اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان به دردهای مبهم یا گرفتگی هایی گفته می شود که معمولا در پاها احساس می شوند. این دردها بیشتر در اواخر روز یا شب ظاهر می شوند، اغلب هر دو پا را درگیر می کنند و معمولا با استراحت بهبود می یابند. جالب است بدانید متخصصان هنوز دقیقا نمی دانند علت اصلی این گرفتگی ها چیست، چون مشخص شده که برخلاف تصور قدیمی، ارتباط مستقیمی با رشد استخوان ها ندارند.
روش هایی مانند ماساژ ملایم، حمام آب گرم و استفاده از مسکن های خفیف می تواند به کاهش ناراحتی کودک کمک کند. در ایران نیز بسیاری از والدین با استفاده از کمپرس گرم و ماساژ آرام ناحیه درد، به تسکین درد کودکشان کمک می کنند. در این مقاله در مورد علل گرفتگی عضلات در کودکان به طور کامل توضیح خواهیم داد.
اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان دقیقا چیست؟
اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان معمولا به صورت دردهای مبهم، تیرکشنده یا کرامپی در پاها بروز می کند. این حالت ها بیشتر در بعدازظهر یا شب اتفاق می افتند و تا صبح معمولا از بین می روند. این نوع دردها به بدن آسیبی نمی زنند اما ممکن است باعث بی خوابی یا بی قراری کودک شوند.
پیش تر تصور می شد که این دردها ناشی از رشد سریع استخوان ها هستند، به همین دلیل نام آن را «درد رشد» گذاشتند. اما تحقیقات جدید نشان می دهد که این دردها ربطی به رشد استخوانی ندارند، بااین حال نامشان همچنان باقی مانده است.
معمولا کودکان از 3 سالگی ممکن است دچار این گرفتگی ها شوند و این مشکل تا حدود 12 سالگی شایع تر است.
آیا اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان واقعا وجود دارد؟
بله، کاملا واقعی است! بسیاری از والدین تصور می کنند کودکشان درد را «بهانه گیری» می کند، اما واقعیت این است که این نوع گرفتگی عضلات کاملا واقعی و فیزیولوژیکی است.
اگرچه نام آن «درد رشد» است، اما همان طور که گفتیم، این دردها به رشد استخوان ها مربوط نیستند. در واقع، این نوع اسپاسم ها نوعی واکنش بدن به فعالیت زیاد عضلات یا حساسیت عصبی عضلات هستند.
علائم گرفتگی عضلات در کودکان
علائم اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان معمولا در ناحیه پاها ظاهر می شود. محل های رایج شامل ساق پا، ران، پشت زانو یا گاهی بازوها است. ویژگی های این درد معمولا عبارت اند از:
- درد معمولا در هر دو سمت بدن احساس می شود.
- اغلب در ساعات پایانی روز یا شب بروز می کند.
- ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت ادامه یابد.
- درد به صورت متناوب ظاهر می شود، یعنی ممکن است چند روز وجود نداشته باشد و بعد دوباره برگردد.
- گاهی کودک را از خواب بیدار می کند.
- با استراحت یا صبح روز بعد بهبود می یابد.
- معمولا در روزهایی که کودک فعالیت بدنی زیادی داشته (مثلا بازی طولانی، دویدن یا ورزش)، بیشتر دیده می شود.
- این دردها با علائم دیگری مثل ورم، قرمزی یا لنگیدن همراه نیستند.
- معمولا کودک می تواند به فعالیت های روزانه اش ادامه دهد.
احساس اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان چگونه است؟
بیشتر کودکان، این درد را به شکل گرفتگی عمیق یا درد مبهم عضلانی توصیف می کنند. شدت آن در هر کودک متفاوت است؛ گاهی فقط ناراحت کننده است و گاهی باعث بی قراری یا گریه می شود. در موارد شدیدتر، ممکن است کودک از ایستادن یا راه رفتن خودداری کند، اما این حالت معمولا موقتی است.
علت گرفتگی عضلات در کودکان
علت دقیق اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان هنوز مشخص نیست، اما متخصصان چند فرضیه احتمالی مطرح کرده اند:
- افزایش فعالیت بدنی و استفاده بیش از حد از عضلات در طول روز.
- صاف بودن کف پا، اسکولیوز (انحراف ستون فقرات) یا سایر تفاوت های بدنی که فشار بیشتری به عضلات وارد می کنند.
- کمبود ویتامین D یا تراکم پایین استخوان ها که می تواند بر سلامت عضلات و مفاصل اثر بگذارد.
- استرس، اضطراب یا هیجان های عاطفی که در بعضی کودکان باعث گرفتگی عضلات یا حتی سردرد و دل درد می شود.
- عوامل ژنتیکی نیز ممکن است نقش داشته باشند، یعنی اگر والدین یا خواهر و برادر کودک در دوران کودکی این گرفتگی ها را داشته اند، احتمال بروز آن در کودک بیشتر است.
در ایران نیز، کمبود ویتامین D و فعالیت زیاد در محیط های گرم و خشک، از دلایل نسبتا شایع اسپاسم های عضلانی در کودکان به شمار می رود.
درمان اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان
هیچ درمان خاص یا داروی قطعی برای از بین بردن اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان وجود ندارد، اما خوشبختانه راه های زیادی برای کاهش درد و کنترل علائم وجود دارد. هدف از درمان، تسکین درد، آرام سازی عضلات و پیشگیری از عود مکرر گرفتگی ها است.
1- درمان های خانگی برای گرفتگی عضلات در کودکان
در بسیاری از موارد، می توان با روش های ساده خانگی درد را کاهش داد و کودک را آرام کرد. برخی از مؤثرترین روش ها عبارت اند از:
- ماساژ ملایم عضلات: ماساژ آرام پاها، مخصوصا در نواحی ساق و پشت زانو، باعث بهبود جریان خون و شل شدن عضلات می شود. بهتر است از روغن های گیاهی گرم مانند روغن زیتون یا بادام استفاده کنید.
- حمام آب گرم: قرار دادن کودک در آب ولرم قبل از خواب باعث ریلکس شدن عضلات و کاهش احتمال بروز اسپاسم در طول شب می شود.
- استفاده از کمپرس گرم یا پد حرارتی: گرمای ملایم باعث آرامش عضلات گرفته می شود. دقت کنید حرارت زیاد نباشد تا پوست کودک نسوزد.
- کشش عضلات (Stretching): چند حرکت کششی ساده برای پاها می تواند به کاهش درد کمک کند. پزشک یا فیزیوتراپیست می تواند تمرینات مناسب سن کودک را آموزش دهد.
- تغییر در میزان فعالیت بدنی: اگر کودک در طول روز فعالیت زیادی دارد (مثلا دویدن زیاد یا ورزش سنگین)، بهتر است فعالیت او کمی کاهش یابد تا عضلات فرصت استراحت پیدا کنند.
2- داروها و روش های پزشکی
در صورتی که درد کودک زیاد باشد یا روش های خانگی کافی نباشند، پزشک ممکن است استفاده از داروهای ساده را توصیه کند:
- استامینوفن (استامینوفن کودکان) یا ایبوپروفن (با دوز مناسب سنی) می تواند درد را کاهش دهد. استفاده از این داروها باید زیر نظر پزشک باشد تا از مصرف بیش از حد یا نامناسب جلوگیری شود.
- در کودکانی که به طور مداوم دچار گرفتگی هستند، پزشک ممکن است مکمل ویتامین D یا کلسیم تجویز کند، چون کمبود این مواد در بدن می تواند باعث دردهای عضلانی شود.
- در موارد نادر که علت گرفتگی ها مشکلات ساختاری مانند صاف بودن کف پا یا انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) باشد، استفاده از کفی های طبی (ارتوتیک) یا فیزیوتراپی توصیه می شود.
3- نقش تغذیه در بهبود اسپاسم عضلات
رژیم غذایی متعادل نقش مهمی در سلامت عضلات دارد. توصیه می شود کودک به اندازه کافی مواد زیر را دریافت کند:
- کلسیم (در لبنیات، بادام، سبزیجات سبز)
- منیزیم (در غلات کامل، موز و مغزها)
- پتاسیم (در میوه ها به ویژه موز و سیب زمینی)
- ویتامین D (در ماهی، تخم مرغ و نور آفتاب)
گاهی کمبود این مواد می تواند باعث افزایش احتمال اسپاسم در کودکان شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر موارد، اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان بی خطر است و خودبه خود برطرف می شود. اما در شرایط زیر باید با پزشک مشورت کنید:
- اگر درد شدید یا مداوم است و باعث بی خوابی یا لنگیدن کودک می شود.
- اگر ناحیه درد متورم، قرمز یا گرم شده است.
- اگر کودک دچار ضعف عضلانی، تب یا بی حالی شده است.
- اگر ادرار کودک تیره رنگ یا همراه با درد عضلانی است (ممکن است نشانه آسیب عضلانی یا مشکل کلیوی باشد).
پزشک ممکن است برای اطمینان از نبود بیماری های دیگر، آزمایش خون یا تصویربرداری (مانند رادیوگرافی یا ام آر آی) انجام دهد.
نکاتی برای پیشگیری از اسپاسم های مکرر
- پیش از خواب، پاهای کودک را به آرامی ماساژ دهید.
- مطمئن شوید که کفش کودک مناسب و راحت است.
- به کودک آموزش دهید پس از بازی های سنگین، حرکات کشش عضلات پا را انجام دهد.
- مصرف آب کافی در طول روز را فراموش نکنید؛ کم آبی بدن می تواند گرفتگی را تشدید کند.
- خواب کافی و محیط آرام برای استراحت شبانه فراهم کنید.
پیش آگهی و آینده اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان
اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان چقدر ادامه دارد؟
مدت زمان بروز اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان می تواند متفاوت باشد. بعضی کودکان ممکن است چند ماه دچار این دردها شوند و بعد از مدتی بهبود پیدا کنند، در حالی که در برخی دیگر این گرفتگی ها به صورت دوره ای تا چند سال ادامه می یابد.
به طور معمول، بیشتر کودکان تا حدود 12 سالگی دیگر این دردها را تجربه نمی کنند. با این حال، در برخی از نوجوانان نیز ممکن است این گرفتگی ها گهگاه بازگردند، به ویژه در دوره هایی که فشار درسی یا فعالیت بدنی آن ها زیاد است.
اگر کودک من دچار گرفتگی عضلات باشد، چه انتظاری باید داشته باشم؟
اگرچه اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان خطرناک نیست، اما می تواند باعث نگرانی والدین و برهم خوردن آرامش خانواده شود. این دردها ممکن است باعث اختلال در خواب شبانه کودک شوند و گاهی کودک برای جلوگیری از درد، از فعالیت بدنی یا بازی های پرتحرک خودداری کند.
در این شرایط، والدین باید صبور باشند و بدانند که این مرحله معمولا موقتی و گذراست. ممکن است لازم باشد چند روش مختلف مانند ماساژ، حمام گرم، حرکات کششی یا استفاده از مکمل های مناسب زیر نظر پزشک را امتحان کنید تا بهترین روش تسکین درد کودک را پیدا کنید.
همچنین توصیه می شود دفعات و شدت درد را یادداشت کنید تا هنگام مراجعه به پزشک، اطلاعات دقیق تری ارائه دهید. در مواردی که گرفتگی ها بسیار مکرر یا شدید باشند، پزشک ممکن است بررسی های تکمیلی مانند آزمایش خون برای بررسی کمبود ویتامین D یا ارزیابی ساختار عضلات و مفاصل را انجام دهد.
سخنی از نی نی تینی
با اینکه اسپاسم و گرفتگی عضلات در کودکان بسیار شایع است، اما برای خانواده ها می تواند ناامیدکننده یا نگران کننده باشد، به ویژه زمانی که دلیل مشخصی برای آن پیدا نمی شود. پزشک کودک شما می تواند راهکارهای مؤثری برای کاهش درد پیشنهاد دهد و با بررسی وضعیت عمومی، اطمینان دهد که مسئله ای جدی در میان نیست.
در خانه نیز، گوش دادن به حرف های کودک، حمایت عاطفی، تشویق به آرامش و اطمینان دادن به اینکه این مرحله موقتی است، نقش بسیار مهمی در کاهش استرس و درد او دارد.
اگر شما هم تجربه ای از گرفتگی عضلات یا اسپاسم شبانه در کودک خود دارید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید. چه روش هایی برای تسکین درد او مؤثر بوده است؟ تجربیات شما می تواند به دیگر والدین کمک کند تا با اطمینان بیشتری از کودکشان مراقبت کنند.
