کاهش مایع آمنیوتیک یا الیگوهیدرآمنیوس زمانی رخ می دهد که حجم مایع آمنیوتیک در اطراف جنین کمتر از حد طبیعی باشد. پزشک معمولا با انجام سونوگرافی، مقدار مایع آمنیوتیک را اندازه گیری و تشخیص می دهد که آیا سطح آن پایین تر از میزان مطلوب است یا خیر. کاهش مایع آمنیوتیک می تواند نشانه ای از یک مشکل زمینه ای در بارداری باشد یا به تنهایی باعث بروز عوارض شود. درمان این وضعیت بستگی به سن بارداری و شدت کاهش مایع دارد. در ادامه این مقاله به طور کامل در مورد این عارضه توضیح خواهیم داد.
الیگوهیدرآمنیوس چیست؟
الیگوهیدرآمنیوس به حالتی گفته می شود که در دوران بارداری، میزان مایع آمنیوتیک (مایعی شفاف و شبیه آب که جنین را در رحم احاطه می کند) کمتر از میزان طبیعی است. این مایع نقش بسیار مهمی در سلامت جنین دارد؛ از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- محافظت در برابر ضربه و عفونت
- جلوگیری از فشرده شدن بند ناف
- کمک به رشد دستگاه گوارش و تنفسی جنین
- تنظیم دمای بدن جنین در رحم
وقتی مقدار این مایع کم می شود، ممکن است رشد جنین دچار اختلال شود یا در زمان زایمان مشکلاتی به وجود آید.
در بسیاری از موارد، مادر متوجه کاهش مایع آمنیوتیک نمی شود، زیرا معمولا این وضعیت هنگام انجام سونوگرافی های معمول، مانند بررسی رشد جنین، کشف می شود. مواجهه با چنین تشخیصی می تواند نگران کننده باشد، اما باید دانست که اغلب زنان با وجود سطح پایین مایع آمنیوتیک، نوزادان سالمی به دنیا می آورند. درمان، بر اساس میزان کاهش مایع و هفته بارداری تنظیم می شود.
شیوع کاهش مایع آمنیوتیک
بر اساس بررسی های بالینی، حدود 4 درصد از زنان در دوران بارداری دچار الیگوهیدرآمنیوس می شوند. این وضعیت بیشتر در سه ماهه سوم بارداری دیده می شود. همچنین اگر بارداری از موعد مقرر بگذرد، احتمال کاهش مایع آمنیوتیک تا 12 درصد افزایش می یابد، زیرا پس از موعد زایمان، سطح مایع به طور طبیعی شروع به کاهش می کند.
میزان طبیعی مایع آمنیوتیک در بارداری چقدر است؟
مقدار مایع آمنیوتیک به هفته بارداری بستگی دارد. این مایع از حدود 12 روز پس از لقاح شروع به تولید می کند. در مراحل اولیه، منبع مایع آمنیوتیک جفت است، اما از حدود هفته پانزدهم بارداری، بخش اصلی مایع از ادرار جنین تشکیل می شود.
میزان این مایع تا حدود هفته 36 بارداری افزایش یافته و به بیشترین حد خود می رسد، سپس به تدریج کاهش می یابد. لازم است بدانید حجم مایع آمنیوتیک در طول بارداری دائما تغییر می کند؛ چون جنین مایع را می بلعد و دوباره از طریق ادرار، آن را جایگزین می کند. بنابراین نوسانات جزئی در اندازه مایع، طبیعی است.
علائم و دلایل کاهش مایع آمنیوتیک
علائم کاهش مایع آمنیوتیک
در بسیاری از موارد، مادر علامت خاصی احساس نمی کند. بااین حال، پزشک ممکن است به کاهش مایع آمنیوتیک مشکوک شود اگر علائم زیر را داشته باشید:
- از واژن نشت مایع احساس شود
- اندازه رحم نسبت به سن بارداری کوچک تر باشد
- حرکات جنین کمتر از حد معمول احساس شود
در چنین شرایطی، سونوگرافی دقیق برای اندازه گیری میزان مایع انجام می شود.
علل الیگوهیدرآمنیوس
در برخی بارداری ها، علت خاصی برای این وضعیت پیدا نمی شود و ممکن است به صورت تصادفی در بارداری های سالم رخ دهد. بااین حال، گاهی پزشک می تواند علت مشخصی برای آن پیدا کند. دلایل احتمالی شامل موارد زیر است:
- نقایص مادرزادی که بر رشد کلیه ها یا مجاری ادراری جنین تأثیر می گذارند
- مشکلات جفت که مانع جریان خون و اکسیژن کافی به جنین می شود
- گذشتن از موعد زایمان (بیش از دو هفته پس از تاریخ زایمان)
- فشار خون بالا یا پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)
- کم آبی بدن مادر
- پارگی زودرس کیسه آب (PROM)
زنانی که در بارداری های قبلی نیز دچار الیگوهیدرآمنیوس شده اند، در بارداری های بعدی بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
عوارض کاهش مایع آمنیوتیک
کاهش مایع آمنیوتیک در شش ماه اول بارداری معمولا خطرناک تر است، زیرا می تواند بر رشد اندام ها و ارگان های حیاتی جنین اثر بگذارد. برخی از این عوارض عبارتند از:
- اختلال در رشد اندام ها، به ویژه ریه ها و اندام های حرکتی به دلیل فشردگی جنین در رحم
- زایمان زودرس
- مرگ داخل رحمی (مرده زایی)
- عفونت رحم در صورت پارگی زودهنگام کیسه آب
اگر تشخیص الیگوهیدرآمنیوس در سه ماهه سوم بارداری (هفته 28 تا 40) داده شود، عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فشردگی بند ناف که مانع رسیدن اکسیژن و مواد غذایی کافی به جنین می شود
- محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)
- افزایش احتمال زایمان سزارین
- لزوم زایمان زودتر از موعد طبیعی
- خطر بالاتر ابتلا به عفونت در صورت پارگی زودرس کیسه آب
تشخیص کاهش مایع آمنیوتیک
پزشک یا ماما در طول دوران بارداری چندین بار میزان مایع آمنیوتیک را با سونوگرافی بررسی می کند. اگر مقدار مایع کمتر از حد مورد انتظار برای سن جنین باشد، تشخیص الیگوهیدرآمنیوس مطرح می شود.
روش های اندازه گیری مایع آمنیوتیک
دو روش اصلی برای ارزیابی میزان مایع وجود دارد:
- شاخص مایع آمنیوتیک (AFI):
رحم به چهار قسمت تقسیم می شود و عمق بیشترین بخش مایع در هر قسمت اندازه گیری می شود. مجموع این چهار اندازه، عدد AFI را نشان می دهد.
مقدار طبیعی AFI بیشتر از 5 سانتی متر است. - حفره عمودی بیشینه (MVP):
در این روش، تنها عمیق ترین بخش مایع آمنیوتیک اندازه گیری می شود. مقدار طبیعی MVP باید بیشتر از 2 سانتی متر باشد.
درمان و مدیریت کاهش مایع آمنیوتیک در بارداری
درمان الیگوهیدرآمنیوس چگونه انجام می شود؟
روش درمان کاهش مایع آمنیوتیک به مرحله بارداری و وجود یا عدم وجود عوارض دیگر بستگی دارد.
اگر بارداری شما به هفته 37 یا بیشتر رسیده باشد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد زایمان القا شود تا سلامت نوزاد در خطر نباشد.
در این شرایط، مادر تحت نظارت دقیق قرار می گیرد و تعداد ویزیت های دوران بارداری افزایش پیدا می کند تا رشد جنین به دقت بررسی شود. این نظارت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سونوگرافی های مکرر برای اندازه گیری حجم مایع آمنیوتیک و رشد جنین
- تست بدون استرس (NST) برای بررسی ضربان قلب و واکنش های حرکتی جنین
اگر کاهش مایع آمنیوتیک به علت پارگی زودرس کیسه آب یا کاهش پایدار مایع باشد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد شما در بیمارستان بستری شوید تا تحت پایش مداوم قرار گیرید. این کار کمک می کند در صورت بروز تغییرات خطرناک، اقدامات فوری انجام شود.
آیا نوشیدن آب باعث افزایش مایع آمنیوتیک می شود؟
در بعضی مطالعات مشخص شده که افزایش مصرف آب توسط مادر باردار می تواند تا حدی به افزایش مایع آمنیوتیک کمک کند.
وقتی بدن مادر دچار کم آبی می شود، جریان خون به جفت کاهش می یابد و در نتیجه، تولید مایع آمنیوتیک کمتر می شود. بنابراین، نوشیدن آب کافی در طول روز (حدود 8 تا 10 لیوان) می تواند به حفظ سطح مناسب مایع آمنیوتیک کمک کند.
علاوه بر نوشیدن آب، مصرف میوه هایی مانند هندوانه، خیار و پرتقال که سرشار از آب هستند نیز مفید است. البته باید تأکید کرد که اگر کاهش مایع آمنیوتیک شدید باشد، تنها مصرف آب کافی نیست و نیاز به درمان های پزشکی دارد.
پیش آگهی و آینده بارداری در صورت کاهش مایع آمنیوتیک
آیا نوزاد می تواند با کاهش مایع آمنیوتیک زنده بماند؟
بله، در بیشتر موارد، نوزادانی که با الیگوهیدرآمنیوس مواجه بوده اند، کاملا سالم به دنیا می آیند. هرچند این وضعیت می تواند جدی باشد، اما با مراقبت و درمان مناسب، بیشتر نوزادان پس از تولد هیچ مشکلی ندارند.
کلید موفقیت در این مسیر، تشخیص به موقع و مراقبت مستمر است تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
پیشگیری از کاهش مایع آمنیوتیک
چطور می توان از الیگوهیدرآمنیوس پیشگیری کرد؟
واقعیت این است که راه قطعی برای پیشگیری از این عارضه وجود ندارد. اما چند اقدام مهم می تواند احتمال بروز این مشکل را کاهش دهد که عبارتند از:
- شرکت در تمام ویزیت های دوران بارداری
- اطلاع کامل دادن به پزشک درباره سابقه پزشکی و علائم فعلی
- نوشیدن آب کافی و پرهیز از مصرف بیش ازحد نوشیدنی های کافئین دار
- کنترل فشار خون و بیماری های زمینه ای مانند دیابت یا مشکلات کلیوی
- پرهیز از داروهای بدون تجویز پزشک، چون برخی داروها می توانند سطح مایع آمنیوتیک را کاهش دهند
شناخت عوامل خطر، بهترین راه برای تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر است.
مراقبت های لازم در دوران بارداری
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در دوران بارداری، در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر باید فورا با پزشک یا ماما تماس بگیرید:
- نشت مایع از واژن (در صورت تردید درباره نوع مایع، حتما پزشک را مطلع کنید)
- خونریزی واژینال
- درد یا گرفتگی در پایین شکم یا لگن
- انقباض های منظم رحم (نشانه زایمان زودرس)
- کاهش محسوس حرکات جنین
پیگیری سریع این علائم می تواند از عوارض خطرناک جلوگیری کند و سلامت شما و جنین تان را حفظ کند.
سخنی از نی نی تینی
شنیدن اینکه در بارداری دچار کاهش مایع آمنیوتیک شده اید، می تواند نگران کننده باشد. طبیعی است که پرسش هایی مانند “آیا می توان درمانش کرد؟” یا “چه بر سر نوزادم می آید؟” در ذهن تان شکل بگیرد. اما مهم است بدانید که بیشتر مادرانی که با این وضعیت روبه رو می شوند، نوزادانی سالم و قوی به دنیا می آورند.
پزشک تان در طول بارداری شما را با دقت تحت نظر خواهد داشت و بهترین تصمیم را برای حفظ سلامت مادر و نوزاد می گیرد. حضور در تمام ویزیت های بارداری و گزارش هر علامت غیرعادی، مهم ترین گام برای کنترل و مدیریت این وضعیت است.
اگر تجربه ای از کاهش مایع آمنیوتیک در بارداری دارید یا پزشکتان روش خاصی برای افزایش مایع به شما پیشنهاد داده، تجربه تان را در بخش نظرات با دیگر مادران در میان بگذارید تا همه از آن بیاموزند.
