سنگ های اسید اوریک کلیه

سنگ های اسید اوریک یکی از انواع سنگ های کلیوی هستند که زمانی تشکیل می شوند که میزان اسید اوریک در بدن بالا می رود. تجمع بیش ازحد این ماده باعث شکل گیری کریستال ها و در نهایت سنگ هایی می شود که می توانند هنگام ادرار کردن درد شدید ایجاد کنند و حتی باعث وجود خون در ادرار شوند. برخی از سنگ های کوچک ممکن است بدون نیاز به درمان خاصی و طی چند روز از بدن دفع شوند. اما سنگ های بزرگ تر معمولا نیاز به روش های درمانی کم تهاجمی یا غیرتهاجمی دارند؛ روش هایی مانند سنگ شکنی با امواج یا تخلیه سنگ از طریق ابزارهای پزشکی ویژه.

سنگ های اسید اوریک چه هستند؟

سنگ های اسید اوریک یکی از چهار نوع اصلی سنگ کلیه محسوب می شوند. سنگ کلیه در واقع مجموعه ای از مواد معدنی و نمک های مختلف است که با گذشت زمان سفت و سخت می شود. این سنگ ها در خود کلیه یا در مسیر دستگاه ادراری تشکیل می شوند؛ یعنی همان مسیری که ادرار طی می کند تا از بدن خارج شود.

وجود سنگ های ادراری اسید اوریکی معمولا موجب درد هنگام ادرار و همچنین بروز خون در ادرار (هماچوری) می شود. این علائم ممکن است فرد را نگران یا مضطرب کند، به ویژه چون مربوط به ناحیه ای حساس از بدن هستند. با این حال، بروز چنین علائمی جای خجالت ندارد و بهترین کار مراجعه سریع به پزشک است تا تشخیص دقیق داده شود و از بروز عوارض احتمالی جلوگیری گردد. پزشکان با بررسی علائم، آزمایش ادرار و تصویربرداری، وضعیت سنگ ها را مشخص و نوع درمان را تعیین می کنند.

اسید اوریک چیست؟

اسید اوریک یکی از مواد زائد طبیعی در خون است. بدن زمانی اسید اوریک تولید می کند که موادی به نام “پورین” را تجزیه کند. پورین ها به طور طبیعی در بسیاری از غذاهای پروتئینی مانند انواع گوشت ها و همچنین در برخی از نوشیدنی های الکلی وجود دارند.

در حالت طبیعی، بخش زیادی از اسید اوریک در خون حل می شود و سپس از طریق کلیه ها وارد ادرار شده و از بدن دفع می گردد. اما زمانی که میزان اسید اوریک در ادرار بیش از حد بالا برود یا اگر ادرار به طور مزمن اسیدی باشد، زمینه برای ایجاد سنگ های ادراری اسید اوریکی فراهم می شود. در این شرایط کریستال های بسیار ریز ابتدا تشکیل شده و به مرور به سنگ های بزرگ تر تبدیل می شوند.

شیوع سنگ های اسید اوریک چقدر است؟

بر اساس برآوردهای پژوهشگران، حدود یک دهم افراد در طول زندگی خود حداقل یک بار دچار سنگ کلیه می شوند. از میان تمام سنگ های کلیوی، حدود 8 تا 10 درصد آنها را سنگ های اسید اوریک تشکیل می دهند. این آمار نشان می دهد که این نوع سنگ گرچه نسبت به سنگ های کلسیمی کمتر دیده می شود، اما همچنان یکی از مشکلات نسبتا شایع در میان بزرگسالان است. در ایران نیز متخصصان کلیه و مجاری ادراری گزارش می کنند که رژیم غذایی پرپروتئین و کم آبی بدن دو عامل مهم در شیوع بالاتر این نوع سنگ در سال های اخیر هستند.

علائم سنگ های اسید اوریک چیست؟

علائم این نوع سنگ ها بسیار شبیه سایر انواع سنگ کلیه است. مهم ترین علامت، درد شدید ناشی از تحریک یا انسداد در کلیه ها یا مسیر ادراری است. این درد ممکن است در نواحی مختلف احساس شود، از جمله:

• پایین کمر
• پهلوها
• شکم
• کشاله ران

دیگر علائم رایج شامل موارد زیر است:

• وجود خون در ادرار
• حالت تهوع و گاهی استفراغ
• تب
• لرز
• بوی بد ادرار
• کدر شدن رنگ ادرار

این علائم به ویژه زمانی رخ می دهد که سنگ در مسیر خروج ادرار گیر کرده و باعث فشار زیاد در کلیه یا حالب شود.

سنگ های اسید اوریک چگونه تشکیل می شوند؟

وقتی میزان اسید اوریک در خون بالا می رود (حالتی که به آن هیپراوریسمی گفته می شود)، کریستال های اسید اوریک شروع به تجمع می کنند. این کریستال ها به همراه سایر مواد موجود در ادرار به تدریج یک سنگ سخت تشکیل می دهند. اندازه سنگ ها با گذشت زمان بزرگ تر شده و ممکن است در داخل کلیه باقی بمانند یا وارد مسیر ادراری شوند و در حالب گیر کنند.

اگر سنگ کوچک باشد، معمولا بدون درد یا با درد خفیف از بدن خارج می شود. اما اگر سنگ بزرگ تر باشد، مسیر عبور ادرار را مسدود کرده و باعث برگشت ادرار به کلیه، حالب، مثانه یا مجرا می شود. این برگشت ادرار دلیل اصلی درد و آسیب به بافت های مسیر ادراری است.

شایع ترین علت سنگ های اسید اوریک چیست؟

مهم ترین علت تشکیل سنگ های ادراری اسید اوریکی، افزایش اسیدیته ادرار است. این افزایش ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد:

1. مشکل در پردازش اسید اوریک یا پروتئین

اگر بدن نتواند اسید اوریک یا پروتئین را به خوبی پردازش کند، احتمال تجمع اسید در ادرار بالا می رود. این حالت غالبا زمینه ژنتیکی دارد و ممکن است از والدین به ارث برسد.

بیماری مرتبط با این مشکل، نقرس است؛ وضعیتی که در آن سطح اسید اوریک خون بالا رفته و کریستال های دردناک در مفاصل ایجاد می شوند.

2. مصرف زیاد غذاهای غنی از پورین

غذاهای حاوی پورین بالا شامل گوشت گوساله، مرغ، ماهی، تخم مرغ و اندام هایی مانند جگر و قلب هستند. مصرف زیاد این غذاها میزان اسید اوریک در ادرار را افزایش داده و احتمال تشکیل سنگ را بالا می برد.
البته رژیم غذایی به تنهایی معمولا علت اصلی نیست؛ بلکه در افرادی که زمینه ایجاد سنگ دارند، مصرف زیاد پروتئین حیوانی می تواند عامل تشدیدکننده باشد.

3. سایر علل افزایش اسید اوریک

عوامل دیگر که می توانند باعث بالا رفتن اسید اوریک شوند عبارت اند از:

• شاخص توده بدنی بالاتر از حد طبیعی
• مصرف برخی داروها مانند مدرها یا داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی
• شیمی درمانی
• دیابت نوع 2
• مصرف زیاد نمک و شکر
• سابقه خانوادگی سنگ کلیه
• فعالیت بدنی کم
• انجام جراحی های کاهش وزن

کمبود نوشیدن آب نیز یکی از مهم ترین عوامل افزایش ریسک سنگ های اسید اوریک و انواع دیگر سنگ های کلیوی است.

چه کسانی بیشتر در معرض سنگ های اسید اوریک هستند؟

مردان نسبت به زنان بیشتر در معرض تشکیل انواع سنگ کلیه قرار دارند. احتمال ابتلای مردان در طول زندگی حدود 19 درصد و برای زنان حدود 9 درصد است.

اگرچه اغلب افراد قبل از 30 سالگی دچار سنگ کلیه نمی شوند، اما امکان بروز این بیماری در سنین پایین تر و حتی در کودکان نیز وجود دارد. سبک زندگی امروز، مصرف بالای فست فود، کم تحرکی و نوشیدن ناکافی آب از جمله عواملی هستند که احتمال ایجاد این نوع سنگ ها را افزایش داده اند.

عوارض سنگ های اسید اوریک

داشتن هر نوع سنگ کلیه، از جمله سنگ های اسید اوریک، می تواند خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیوی را افزایش دهد. اگر فرد یک بار سنگ کلیه داشته باشد، احتمال اینکه در پنج تا هفت سال آینده دوباره سنگ تشکیل شود، بیشتر می شود. به همین دلیل پیگیری و مراقبت بعد از درمان اهمیت زیادی دارد.

سنگ های اسید اوریک چگونه تشخیص داده می شوند؟

پزشک ابتدا تاریخچه پزشکی شما را بررسی کرده، در مورد علائم سؤال می کند و سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد. در صورتی که احتمال وجود سنگ های ادراری اسید اوریکی مطرح باشد، پزشک دستور انجام آزمایش ها و تصویربرداری های دقیق تری را می دهد تا وضعیت کلیه و مجاری ادراری بررسی شود.

چه آزمایش هایی برای تشخیص سنگ های اسید اوریک لازم است؟

برای تشخیص دقیق، ممکن است پزشک یکی از موارد زیر را تجویز کند:

1. آزمایش خون

این آزمایش برای اندازه گیری سطح اسید اوریک و کلسیم خون انجام می شود. نتایج می توانند وجود سنگ یا دیگر بیماری هایی را که علائم مشابه ایجاد می کنند، مشخص یا رد کنند.

2. آزمایش ادرار 24 ساعته

در این روش، فرد باید تمام ادرار خود را طی 24 ساعت جمع آوری کند. سپس آزمایشگاه، میزان مواد مختلفی مانند اسید اوریک، کلسیم و سایر مواد تشکیل دهنده سنگ را بررسی می کند. این تست یکی از دقیق ترین روش ها برای ارزیابی خطر تشکیل سنگ است.

3. تصویربرداری های پزشکی

سی تی اسکن یا سونوگرافی می توانند سنگ های اسید اوریک را حتی اگر کوچک باشند، تشخیص دهند. از تصویربرداری ساده شکم معمولا استفاده نمی شود، زیرا ممکن است سنگ های کوچک را نشان ندهد.

4. تجزیه سنگ

اگر سنگ دفع شود، پزشک ممکن است از شما بخواهد آن را با یک صافی مخصوص جمع آوری کنید. سنگ به آزمایشگاه ارسال می شود تا نوع آن دقیق مشخص گردد. این کار کمک می کند علت اصلی تشکیل سنگ پیدا شود و راهکارهای جلوگیری از عود آن به درستی انجام شود.

مدیریت و درمان سنگ های اسید اوریک (Management and Treatment)

چگونه می توان سنگ های اسید اوریک را از بین برد؟

سنگ های کوچک تر از حدود 7 میلی متر ممکن است طی سه هفته بدون مداخله پزشکی دفع شوند. با این حال حتی اگر سنگ به صورت طبیعی خارج شود، لازم است با پزشک مشورت شود تا اقدامات لازم برای جلوگیری از تشکیل مجدد سنگ انجام گیرد.

پرآب نگه داشتن بدن مهم ترین گام درمان است. نوشیدن آب کافی باعث می شود:

• غلظت مواد معدنی در ادرار کاهش یابد.
• ادرار رقیق تر شده و مواد تشکیل دهنده سنگ، راحت تر دفع شوند.
• حجم ادرار افزایش یابد و مسیر ادراری مرتب شسته شود.

پزشکان توصیه می کنند به گونه ای آب بنوشید که حداقل 2.5 لیتر ادرار در روز تولید شود. برای رسیدن به این مقدار، معمولا باید حدود 3 لیتر آب در طول روز مصرف شود. بهترین نوشیدنی برای جلوگیری از سنگ های ادراری اسید اوریکی، آب است.

چه داروهایی سنگ های اسید اوریک را حل می کنند؟

سنگ های اسید اوریک تنها نوع سنگ کلیه هستند که می توانند با دارو حل شوند. داروهای رایج شامل:

• پتاسیم سیترات
• کلسیم کربنات
• آلوپورینول

پتاسیم سیترات و کلسیم کربنات سطح اسیدیته ادرار را کمی قلیایی تر می کنند و این موضوع باعث حل شدن سنگ می شود. آلوپورینول سطح اسید اوریک را کاهش می دهد. نوشیدن آب کافی همراه با این داروها ضروری است.

گاهی پزشک داروهای شل کننده عضلات حالب (آلفابلاکرها) را تجویز می کند تا سنگ سریع تر از حالب عبور کند.

آیا نیاز به جراحی وجود دارد؟

در برخی شرایط، مانند:

• بزرگ بودن سنگ
• مسدود کردن مسیر خروج ادرار
• ایجاد عفونت
• عدم دفع سنگ پس از چند هفته

ممکن است جراحی لازم شود.

روش های جراحی کم تهاجمی یا غیرتهاجمی شامل:

1. سنگ شکنی برون اندامی (ESWL)

در این روش بدون برش پوستی، سنگ با امواج صوتی پرقدرت خرد می شود.

2. یورتروسکوپی

یک وسیله باریک از مجرای ادرار وارد شده و سنگ یا خارج می شود یا با لیزر خرد و سپس خارج می شود.

3. عمل PCNL (نفرولیتوتومی از راه پوست)

برای سنگ های بزرگ به کار می رود. جراح یک برش کوچک در کمر ایجاد کرده و مستقیما به کلیه دسترسی پیدا می کند تا سنگ را خرد یا خارج کند.

پس از این روش ها، سنگ به آزمایشگاه فرستاده می شود.

پیش آگهی (Outlook / Prognosis)

چشم انداز درمان سنگ های اسید اوریک معمولا خوب است. بسیاری از سنگ ها خودبه خود دفع می شوند و درمان ها نیز معمولا موفقیت آمیز هستند. با این حال احتمال عود سنگ وجود دارد، بنابراین باید تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی ایجاد شود.

پیشگیری از سنگ های اسید اوریک (Prevention)

چگونه نوشیدن آب از تشکیل سنگ جلوگیری می کند؟

آب باعث رقیق شدن ادرار شده و از تجمع مواد تشکیل دهنده سنگ جلوگیری می کند. نوشیدن آب کافی یکی از مؤثرترین روش های جلوگیری از تشکیل این سنگ هاست.

راهکارهای دیگر برای پیشگیری

• نوشیدن 2.7 تا 3.7 لیتر مایعات در روز
• حفظ وزن سالم
• رعایت رژیم غذایی DASH
• مصرف منظم داروهای تجویزشده

زندگی با سنگ های اسید اوریک (Living With)

چگونه از خود مراقبت کنم؟

• نوشیدن آب کافی
• رژیم غذایی سالم
• مصرف داروهای تجویزشده
• مراجعه به پزشک هنگام درد شدید، تب یا علائم نگران کننده

چه غذاهایی را باید محدود کرد؟

غذاهای سرشار از پورین مانند:

• گوشت قرمز
• دل و جگر
• نوشیدنی های الکلی
• غذاهای گوشتی چرب
• ماهی های کنسروی خاص مانند ساردین

همچنین بهتر است مصرف نوشیدنی های شیرین و غذاهای دارای شکر زیاد کاهش یابد.

مواد غذایی مناسب بیشتر مصرف شوند:

• میوه و سبزی
• غلات کامل
• لبنیات کم چرب

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت بروز نشانه های زیر فورا به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید:

• تب بالاتر از 38.5 درجه
• سوزش یا درد شدید هنگام ادرار
• وجود خون در ادرار
• استفراغ های مکرر
• درد شدید
• سابقه دیابت، تک کلیه بودن یا بیماری کلیوی

سؤالاتی که می توانید از ‌پزشک بپرسید

• بهترین درمان برای من چیست؟
• آیا نیاز به جراحی دارم؟
• چگونه از عود دوباره سنگ جلوگیری کنم؟
• چه تغییراتی در رژیم غذایی لازم است؟
• آیا باید مکمل یا داروی خاصی مصرف کنم؟

سخنی از نی نی تینی

سنگ های اسید اوریک می توانند بسیار دردناک و آزاردهنده باشند، حتی اگر کوچک باشند. اما رعایت چند نکته ساده مانند نوشیدن آب کافی، کاهش مصرف گوشت و مصرف بیشتر سبزیجات و میوه ها می تواند نقش بزرگی در جلوگیری از تشکیل دوباره آنها داشته باشد. اگر بدن شما در پردازش پروتئین یا اسید اوریک مشکل داشته باشد، حتما با متخصص صحبت کنید تا داروی مناسب برای شما تجویز شود.