشتری برای جذب مواد غذایی فراهم می شود.
یکی از درمان های جدید، دارویی به نام تدوگلوتاید است که به صورت تزریقی داده می شود و می تواند فرآیند سازگاری را تقویت کند و نیاز به تغذیه وریدی را کاهش دهد.
عوارض احتمالی درمان
هر نوع درمان، از جمله جراحی یا تغذیه وریدی، ممکن است عوارضی ایجاد کند.
مثلا TPN نیازمند مراقبت دقیق است تا از مشکلاتی مانند بیماری کبدی یا عفونت جلوگیری شود.
پزشک معمولا تمام عوارض احتمالی را قبل از شروع درمان برای والدین توضیح می دهد.
پیش آگهی و آینده کودکان مبتلا به سندرم روده کوتاه
انتظار چه آینده ای را باید داشته باشیم؟
سندرم روده کوتاه می تواند یک مشکل کوتاه مدت یا یک بیماری طولانی مدت باشد. برخی کودکان با گذشت زمان، توانایی بیشتر در جذب مواد غذایی پیدا می کنند.
حتی پس از بهبود نسبی، پیگیری منظم رشد، وضعیت تغذیه و آزمایش های دوره ای بسیار مهم است.
با پیشرفت روش های درمانی نوین، بسیاری از کودکان مبتلا می توانند زندگی سالم و طول عمر طبیعی داشته باشند.
شدت بیماری، مقدار روده باقی مانده، وجود بیماری های زمینه ای و عوارض احتمالی مثل عفونت، کم آبی یا سوءتغذیه بر پیش آگهی تاثیرگذار است.
پیشگیری از سندرم روده کوتاه در کودکان
آیا می توان از سندرم روده کوتاه در کودکان پیشگیری کرد؟
متأسفانه تا امروز هیچ روش قطعی برای پیشگیری از سندرم روده کوتاه شناخته نشده است. دلیل این موضوع آن است که بسیاری از علل این بیماری، مثل ناهنجاری های مادرزادی یا مشکلات جدی گوارشی نوزادان، از کنترل والدین و حتی پزشکان خارج است. با این حال، برخی اقدامات می تواند در کاهش خطر بروز عوارض کمک کننده باشد:
- درمان سریع و صحیح بیماری هایی مثل نکروز روده یا انسدادهای مادرزادی
- مراقبت دقیق از نوزادان نارس که بیشتر در معرض مشکلات گوارشی هستند
- پیگیری کامل درمان بیماری های التهابی روده در کودکان
- مراجعه سریع در صورت بروز علائم هشداردهنده مانند استفراغ مداوم، شکم درد شدید یا مدفوع غیرطبیعی
این اقدامات شاید مانع بروز سندرم روده کوتاه نشوند، اما می توانند شدت آن را کم کنند و از عوارض جدی جلوگیری نمایند.
زندگی با سندرم روده کوتاه در کودکان
تیم درمانی کودک شما چه کسانی هستند؟
درمان سندرم روده کوتاه پیچیده است و معمولا یک تیم چندتخصصی کنار کودک قرار می گیرند تا بهترین مراقبت ممکن فراهم شود. این تیم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- متخصص کودکان: برای پیگیری رشد، وزن گیری و سلامت عمومی
- فوق تخصص گوارش کودکان: برای مدیریت جذب مواد مغذی، اسهال و درمان های دارویی
- متخصص تغذیه کودکان: برای برنامه غذایی مخصوص، محاسبه کالری و مکمل های لازم
- جراح کودکان یا جراح پیوند روده: در صورت نیاز به جراحی اصلاحی یا پیوند
- هماهنگ کننده درمان (معمولا یک پرستار باتجربه): برای پیگیری مراحل درمان، آزمایش ها و پاسخگویی به والدین
- مددکار اجتماعی کودکان: برای حمایت روانی، مالی و اجتماعی خانواده در طول درمان
داشتن چنین تیمی باعث می شود روند درمان دقیق تر، منظم تر و با استرس کمتری برای والدین دنبال شود.
چه زمانی باید کودک را نزد پزشک ببریم؟
بهتر است هر زمان که علائم زیر را مشاهده کردید، کودک را نزد پزشک ببرید:
- اسهال مداوم یا آبکی
- ناتوانی در وزن گیری یا کاهش وزن
- مدفوع بدبو و چرب
- نفخ شدید
- بی حالی و خستگی غیرطبیعی
اگر کودک تازه جراحی روده انجام داده و ناگهان علائم فوق تشدید شد، مراجعه فوری بسیار ضروری است، زیرا احتمال بروز عوارض پس از جراحی وجود دارد.
چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسم؟
در ویزیت های پزشکی، پرسیدن سؤالات زیر می تواند به فهم بهتر بیماری و مدیریت مؤثر آن کمک کند:
- علت سندرم روده کوتاه در کودک من چیست؟
- آیا نیاز به جراحی وجود دارد؟
- چه عوارض یا خطراتی پس از درمان ممکن است رخ دهد؟
- کودک باید چه چیزهایی بخورد و چند وعده در روز بهتر است؟
- چه زمانی نیاز به مصرف مکمل یا تغذیه وریدی داریم؟
- چگونه می توانیم در خانه وضعیت جذب مواد مغذی را بهتر مدیریت کنیم؟
نوشتن این سؤالات قبل از ویزیت، به والدین کمک می کند تا هیچ نکته ای از قلم نیفتد.
سخنی از نی نی تینی
سندرم روده کوتاه ممکن است در نوزادی یا در سال های بعد ایجاد شود و اگر به موقع تشخیص داده نشود، روی رشد و سلامت کودک تأثیر می گذارد. والدین باید تغییرات دفع، اشتها، وزن گیری و حالات عمومی کودک را به طور مرتب بررسی کنند. همکاری با تیم درمانی، توجه به برنامه غذایی و مراجعه سریع در صورت بروز علائم هشداردهنده از مهم ترین اصول مدیریت این بیماری هستند.
اگر شما هم تجربه مواجهه با سندرم روده کوتاه در کودک، نوزاد یا یکی از اعضای خانواده را داشته اید، تجربه های ارزشمندتان می تواند به والدین دیگر کمک کند. آیا سؤالی درباره تغذیه یا روند درمان دارید؟ برایم بنویسید تا راهنمایی تان کنم.
