هیپوپلازی ریوی یکی از مشکلات نادر اما جدی در نوزادان است که در آن ریه ها به اندازه کافی رشد نکرده اند. این وضعیت ممکن است از دوران بارداری در سونوگرافی تشخیص داده شود یا پس از تولد نوزاد مشخص گردد. علت بروز آن معمولا یک بیماری زمینه ای است که مانع رشد طبیعی ریه ها می شود؛ مثل فتق دیافراگم مادرزادی یا کاهش مایع آمنیوتیک در اطراف جنین.
در این مقاله به طور کامل در مورد این بیماری مادرزادی توضیح خواهیم داد.
تعریف و شناخت هیپوپلازی ریوی
هیپوپلازی ریوی یک بیماری مادرزادی است، یعنی از زمان تولد وجود دارد. در این حالت، ریه های جنین در دوران بارداری رشد کافی ندارند و فضا یا شرایط لازم برای توسعه بافت ریوی وجود ندارد.
پزشکان گاهی با استفاده از سونوگرافی معمول بارداری، به این وضعیت مشکوک می شوند. در موارد دیگر، تشخیص پس از تولد یا در ساعات اولیه زندگی نوزاد انجام می شود.
وقتی ریه ها به اندازه طبیعی رشد نکنند، کیسه های هوایی (آلوئول ها) که مسئول انتقال اکسیژن به خون هستند، کمتر از حد معمول خواهند بود. این یعنی اکسیژن رسانی به اندام های بدن کاهش می یابد و در نتیجه قلب باید سخت تر کار کند تا کمبود اکسیژن جبران شود. این فشار ممکن است باعث بروز فشار خون ریوی بالا در نوزاد شود.
علائم هیپوپلازی ریوی در نوزادان
علائم هیپوپلازی ریوی ممکن است بلافاصله پس از تولد ظاهر شود و شدت آن به میزان رشد ریه ها بستگی دارد. علائم شایع عبارتند از:
- رنگ آبی پوست، لب ها یا ناخن ها (سیانوز) به دلیل کمبود اکسیژن.
- باز شدن بیش از حد سوراخ های بینی هنگام تنفس (نشانه تلاش برای دریافت اکسیژن بیشتر).
- سختی در تنفس یا تنفس های سطحی و سریع.
- افزایش غیرطبیعی تعداد تنفس در دقیقه (تاکی پنه).
اگر نوزاد شما پس از تولد چنین علائمی داشت، باید فورا به پزشک متخصص نوزادان یا بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) مراجعه شود.
علت هیپوپلازی ریوی چیست؟
در بیشتر موارد، علت هیپوپلازی ریوی وجود بیماری های دیگر در دوران بارداری است که مانع از رشد طبیعی ریه های جنین می شوند.
از جمله شایع ترین عوامل مؤثر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرامنیوس): نبود فضای مایع کافی اطراف جنین، فشار زیادی به قفسه سینه وارد کرده و رشد ریه ها را محدود می کند.
- فتق دیافراگم مادرزادی (CDH): در این بیماری، بخشی از اندام های شکمی وارد قفسه سینه می شوند و جایی برای رشد ریه باقی نمی گذارند.
- امفالوسل: بیرون زدگی اندام های شکم از طریق دیواره شکمی که می تواند به ریه فشار وارد کند.
- پارگی طولانی مدت کیسه آب (PROM): خروج زودرس مایع آمنیوتیک، ریه را از محیط محافظ محروم می کند.
- بیماری های کیستی ریه: رشد غیرطبیعی کیست های غیرسرطانی در ریه.
- مشکلات قلبی مادرزادی: مثل تنگی یا انسداد دریچه سه لتی (تری کاسپید) یا ناهنجاری ابشتاین که باعث بزرگ شدن قلب و کاهش فضای ریوی می شوند.
- اختلال عملکرد دیافراگم: نبود یا فلج بودن دیافراگم که مانع از حرکت صحیح ریه در زمان تنفس می شود.
در حدود 10 تا 15 درصد از موارد، علت مشخصی یافت نمی شود که به آن هیپوپلازی ریوی اولیه گفته می شود.
عوامل خطر در دوران بارداری
برخی شرایط در بارداری احتمال ابتلای جنین به هیپوپلازی ریوی را افزایش می دهد، از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت های دوران بارداری مانند عفونت های باکتریایی یا عفونت های مقاربتی.
- کوتاه بودن طول دهانه رحم که می تواند زایمان زودرس را تحریک کند.
- بارداری چندقلویی که باعث کاهش فضای رشد برای هر جنین می شود.
- نمونه گیری از مایع آمنیوتیک (آمنیوسنتز) که در موارد نادر ممکن است به کاهش مایع آمنیوتیک منجر شود.
- پره اکلامپسی یا فشار خون بارداری بالا.
- دیابت و کم آبی بدن مادر.
مراقبت های منظم دوران بارداری و انجام سونوگرافی های دوره ای نقش مهمی در پیشگیری از بروز این مشکلات دارند.
عوارض هیپوپلازی ریوی در نوزاد
کودکانی که با ریه های رشد نیافته به دنیا می آیند، ممکن است علاوه بر مشکلات تنفسی، در سایر اندام ها نیز دچار عارضه شوند. از جمله عوارض شایع می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش اکسیژن خون (هیپوکسمی).
- فشار خون ریوی بالا (پولموناری هیپرتنشن).
- ضعف نای یا رشد ناقص آن (تراکئومالاسی).
- فروریزش ریه (پنوموتوراکس).
- اختلالات تنفسی مزمن مانند دیسپلازی ریوی پس از استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی.
- و همچنین عوارض بیماری زمینه ای که باعث هیپوپلازی ریوی شده، مانند مشکلات تغذیه، تأخیر در رشد یا افت شنوایی.
تشخیص هیپوپلازی ریوی
تشخیص معمولا با سونوگرافی دوران بارداری آغاز می شود. در صورت مشاهده نشانه هایی از کوچک بودن ریه یا فضای غیرطبیعی در قفسه سینه، پزشک ممکن است MRI جنینی را برای بررسی دقیق تر تجویز کند.
پس از تولد، اگر نوزاد در تنفس مشکل داشته باشد، از تصویربرداری قفسه سینه (اشعه ایکس) برای ارزیابی اندازه ریه ها و بررسی سایر بیماری های احتمالی استفاده می شود. در برخی موارد، آزمایش های خونی و ارزیابی سطح اکسیژن نیز انجام می گیرد.
درمان هیپوپلازی ریوی
درمان هیپوپلازی ریوی بستگی به شدت بیماری و زمان تشخیص دارد. اگر در دوران بارداری شناسایی شود، ممکن است پزشکان اقداماتی برای حمایت از رشد ریه ها انجام دهند. در نوزادانی که پس از تولد تشخیص داده می شوند، درمان معمولا شامل کمک به تنفس و پشتیبانی از عملکرد بدن تا زمان بهبود نسبی است.
روش های درمانی عبارتند از:
- تزریق مایع آمنیوتیک (آمنیوانفیوژن): افزایش حجم مایع اطراف جنین برای ایجاد فضای رشد بیشتر.
- جراحی جنینی یا پس از تولد: در مواردی مانند فتق دیافراگم.
- اکسیژن تراپی کنترل شده برای کمک به تنفس.
- تهویه مکانیکی (ونتیلاتور) در نوزادان با نارسایی شدید.
- اکمو (ECMO) یا پشتیبانی از اکسیژن رسانی خارج از بدن در موارد بحرانی.
در ایران، چنین نوزادانی معمولا در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) بستری می شوند و تیمی از متخصصان شامل فوق تخصص نوزادان، قلب کودکان، ریه کودکان و جراح اطفال از آنها مراقبت می کنند.
پیش آگهی و آینده کودکان مبتلا به هیپوپلازی ریوی
اگر نوزادی با ریه های تکامل نیافته متولد شود، پزشکان بلافاصله وضعیت او را بررسی می کنند. شدت بیماری و درگیری سایر اندام ها تعیین کننده نوع درمان و شانس بهبودی است.
کودکان با هیپوپلازی ریوی معمولا مدتی در NICU بستری می شوند. نوزادانی که نوع خفیف بیماری را دارند، ممکن است با رشد و گذر زمان عملکرد تنفسی بهتری پیدا کنند. اما در نوع شدید، مشکلات تنفسی ممکن است مادام العمر باشد.
میزان بقا در هیپوپلازی ریوی
هر مورد این بیماری منحصربه فرد است. عوامل مؤثر بر شانس بقا عبارتند از:
- شدت بیماری،
- علت زمینه ای،
- و زمان تشخیص (در دوران بارداری یا پس از تولد) است.
متأسفانه در موارد شدید، میزان مرگ ومیر بیش از 55 درصد گزارش شده و هیپوپلازی ریوی شدید معمولا با حیات سازگار نیست. با این حال، پیشرفت های پزشکی در زمینه مراقبت های جنینی و نوزادی در سال های اخیر امید به زندگی را افزایش داده است.
پیشگیری از هیپوپلازی ریوی
آیا می توان از هیپوپلازی ریوی پیشگیری کرد؟
هیچ روش قطعی برای پیشگیری کامل از هیپوپلازی ریوی وجود ندارد، زیرا بیشتر موارد به علت بیماری های زمینه ای ایجاد می شوند. با این حال، مادران می توانند با رعایت توصیه های مراقبتی در دوران بارداری، خطر بروز این عارضه و سایر مشکلات نوزادی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند.
برای حفظ سلامت خود و رشد طبیعی جنین، رعایت نکات زیر بسیار مهم است:
- کنترل بیماری های مزمن مانند دیابت، فشار خون یا بیماری های کلیوی پیش از بارداری و در طول آن.
- شرکت منظم در ویزیت های بارداری و انجام آزمایش ها و سونوگرافی های دوره ای طبق نظر پزشک.
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، چراکه هر دو می توانند رشد طبیعی جنین را مختل کنند.
- نوشیدن آب کافی برای حفظ مایع آمنیوتیک و جلوگیری از کم آبی بدن.
- پیشگیری از عفونت ها، به ویژه عفونت های مقاربتی (STI) و عفونت های باکتریایی.
- تغذیه سالم و متعادل، شامل مصرف میوه ها، سبزیجات تازه، پروتئین کافی و مکمل های تجویزشده توسط پزشک.
پیگیری منظم بارداری این امکان را فراهم می کند که اگر مشکلی مانند کاهش مایع آمنیوتیک یا فتق دیافراگم شناسایی شد، پزشک بتواند به موقع اقدام کند. در برخی موارد، مداخلات درمانی در دوران بارداری می تواند از رشد ناقص ریه ها جلوگیری کرده یا آن را کاهش دهد.
سخنی از نی نی تینی
اگر در دوران بارداری پزشک احتمال هیپوپلازی ریوی را مطرح کرده است، حفظ آرامش، مراجعه منظم به پزشک متخصص و انجام سونوگرافی های پیگیری بسیار مهم است. پیشرفت های جدید در درمان های جنینی می تواند در بهبود پیش آگهی نوزاد تأثیر قابل توجهی داشته باشد.
آیا شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه تشخیص هیپوپلازی ریوی در بارداری یا پس از تولد را داشته اید؟ تجربیات و پرسش های خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا پاسخ و حمایت لازم را دریافت کنید.
