ضربان زودرس دهلیزی در واقع نوعی تپش اضافی قلب است که از یکی از حفره های بالایی قلب (دهلیزها) آغاز می شود. در چنین حالتی، ممکن است احساس کنید قلبتان برای لحظه ای از تپیدن باز ایستاده یا «جا می خورد». این احساس معمولا کوتاه و بی خطر است، اما اگر ضربان زودرس دهلیزی به دفعات تکرار شود، بهتر است برای بررسی دقیق تر به پزشک مراجعه کنید.
ضربان های زودرس دهلیزی (که گاهی در نوار قلب یا EKG به صورت تپش های غیرطبیعی دیده می شوند) معمولا به معنی بروز یک یا چند ضربان اضافه هستند.
در واقع، اگر هنگام گرفتن نوار قلب، این ضربان های اضافی اتفاق بیفتند، ممکن است نتیجه ی EKG حالت غیرطبیعی نشان دهد؛ اما همیشه به معنای بیماری قلبی خطرناک نیست.
ضربان زودرس دهلیزی چیست؟
در حالت طبیعی، قلب با نظمی دقیق و هماهنگ می تپد. این نظم به وسیله ی سیگنال های الکتریکی ایجاد می شود که از بخشی در گوشه راست دهلیز راست به نام گره سینوسی (Sinus Node) آغاز می گردند. این گره، مرکز فرمان دهی ریتم قلب است و با ارسال پیام های منظم، سرعت تپش را تعیین می کند.
اما در حالت ضربان زودرس دهلیزی، بخشی از دهلیزها به طور ناگهانی و پیش از زمان معمول منقبض می شوند. این انقباض زودرس، نظم طبیعی ضربان را برای لحظه ای بر هم می زند و باعث می شود فرد احساس کند قلبش “تکان” خورده یا یک ضربان را از دست داده است.
وقتی این تپش زودرس رخ می دهد، ممکن است در آن لحظه خون کافی در قلب وجود نداشته باشد؛ بنابراین حجم خونی که از قلب بیرون می رود کمتر است. در پی این اتفاق، معمولا یک مکث کوتاه و سپس یک ضربان قوی تر از معمول احساس می شود. همین الگوست که باعث می شود فرد حس کند قلبش برای لحظه ای ایستاده و بعد با قدرت بیشتری تپیده است.
از سوی دیگر، اگر در زمان وقوع ضربان زودرس دهلیزی، خون بیشتری در قلب جمع شده باشد، ممکن است تپش اضافه به صورت یک ضربه ی اضافی در قفسه سینه احساس شود.
ضربان های زودرس دهلیزی که با نام های دیگری مانند کمپلکس یا ضربان اضافی دهلیزی هم شناخته می شوند، در همه ی سنین دیده می شوند. بسیاری از افراد حتی بدون اینکه بیمار باشند، گهگاه دچار این تپش های زودرس می شوند. در اغلب موارد، این ضربان ها بی خطرند و نیازی به درمان خاصی ندارند؛ اما اگر تعداد آن ها زیاد شود یا همراه با علائم دیگری باشد، باید علت بررسی شود.
علائم ضربان زودرس دهلیزی
نشانه های این وضعیت ممکن است در هر فرد متفاوت باشد، اما معمول ترین علائم شامل موارد زیر است:
- احساس تپش قلب یا ضربان هایی که قوی تر از معمول به نظر می رسند.
- حس اینکه قلب برای لحظه ای می ایستد یا ضربانی جا می ماند.
- تند شدن ناگهانی ریتم قلب یا نامنظم شدن تپش ها که به آن پالپیتاسیون گفته می شود.
برخی از افراد در کنار این احساسات، ممکن است دچار اضطراب یا تنگی نفس خفیف شوند. البته در بسیاری از مواقع، فرد هیچ علامتی ندارد و ضربان زودرس دهلیزی فقط به طور تصادفی در نوار قلب دیده می شود.
علت های ضربان زودرس دهلیزی
دلایل ایجاد این نوع تپش زودرس متنوع هستند و معمولا به شرایط بدنی یا سبک زندگی مربوط می شوند. از جمله:
- تغییر در میزان جریان خون به قلب
- آسیب های قلبی (مانند بعد از سکته یا التهاب عضله قلب)
- مشکلات ساختاری قلب مانند بیماری عروق کرونر یا کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک
- اختلال در سطح الکترولیت ها مانند پتاسیم و منیزیم در بدن
- خستگی زیاد یا کم خوابی
- مصرف زیاد کافئین (مثلا قهوه یا نوشابه های انرژی زا)
- نوشیدنی های الکلی
- استعمال دخانیات
- استرس و اضطراب شدید
- مصرف برخی داروها (به ویژه داروهای قلبی یا روان پزشکی)
- مصرف مواد محرک یا مخدر
- مشکلات غده تیروئید
در بسیاری از موارد، علت دقیق ضربان زودرس دهلیزی مشخص نمی شود. با این حال، اگر این ضربان ها زیاد و مکرر باشند، پزشک با انجام آزمایش ها و بررسی نوار قلب به دنبال علت زمینه ای می گردد.
عوامل خطر ضربان زودرس دهلیزی
تقریبا هر کسی ممکن است گاهی دچار ضربان زودرس دهلیزی شود، اما در برخی افراد احتمال بروز مکرر آن بیشتر است، از جمله:
- افرادی که قد بلندتری دارند
- زنان باردار
- مبتلایان به بیماری های قلبی-عروقی
- افرادی که فعالیت بدنی کمی دارند
- کسانی که کلسترول مفید (HDL) پایینی دارند
- افرادی که فشار خون سیستولی بالایی دارند
- بیماران دیابتی
- افرادی که از بیماری های ریوی مثل COPD رنج می برند
- کسانی که آب کافی نمی نوشند
- سیگاری ها
- کسانی که مصرف زیاد کافئین یا مواد محرک دارند
- افرادی که خواب باکیفیت کافی ندارند
- کسانی که استرس یا اضطراب بالا دارند
- افرادی با اختلال الکترولیتی در بدن
- مصرف کنندگان مواد مخدر یا محرک
عوارض ضربان زودرس دهلیزی
در اغلب افراد، این ضربان ها بی خطرند و تنها باعث ناراحتی موقتی می شوند. اما اگر تعداد ضربان های زودرس دهلیزی زیاد باشد، ممکن است در طول زمان زمینه ساز بروز بیماری هایی مانند فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation) شود.
پژوهش ها نشان داده اند که اگر در طول 24 ساعت بیش از 76 تا 500 ضربان زودرس دهلیزی در نوار قلب دیده شود، احتمال ایجاد فیبریلاسیون دهلیزی در آینده افزایش می یابد. البته این مقدار در هر فرد می تواند متفاوت باشد و صرفا یک معیار آماری است.
چگونه ضربان زودرس دهلیزی تشخیص داده می شود؟
در اغلب موارد، فشار خون در زمان بروز ضربان زودرس دهلیزی طبیعی است. با این حال، ممکن است پزشک در معاینه ی فیزیکی نتواند این تپش های زودرس را تشخیص دهد؛ زیرا معمولا به صورت مقطعی و نامنظم رخ می دهند و ممکن است در زمان معاینه حضور نداشته باشند.
اگر پزشک به وجود ضربان زودرس دهلیزی مشکوک شود، ممکن است یکی از آزمایش های زیر را برای بررسی دقیق تر توصیه کند:
- نوار قلب (الکتروکاردیوگرام یا EKG):
اگر ریتم قلب در زمان گرفتن نوار طبیعی باشد، ممکن است نیازی به بررسی بیشتر نباشد.
اما اگر در همان لحظه ضربان زودرس رخ دهد، در نوار قلب به صورت یک تپش زودرس یا فاصله ی غیرطبیعی بین ضربان ها دیده می شود. - مانیتور موقت قلب (هولتر مانیتور):
دستگاه کوچکی است که بیمار برای 24 تا 48 ساعت یا گاهی تا دو هفته به بدن خود متصل می کند تا ریتم قلب در طول شبانه روز ثبت شود.
این روش به پزشک کمک می کند تا دفعات و الگوی ضربان زودرس دهلیزی را در شرایط واقعی زندگی ارزیابی کند. - اکوکاردیوگرام (سونوگرافی قلب):
با استفاده از امواج صوتی، تصویر دقیقی از ساختار قلب ارائه می دهد و به پزشک کمک می کند تا وجود هرگونه ناهنجاری در دریچه ها یا دیواره ی قلب را شناسایی کند. - آزمایش خون:
این آزمایش ها معمولا برای بررسی سطح الکترولیت ها (مثل پتاسیم و منیزیم) و هورمون های تیروئیدی انجام می شود، زیرا عدم تعادل آن ها می تواند در ایجاد ضربان زودرس دهلیزی نقش داشته باشد.
درمان ضربان زودرس دهلیزی چگونه است؟
در بیشتر مواقع، ضربان زودرس دهلیزی نیازی به درمان ندارد و خودبه خود از بین می رود.
اما اگر علائم آزاردهنده باشند یا تپش ها مکرر اتفاق بیفتند، پزشک به دنبال علت زمینه ای می گردد و آن را درمان می کند.
روش های درمانی ممکن شامل:
- دارو درمانی:
نخستین انتخاب معمولا داروهای بتابلوکر (Beta-blockers) هستند که باعث کاهش تحریک پذیری قلب و کنترل ریتم آن می شوند.
در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای ضد آریتمی مانند فلکایناید، پروکاینامید یا آمیودارون تجویز کند.
البته این داروها باید فقط تحت نظر پزشک متخصص قلب مصرف شوند، چون ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند. - ابلیشن با کاتتر (Catheter Ablation):
در موارد نادر، اگر ضربان های زودرس بسیار مکرر و مقاوم باشند، پزشک ممکن است این روش را پیشنهاد دهد.
در این روش با استفاده از لوله ی باریکی که وارد رگ ها می شود، نقطه ای از دهلیز که مسئول ایجاد تپش زودرس است، از بین برده می شود.
این روش معمولا کم خطر است و بیمار ظرف یک هفته می تواند به زندگی عادی برگردد.
عوارض یا عواقب درمان
- داروهای بتابلوکر:
ممکن است باعث احساس خستگی، سرگیجه یا تهوع خفیف شوند. اگر این عوارض ادامه داشت، باید با پزشک مشورت شود. - داروهای ضد آریتمی:
گاهی موجب عوارضی مانند تپش های غیرطبیعی دیگر یا حساسیت دارویی می شوند و لازم است بیمار تحت کنترل دقیق باشد. - ابلیشن با کاتتر:
احتمال بروز لخته ی خونی، خونریزی یا عفونت وجود دارد، اما موارد جدی بسیار نادر هستند.
پیش آگهی و آینده بیماران مبتلا به ضربان زودرس دهلیزی
در بیشتر موارد، چشم انداز بیماران بسیار خوب است. بسیاری از افراد بدون درمان خاصی زندگی عادی دارند.
اما اگر تعداد ضربان های زودرس زیاد باشد، احتمال بروز فلوتر دهلیزی یا فیبریلاسیون دهلیزی (Afib) در آینده وجود دارد.
پزشک برای پیش بینی وضعیت بیمار، به شرایط زمینه ای او نگاه می کند.
به طور مثال، اگر فرد مشکلات ساختاری قلبی داشته باشد، موضوع باید با دقت بیشتری پیگیری شود.
پیشگیری از ضربان زودرس دهلیزی
هرچند این وضعیت معمولا خطرناک نیست، اما رعایت چند نکته ساده می تواند احتمال بروز آن را کاهش دهد:
- انجام فعالیت بدنی منظم مانند پیاده روی یا ورزش سبک
- کنترل فشار خون و چربی خون
- پرهیز از سیگار و دخانیات
- داشتن خواب کافی و آرام
- محدود کردن مصرف کافئین و نوشیدنی های انرژی زا
- مصرف کمتر الکل
- کنترل استرس و اضطراب
- پرهیز از مصرف مواد محرک یا مخدر
زندگی با ضربان زودرس دهلیزی
اگر به ضربان زودرس دهلیزی مبتلا هستید، می توانید با تغییر سبک زندگی، دفعات تپش های زودرس را کاهش دهید:
- ورزش منظم و تحرک بدنی روزانه داشته باشید.
- مصرف کافئین و الکل را کم کنید.
- از تنباکو و سیگار دوری کنید.
- از کم آبی بدن و بی خوابی پیشگیری کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اغلب ضربان های زودرس دهلیزی خودبه خود از بین می روند، اما اگر متوجه شدید:
- دفعات تپش ها افزایش یافته
- علائم با تنگی نفس یا درد قفسه سینه همراه است
- یا احساس بی نظمی قلبی مداوم دارید
در این صورت، حتما باید به پزشک متخصص قلب مراجعه کنید.
پرسش هایی که می توانید از پزشک بپرسید:
- علت بروز ضربان زودرس دهلیزی من چیست؟
- آیا نیاز به درمان دارویی دارم؟
- هر چند وقت یک بار باید برای کنترل به پزشک مراجعه کنم؟
سخنی از نی نی تینی
ضربان زودرس دهلیزی ممکن است شما را غافلگیر کند و احساس ناراحتی موقتی ایجاد کند، اما در بیشتر موارد جای نگرانی نیست.
اگر تعداد این ضربان ها افزایش پیدا کرد، حتما با پزشک مشورت کنید؛ زیرا در برخی افراد می تواند نشانه ای از بروز مشکلات جدی تر ریتم قلب در آینده باشد.
مراجعه ی منظم به متخصص قلب و انجام آزمایش های دوره ای، بهترین راه برای پیشگیری از عوارض احتمالی است.
اگر شما یا یکی از اطرافیانتان دچار تپش های نامنظم یا ضربان زودرس دهلیزی هستید، تجربه یا پرسش خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
تجربه شما می تواند به دیگران کمک کند تا با شناخت بهتر این وضعیت، اضطراب خود را کاهش دهند و تصمیم های درستی برای سلامت قلبشان بگیرند.
