سرماخوردگی یکی از شایع ترین عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی است که بینی، سینوس ها، گلو و نای را درگیر می کند. این بیماری بسیار مسری است و به ویژه در محیط های بسته مانند خانه، مدرسه یا محل کار به سرعت پخش می شود. بیش از 200 نوع ویروس مختلف می توانند باعث سرماخوردگی شوند. هنوز درمان قطعی برای سرماخوردگی وجود ندارد، اما معمولا بین یک هفته تا 10 روز برطرف می شود. اگر پس از 10 روز هنوز احساس بهبودی نکردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
تفاوت سرماخوردگی با آنفلوآنزا
از آنجا که بسیاری از علائم سرماخوردگی با آنفلوآنزا مشابه است، تشخیص آن ها از یکدیگر دشوار می شود. در حالی که آنفلوآنزا معمولا با تب بالا و بدن درد شدید همراه است، سرماخوردگی بیشتر با علائم خفیف تر مانند آبریزش بینی، عطسه و گلودرد بروز پیدا می کند. شناخت تفاوت این دو بیماری کمک می کند تا درمان و مراقبت مناسب تری انتخاب کنید.
سرماخوردگی چیست؟
سرماخوردگی نوعی عفونت ویروسی و مسری دستگاه تنفسی فوقانی است که بر بینی، گلو، سینوس ها و نای تأثیر می گذارد. گاهی تصور می شود که سرماخوردگی نوعی کروناویروس است، اما در واقع بیش از 200 نوع ویروس مختلف می توانند عامل آن باشند.
شایع ترین عامل ویروس رینو (Rhinovirus) است که حدود نیمی از موارد سرماخوردگی را ایجاد می کند.
این بیماری را “شایع” می نامیم چون تقریبا هر فردی در طول زندگی خود چندین بار به آن مبتلا می شود. بزرگسالان معمولا سالانه دو تا سه بار دچار سرماخوردگی می شوند، در حالی که کودکان ممکن است چهار بار یا بیشتر به آن مبتلا شوند.
علائم سرماخوردگی
علائم اولیه سرماخوردگی
اولین نشانه معمول گلودرد است. سایر علائم اولیه شامل آبریزش بینی، عطسه و سرفه می شود.
به طور کلی، علائم سرماخوردگی در چند مرحله بروز می کند که شامل مراحل اولیه، فعال و پایانی است.
مرحله اول: مرحله اولیه (روزهای 1 تا 3)
در یکی تا سه روز نخست پس از ورود ویروس به بدن، ممکن است احساس خارش یا سوزش در گلو داشته باشید. حدود نیمی از افراد این علامت را اولین نشانه بیماری می دانند. علائم دیگر این مرحله عبارتند از:
- عطسه های مکرر
- آبریزش بینی
- گرفتگی بینی
- سرفه خشک
- گرفتگی صدا
در این مرحله بهتر است مایعات گرم مانند دمنوش زنجبیل یا عسل و لیمو مصرف کنید تا گلو تسکین یابد و بدن آبرسانی کافی داشته باشد.
مرحله دوم: مرحله فعال (روزهای 4 تا 7)
در این مرحله علائم شدت بیشتری می گیرند یا به اوج می رسند. علاوه بر علائم قبلی، ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنید:
- بدن درد و کوفتگی
- سردرد
- آبریزش چشم و بینی
- احساس خستگی
- تب (به ویژه در کودکان شایع تر است)
در این زمان بدن درگیر مبارزه با ویروس است. استراحت کافی، نوشیدن آب فراوان و تغذیه سالم نقش مهمی در بهبود دارد. از مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک خودداری کنید، زیرا سرماخوردگی منشأ ویروسی دارد و آنتی بیوتیک فقط برای عفونت های باکتریایی مفید است.
مرحله سوم: مرحله پایانی (روزهای 8 تا 10)
در این مرحله بیشتر علائم رو به بهبود می روند و بدن در حال بازسازی است. ممکن است هنوز سرفه خفیف یا گرفتگی بینی باقی بماند که به تدریج از بین می رود. برخی افراد ممکن است دچار سرفه مزمن شوند که تا دو ماه پس از عفونت باقی می ماند.
اگر علائم شما شدیدتر شد یا تب دوباره برگشت، حتما به پزشک مراجعه کنید. ممکن است به برونشیت، سینوزیت یا ذات الریه (پنومونی) دچار شده باشید که نیاز به درمان پزشکی دارد.
علائم سرماخوردگی در نوزادان
در نوزادان، سرماخوردگی می تواند علائمی متفاوت و گاه نگران کننده ایجاد کند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- آبریزش بینی (در ابتدا شفاف است و سپس ممکن است غلیظ و زرد یا سبز شود)
- عطسه های مکرر
- تب بین 38 تا 39 درجه سانتی گراد
- کاهش اشتها
- افزایش آب دهان به دلیل گلودرد و سختی در بلع
- سرفه
- بی قراری و گریه های طولانی
- تورم خفیف غدد گردن
در این دوران، شست وشوی بینی نوزاد با سرم نمکی مخصوص کودکان و استفاده از دستگاه بخور سرد می تواند به بهبود تنفس کمک کند.
تفاوت سرماخوردگی با عفونت های شدید در نوزادان و کودکان
اگر کودک شما هر یک از علائم زیر را داشت، حتما با پزشک تماس بگیرید. این نشانه ها می توانند بیانگر بیماری جدی تری مانند برونشیت یا ذات الریه در نوزادان باشند:
- تب در نوزاد زیر دو ماه
- دشواری در تنفس یا باز و بسته شدن پره های بینی هنگام نفس کشیدن
- تنفس سریع یا سنگین
- خس خس سینه
- دیده شدن دنده ها هنگام نفس کشیدن
- کبودی لب ها
- نخوردن شیر یا مایعات (نشانه کم آبی بدن)
- درد گوش
- بی قراری شدید یا خواب آلودگی غیرعادی
- سرفه ای که بیش از سه هفته ادامه دارد
- وخیم تر شدن علائم به جای بهبود
در چنین شرایطی، مراجعه سریع به پزشک یا اورژانس کودکان بسیار ضروری است.
علت سرماخوردگی
حدود 50 درصد از موارد سرماخوردگی توسط ویروس های رینو (Rhinovirus) ایجاد می شوند. بیش از 100 نوع مختلف از این ویروس وجود دارد. با این حال، ویروس های دیگری مانند کروناویروس ها و آدنوویروس ها نیز می توانند باعث بروز سرماخوردگی شوند. در مجموع، بیش از 200 نوع ویروس شناخته شده می توانند این بیماری را ایجاد کنند.
آیا سرماخوردگی مسری است؟
بله، سرماخوردگی بسیار مسری است. برای انتقال، ویروس باید وارد غشاهای مخاطی بدن شود؛ یعنی بافت مرطوب درون بینی، دهان یا چشم ها. این انتقال معمولا زمانی اتفاق می افتد که فرد بیمار عطسه یا سرفه کند و قطرات آلوده در هوا پخش شوند. اگر فرد سالم آن ها را تنفس کند، ویروس وارد بدنش می شود.
همچنین لمس سطوح آلوده (مثل تلفن، کلید برق یا میز کار) و سپس تماس با صورت، می تواند ویروس را منتقل کند. به همین دلیل، شست وشوی مکرر دست ها و ضدعفونی سطوح یکی از مؤثرترین راه های پیشگیری از سرماخوردگی است.
مدت زمان سرایت سرماخوردگی
فرد مبتلا می تواند تا دو هفته ناقل ویروس باشد. جالب است بدانید که حتی یک تا دو روز قبل از بروز علائم نیز می تواند بیماری را منتقل کند. اما بیشترین احتمال انتقال در سه روز اول بیماری است، یعنی زمانی که علائم در اوج خود هستند.
دوره نهفتگی سرماخوردگی
دوره نهفتگی به فاصله زمانی بین ورود ویروس به بدن تا شروع علائم گفته می شود. در مورد سرماخوردگی، این دوره معمولا بین ۱۲ ساعت تا سه روز پس از تماس با ویروس است. در این مدت فرد ممکن است احساس سلامت کامل داشته باشد، اما همچنان قادر به انتقال ویروس به دیگران است.
چرا نوزادان و کودکان بیشتر سرما می خورند؟
سیستم ایمنی بدن کودکان هنوز در حال رشد است و با ویروس های زیادی برخورد نکرده است. به همین دلیل، سرماخوردگی در کودکان و نوزادان بیشتر اتفاق می افتد. بدن آن ها باید یاد بگیرد چگونه میکروب ها و ویروس های جدید را شناسایی و نابود کند.
در دو سال اول زندگی، ممکن است نوزاد 8 تا 10 بار در سال دچار سرماخوردگی شود. اما در بزرگسالی، چون بدن قبلا با بسیاری از ویروس ها مقابله کرده، سیستم ایمنی سریع تر واکنش نشان می دهد و بیماری خفیف تر می گذرد.
از طرفی، کودکان معمولا زمان زیادی را در تماس نزدیک با هم سن وسال های خود در مهدکودک یا مدرسه می گذرانند. بیشتر بچه ها هنگام عطسه یا سرفه جلوی دهان خود را نمی گیرند و پیش از خوردن یا لمس صورت، دست هایشان را نمی شویند. این رفتارها باعث می شود ویروس سرماخوردگی خیلی راحت بین آن ها پخش شود.
ویروس های سرماخوردگی می توانند تا چند ساعت روی وسایل زنده بمانند. نوزادان معمولا وسایل را لمس کرده یا در دهان می برند. اگر شیئی آلوده باشد و نوزاد پس از لمس آن، دستش را به دهان یا بینی بزند، احتمال انتقال ویروس بالا می رود.
چگونه سرماخوردگی تشخیص داده می شود؟
پزشک برای تشخیص سرماخوردگی ابتدا درباره علائم شما سؤال می کند و سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد. او معمولا به علائمی مانند:
- ورم داخل بینی
- گرفتگی بینی
- قرمزی یا تحریک گلو
- بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن
- صدای طبیعی ریه ها هنگام تنفس
توجه می کند.
آزمایش های مورد نیاز برای تشخیص
در اغلب موارد، همین معاینه ساده برای تشخیص کافی است. اما اگر پزشک به بیماری هایی مانند آنفلوآنزا یا کووید-19 شک کند، ممکن است از شما نمونه گیری بینی (با سواب پنبه ای) انجام دهد تا نوع ویروس مشخص شود.
در موارد خاص، پزشک برای رد عفونت هایی مانند برونشیت یا ذات الریه ممکن است عکس قفسه سینه (X-ray) تجویز کند.
چگونه سرماخوردگی درمان می شود؟
هیچ درمان قطعی برای سرماخوردگی وجود ندارد. این بیماری باید دوره طبیعی خود را طی کند. معمولا پس از 7 تا 10 روز بدون عارضه خاصی بهبود پیدا می کند. در این مدت، درمان فقط برای کاهش علائم و افزایش راحتی بیمار انجام می شود.
چرا آنتی بیوتیک در درمان سرماخوردگی مؤثر نیست؟
آنتی بیوتیک ها فقط علیه عفونت های باکتریایی مؤثرند، در حالی که سرماخوردگی ناشی از ویروس است. بنابراین مصرف آنتی بیوتیک در این حالت هیچ کمکی نمی کند و حتی می تواند باعث مقاومت دارویی در آینده شود.
تنها در صورتی که سرماخوردگی به عفونت باکتریایی مانند عفونت گوش یا ریه تبدیل شود، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک تجویز کند.
داروهای مؤثر برای کاهش علائم سرماخوردگی
داروهای بدون نسخه (OTC) می توانند به بهبود علائم کمک کنند، اما باید با احتیاط مصرف شوند، به ویژه در کودکان. پیش از دادن هر دارویی به کودک، حتما با پزشک مشورت کنید. ترکیب چند داروی مختلف ممکن است باعث دریافت دوز زیاد از برخی مواد شود و برای بدن خطرناک باشد.
داروهایی که معمولا برای کاهش علائم تجویز یا توصیه می شوند عبارتند از:
- مسکن ها: مانند استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش تب و سردرد
- ضداحتقان ها: مانند سودوافدرین برای کاهش گرفتگی بینی
- آنتی هیستامین ها: برای کاهش عطسه و آبریزش بینی
- ضدسرفه ها: مانند دکسترومتورفان، اما برای کودکان زیر 5 سال توصیه نمی شود
- خلط آورها: مانند گایافنزین برای رقیق کردن و دفع راحت تر خلط
درمان سرماخوردگی در نوزادان
در مواقع سرماخوردگی نوزاد، مصرف خودسرانه داروهای سرماخوردگی به هیچ وجه مجاز نیست مگر با تجویز پزشک. در عوض می توانید اقدامات خانگی و ایمن زیر را انجام دهید:
- راحت نگه داشتن نوزاد: دمای اتاق معتدل باشد و لباس مناسب تنش کنید.
- مایعات کافی: نوزاد زیر ۶ ماه فقط باید شیر مادر یا شیر خشک بنوشد. پس از ۶ ماه می توان مقدار کمی آب هم داد.
- استراحت کافی: خواب به بدن کمک می کند تا با ویروس مبارزه کند.
برای باز کردن بینی نوزاد، این روش ها بسیار مؤثرند:
- محلول نمکی و ساکشن: حدود 15 دقیقه پیش از شیردهی، چند قطره محلول نمکی در بینی بریزید تا خلط نرم شود، سپس با پوار یا دستگاه ساکشن بینی، ترشحات را بیرون بکشید.
- وازلین: مقدار کمی وازلین روی قسمت بیرونی سوراخ بینی بزنید تا پوست تحریک نشود.
- بخور سرد: استفاده از دستگاه بخور یا بخور سرد در اتاق نوزاد باعث مرطوب شدن هوا و کاهش خشکی گلو می شود. دستگاه را مرتب تمیز کنید تا قارچ نگیرد.
- بخار حمام: اگر دستگاه بخور ندارید، می توانید نوزاد را 10 تا 15 دقیقه در حمامی پر از بخار گرم بنشانید (در آغوش خودتان و با احتیاط کامل).
در طول این دوران، اگر نوزاد تب یا بی حالی دارد، او را در خانه نگه دارید تا هم استراحت کند و هم دیگران را آلوده نکند.
پیش آگهی و طول دوره سرماخوردگی
بیشتر سرماخوردگی ها در مدت 7 تا 10 روز به طور کامل برطرف می شوند و عارضه ای به جا نمی گذارند. فقط در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف ممکن است به بیماری های جدی تری مانند آسم، سینوزیت یا عفونت گوش منجر شوند.
چگونه از سرماخوردگی جلوگیری کنیم؟
با رعایت چند اقدام ساده می توان احتمال ابتلا را به طور چشمگیری کاهش داد:
- شستن منظم دست ها با آب و صابون، به ویژه پیش از غذا یا پس از عطسه و سرفه
- لمس نکردن صورت با دست های آلوده
- تمیز کردن وسایلی که زیاد لمس می شوند مثل تلفن همراه یا دستگیره ها
- استفاده از محلول ضدعفونی در مواقعی که امکان شست وشو نیست
- خواب کافی، تغذیه سالم و ورزش منظم برای تقویت سیستم ایمنی
- ماندن در خانه هنگام بیماری برای جلوگیری از انتقال به دیگران
پیشگیری از سرماخوردگی در نوزادان
برای محافظت از نوزاد در برابر ویروس سرماخوردگی:
- تماس نوزاد با افراد بیمار را به حداقل برسانید.
- بزرگسالان پس از عطسه، سرفه یا تمیز کردن بینی باید دست های خود را بشویند.
- وسایل نوزاد مانند اسباب بازی و پستانک را مرتب تمیز کنید.
- در صورت نبود آب و صابون، از دستمال مرطوب یا ژل ضدعفونی استفاده کنید (اما دور از دسترس کودک).
- واکسیناسیون نوزاد را به موقع انجام دهید تا از عفونت های جدی تر جلوگیری شود.
پزشکان توصیه می کنند نوزادان از 6 ماهگی واکسن آنفلوآنزا و کووید-19 را دریافت کنند تا از بیماری های شدید تنفسی در امان بمانند.
مراقبت های خانگی و درمان های طبیعی سرماخوردگی
بسیاری از افراد از مکمل هایی مانند ویتامین C، روی یا گیاه اکیناسه برای درمان سرماخوردگی استفاده می کنند، اما پژوهش ها نشان داده اند که این مواد از ابتلا جلوگیری نمی کنند. با این حال، مصرف روی ممکن است طول بیماری را کمی کوتاه تر کند.
بهترین درمان خانگی سرماخوردگی، استراحت و مصرف مایعات فراوان است.
چای زنجبیل، سوپ مرغ و دمنوش آویشن می توانند گلو را نرم و بدن را تقویت کنند.
از مصرف الکل و نوشیدنی های کافئین دار پرهیز کنید، زیرا باعث کم آبی بدن می شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر یک از علائم زیر را داشتید، حتما با پزشک تماس بگیرید:
- تب بالا
- درد قفسه سینه
- درد یا التهاب گوش
- تنگی نفس یا حمله آسم
- علائمی که بیش از 10 روز ادامه دارند یا بدتر می شوند
چه زمانی نوزاد باید به پزشک مراجعه کند؟
اگر نوزاد شما:
- تب بالا دارد
- از خوردن امتناع می کند
- استفراغ یا درد شکم دارد
- بی قرار یا خواب آلود است
- خس خس سینه نوزاد یا تنگی نفس
سریعا او را نزد پزشک ببرید یا به اورژانس مراجعه کنید.
سرماخوردگی و بارداری
سرماخوردگی در دوران بارداری معمولا خطرناک نیست، اما باید در مصرف داروها احتیاط کرد. برخی داروهای ضدسرماخوردگی برای جنین مضرند، پس همیشه قبل از مصرف، با پزشک مشورت کنید.
اگر تب یا علائم آنفلوآنزا داشتید، سریعا اطلاع دهید تا درمان مناسب انجام شود.
چرا سرماخوردگی در زمستان بیشتر می شود؟
سرماخوردگی می تواند در هر فصلی رخ دهد، اما در زمستان شایع تر است، چون مردم بیشتر در فضاهای بسته هستند و تماس نزدیکی دارند.
تحقیقات جدید نشان داده اند که هوای سرد توان ایمنی بدن در بینی را کاهش می دهد و باعث می شود ویروس ها راحت تر تکثیر شوند.
تفاوت سرماخوردگی با آنفلوآنزا و کووید
هر سه بیماری علائم مشابهی دارند، اما تفاوت های مهمی نیز وجود دارد:
- آنفلوآنزا معمولا با تب بالا و بدن درد شدید همراه است.
- کووید ممکن است باعث از بین رفتن بویایی و چشایی شود.
- سرماخوردگی معمولا خفیف تر و با عطسه، آبریزش بینی و گلودرد همراه است.
تفاوت سرماخوردگی با سرماخوردگی سینه (برونشیت)
اگر ویروس از بینی و گلو به ریه ها برسد، ممکن است باعث برونشیت حاد شود که به آن سرماخوردگی سینه هم می گویند.
در این حالت، سرفه شدیدتر و همراه با خلط است و گاهی تنگی نفس یا درد قفسه سینه دیده می شود.
سخنی از نی نی تینی
گرچه سرماخوردگی ممکن است آزاردهنده باشد، اما معمولا بیماری خطرناکی نیست. با استراحت کافی، مصرف مایعات گرم، تغذیه سالم و رعایت بهداشت فردی می توانید سریع تر بهبود یابید.
اگر پس از 10 روز حالتان بهتر نشد، یا تب و سرفه تان بدتر شد، حتما به پزشک مراجعه کنید.
اگر شما یا کودکتان تجربه ای از سرماخوردگی داشته اید، در بخش دیدگاه ها بنویسید که چه روش هایی برای کاهش علائم مؤثر بوده است. تجربیات شما می تواند به دیگران کمک کند تا دوران بیماری را راحت تر پشت سر بگذارند.
