سردرد کودکان موضوعی است که بسیاری از والدین با آن روبه رو می شوند. حتی نوزادان و خردسالان هم ممکن است دچار سردردهای شدید یا مکرر شوند. خوشبختانه، با کمک پزشک متخصص، می توان علت سردرد را شناسایی کرد و درمانی مناسب برای کاهش درد و جلوگیری از بروز مجدد آن یافت.
گاهی سردرد همراه با علائمی مثل حالت تهوع، استفراغ یا حساسیت به نور است و در برخی موارد ممکن است نشانگر بیماری زمینه ای باشد.
تعریف سردرد در کودکان
سردرد کودکان به معنی احساس درد در ناحیه سر یا صورت کودک است. حدود 25٪ از کودکان خردسال و نزدیک به 75٪ از نوجوانان، حداقل یک بار سردرد را تجربه می کنند. جالب است بدانید که میگرن یکی از پنج بیماری شایع در بین کودکان است.
به طور کلی، بیش از 150 نوع سردرد وجود دارد که پزشکان آن ها را در چهار گروه اصلی دسته بندی می کنند.
انواع سردرد کودکان
1. میگرن در کودکان
میگرن نوعی سردرد شدید و دوره ای است که ممکن است چند بار در ماه تکرار شود. کودکی که میگرن دارد، معمولا نسبت به نور، صدا یا بو بسیار حساس می شود و ممکن است دچار حالت تهوع یا استفراغ گردد.
تحقیقات نشان می دهد حدود 60٪ از کودکانی که میگرن دارند، یکی از اعضای خانواده شان (مثل مادر یا پدر) نیز از همین مشکل رنج می برد. در واقع، میگرن کودکان معمولا زمینه خانوادگی دارد.
نکته کاربردی: برای کمک به کودک مبتلا به میگرن، بهتر است محیطی آرام، کم نور و بدون سروصدا فراهم کنید و از پزشک درباره ی داروهای ایمن برای سن کودک مشورت بگیرید.
2. سردردهای تنشی
سردرد تنشی یکی از شایع ترین انواع سردرد کودکان است و معمولا به دلیل استرس، خستگی یا اضطراب ایجاد می شود. این نوع سردردها در چهار گروه طبقه بندی می شوند:
- سردرد تنشی دوره ای: کمتر از 15 روز در ماه اتفاق می افتد.
- سردرد تنشی مزمن: بیش از 15 روز در ماه ادامه دارد.
- سردرد روزانه: تقریبا هر روز تکرار می شود.
- سردرد غیرپیشرونده مزمن: سردردهایی که مکرر یا روزانه هستند، اما مانند میگرن با علائم شدید همراه نیستند.
این نوع سردرد معمولا با فشار یا درد خفیف تا متوسط در ناحیه پیشانی همراه است و با استراحت یا ماساژ ملایم می تواند بهتر شود.
3. سردرد ترکیبی یا میگرن مزمن
در برخی از کودکان، علائم میگرن و سردرد تنشی با هم ترکیب می شوند. اگر کودک شما بیش از 15 روز در ماه سردرد دارد و در برخی از روزها علائم میگرن (مثل تهوع یا حساسیت به نور) را نیز تجربه می کند، احتمال دارد دچار میگرن مزمن یا سردرد ترکیبی باشد.
پزشک معمولا برای این نوع سردرد، درمان ترکیبی شامل دارو، اصلاح سبک زندگی و کنترل استرس توصیه می کند.
4. سردردهای التهابی یا فشاری
این نوع سردرد ممکن است به علت التهاب، عفونت یا حتی اختلالات مغزی ایجاد شود. در موارد نادر، سردرد مداوم می تواند به دلیل وجود تومور مغزی یا خونریزی در مغز باشد.
البته جای نگرانی نیست، چون طبق آمار پزشکی، کمتر از 3٪ از سردردهای کودکان به دلایل خطرناک مرتبط هستند. بیشتر سردردها منشأ ساده ای دارند، مانند استرس، خستگی، کم خوابی یا تغذیه نامناسب.
شیوع سردرد در میان کودکان
در میان کودکان 5 تا 17 ساله، حدود 20٪ از آن ها حداقل یک بار سردرد را گزارش کرده اند. از این میان:
- حدود 15٪ سردردهای تنشی دارند.
- و نزدیک به 5٪ از آن ها دچار میگرن هستند.
بسیاری از والدین نگران اند که سردرد ممکن است نشانه ای از تومور مغزی یا بیماری جدی باشد، اما همان طور که اشاره شد، این احتمال بسیار کم است.
بیشتر موارد سردرد کودکان به سبک زندگی، استرس درسی، کم خوابی، یا حتی استفاده زیاد از تلفن همراه و بازی های دیجیتال مربوط می شود.
چه کودکانی بیشتر در معرض سردرد هستند؟
کودکانی که یکی از اعضای خانواده شان سابقه ی سردرد یا میگرن دارد، بیشتر در معرض ابتلا هستند. همچنین کودکانی که اضطراب یا فشارهای روحی بیشتری را تجربه می کنند (مثلا در دوران امتحانات)، ممکن است بیشتر دچار سردرد شوند.
آیا سردرد کودکان باعث آسیب مغزی می شود؟
خیر. سردرد باعث آسیب به مغز نمی شود و هیچ اثر مخربی بر عملکرد مغز کودک ندارد. با این حال، اگر سردرد مکرر یا همراه با علائم عصبی مثل تاری دید یا عدم تعادل است، حتما باید توسط پزشک بررسی شود.
تفاوت سردرد کودکان با سردرد بزرگسالان
سردرد کودکان معمولا:
- مدت زمان کمتری دارد (بین 2 تا 72 ساعت).
- درد در کل سر پخش می شود، نه فقط در یک ناحیه.
- اغلب با علائم گوارشی مانند تهوع، دل درد یا استفراغ همراه است.
کودکان ممکن است نتوانند به خوبی نوع دردشان را توصیف کنند، بنابراین والدین باید به علائمی مانند بی قراری، کاهش تمرکز یا تمایل به خوابیدن بیشتر توجه کنند.
علائم سردرد کودکان
علائم سردرد بسته به نوع آن متفاوت است. در ادامه انواع سردردها و نشانه هایشان را بررسی می کنیم:
سردردهای حاد
به طور ناگهانی شروع می شوند و معمولا مدت کوتاهی ادامه دارند.
علائم شامل:
- درد ضربان دار یا تیز در سر
- درد در ناحیه سر، گردن یا صورت
میگرن یا سردردهای تکرارشونده حاد
این نوع سردرد ممکن است بین یک تا دو ساعت طول بکشد و در ماه چند بار تکرار شود.
علائم:
- درد در جلو یا دو طرف سر
- رنگ پریدگی پوست
- تهوع، استفراغ یا بی قراری
- حساسیت به نور، صدا یا بو
- سرگیجه و تاری دید
- تب یا تمایل به خواب بیشتر از حد معمول
سردردهای مزمن یا تنشی
اگر کودک شما بیشتر از 15 روز در ماه سردرد دارد و این موضوع باعث غیبت مکرر از مدرسه یا مصرف بیش ازحد دارو شده است، لازم است حتما به متخصص سردرد مراجعه کند.
نشانه ها معمولا شامل فشار یا درد خفیف به صورت نوار در پیشانی است.
سردردهای پیشرونده
در این نوع، سردردها به تدریج هم از نظر شدت و هم از نظر تعداد دفعات افزایش پیدا می کنند.
اگر همراه با علائم عصبی مثل ضعف بدن، مشکلات تعادلی یا اختلال در بینایی باشد، می تواند نشانه ی بیماری هایی مانند تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی)، التهاب مغز یا حتی تومور باشد و باید فورا بررسی شود.
علت، تشخیص و درمان سردرد کودکان
سردرد کودکان می تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ از بیماری های ساده گرفته تا شرایط نادرتر. آشنایی با علت ها و روش های درمانی، به شما کمک می کند تا بهتر از فرزندتان مراقبت کنید و از شدت یا تکرار درد جلوگیری شود.
علت سردرد کودکان
علت های مختلفی ممکن است باعث بروز سردرد کودکان شود، از جمله:
- بیماری های ساده مثل سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا تب
- عفونت سینوس ها (سینوزیت)
- گلودرد یا التهاب لوزه
- عفونت گوش
- ضربه به سر یا آسیب مغزی
- استرس و فشارهای روحی
- اضطراب یا افسردگی
- فعالیت بدنی شدید، مخصوصا در کودکان ورزشکار
- مننژیت (عفونت پرده های مغز و نخاع) – بسیار نادر
- آنسفالیت (التهاب مغز) – نادر
- خونریزی مغزی – نادر
- وجود تومور مغزی – بسیار نادر
در بیشتر موارد، علت سردرد ساده و موقتی است، مثل کم خوابی، گرسنگی یا خستگی. اما اگر سردرد شدید یا مکرر باشد، حتما باید بررسی شود.
آیا سردرد نشانه دیابت کودکان است؟
خیر، معمولا سردرد کودکان نشانه ی مستقیم دیابت نیست. اما اگر سطح قند خون کودک پایین بیاید (هیپوگلیسمی)، ممکن است دچار سردرد شود. بنابراین اگر سردرد همراه با علائمی مانند تعریق زیاد، بی حالی یا لرزش باشد، بهتر است قند خون او بررسی شود.
تشخیص سردرد کودکان
پزشک برای تشخیص علت سردرد، ابتدا کودک را معاینه می کند و علائم مهمی مثل موارد زیر را بررسی می کند:
- تب یا علائم عفونت
- فشار خون بالا
- ضعف عضلانی یا بی حسی
- مشکلات تعادلی
- اختلال بینایی
پزشک معمولا با والدین و خود کودک گفت وگو می کند تا اطلاعات بیشتری به دست آورد. داشتن یک دفترچه ثبت سردرد بسیار کمک کننده است؛ یعنی یادداشت زمان شروع، مدت، شدت، و عواملی که باعث سردرد می شوند.
برخی از پرسش های رایج پزشکان عبارت اند از:
- از چه زمانی سردرد شروع شده است؟
- هر بار چقدر طول می کشد؟
- چه چیزهایی باعث تشدید سردرد می شود؟ (غذا، خواب کم، فعالیت زیاد و…)
- آیا کسی در خانواده هم سردرد دارد؟
- آیا سردرد باعث غیبت از مدرسه یا تغییر رفتار کودک شده است؟
- درد در کدام ناحیه از سر است؟
- آیا قبل از شروع سردرد، تاری دید یا برق زدن در چشم ها دارد؟
- در خانه چه درمان هایی امتحان کرده اید؟
آزمایش ها و روش های تصویربرداری
اگر پزشک به علت خاصی مشکوک باشد، ممکن است برای بررسی دقیق تر از روش های تصویربرداری استفاده کند:
- MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): بررسی دقیق ساختار مغز
- MRA: بررسی رگ های مغزی
- سی تی اسکن (CT): برای مشاهده خونریزی یا تومور احتمالی
این آزمایش ها معمولا فقط زمانی تجویز می شوند که سردرد غیرعادی، ناگهانی یا همراه با علائم عصبی باشد.
درمان سردرد کودکان
پزشک برای درمان سردرد کودکان، موارد زیر را در نظر می گیرد:
- سن کودک
- نوع سردرد (میگرنی، تنشی، یا دیگر انواع)
- تعداد دفعات بروز سردرد
- علت احتمالی
چهار روش اصلی درمان وجود دارد:
1. دارو درمانی
داروها با هدف کاهش درد، توقف حمله ی میگرنی یا پیشگیری از سردرد تجویز می شوند:
- داروهای تسکین دهنده علائم: مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن.
- داروهای توقف سردرد (در شروع میگرن): داروهایی از خانواده تریپتان ها مانند سوماتریپتان و فرواتریپتان.
- داروهای پیشگیری کننده: برای کودکانی که سردردهای بسیار مکرر دارند. این داروها ممکن است شامل داروهای ضدافسردگی، آنتی هیستامین یا بتابلاکر باشند.
توجه: مصرف دارو باید حتما زیر نظر پزشک متخصص اطفال یا نورولوژیست کودکان باشد.
2. آموزش درباره محرک ها
پزشک به کودک و والدین کمک می کند تا عواملی را که باعث سردرد می شوند، بشناسند و از آن ها دوری کنند.
محرک های شایع عبارت اند از:
- کم خوابی یا بی نظمی در خواب
- مصرف نوشیدنی های کافئین دار (چای، قهوه، نوشابه)
- شکلات، فست فود یا غذاهای پرادویه
- سوسیس، کالباس، پنیر کهنه یا پیتزا (حاوی مواد شیمیایی مثل نیتریت یا تیرامین)
- مصرف زیاد خوراکی های حاوی MSG
3. تغییر سبک زندگی
سبک زندگی سالم یکی از مؤثرترین روش ها برای کنترل سردرد کودکان است. موارد زیر بسیار توصیه می شود:
- خواب کافی (حداقل 8 ساعت در شبانه روز)
- نوشیدن 6 تا 8 لیوان آب در روز
- تغذیه منظم با سه وعده غذای سالم
- ورزش هوازی (مثل دوچرخه سواری یا پیاده روی، سه بار در هفته)
- زمان استراحت و بازی بدون استرس
4. مدیریت استرس
کودکانی که تحت فشار روحی هستند، بیشتر دچار سردرد می شوند.
راهکارهای مؤثر برای کاهش استرس عبارت اند از:
مراجعه به متخصصان
بسته به نوع و علت سردرد کودکان، ممکن است نیاز به مراجعه به پزشکان مختلف باشد:
- متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)
- چشم پزشک (در صورت وجود تاری دید یا حساسیت به نور)
- متخصص گوش، حلق و بینی (برای بررسی سینوزیت یا مشکلات تعادل)
- روانشناس کودک (برای مدیریت اضطراب یا فشارهای روحی)
- گوارش پزشک (در صورت تهوع یا استفراغ مکرر)
پیش آگهی و کیفیت زندگی کودک
سردرد می تواند روی تمرکز، درس و بازی کودک تأثیر بگذارد. اما با شناخت محرک ها و درمان مناسب، بیشتر کودکان زندگی طبیعی و شاد خود را ادامه می دهند.
همچنین لازم است معلمان و مراقبان کودک در مدرسه از شرایط او مطلع باشند.
پیشگیری از سردرد کودکان
پیشگیری بهترین راه کنترل سردرد است. پرهیز از عوامل محرک و پیروی از برنامه دارویی تجویزشده توسط پزشک می تواند دفعات سردرد را کاهش دهد.
برای جلوگیری از حمله میگرنی یا سردردهای تنشی، این نکات را رعایت کنید:
- خواب منظم
- تغذیه سالم و پرهیز از خوراکی های محرک
- نوشیدن آب کافی
- کاهش زمان استفاده از صفحه نمایش (موبایل، تبلت، تلویزیون)
- تمرین آرام سازی و فعالیت بدنی سبک
آیا سردرد کودکان با بزرگ شدن برطرف می شود؟
در بسیاری از موارد، با رشد کودک و تغییرات هورمونی، سردردها کاهش می یابند یا حتی از بین می روند.
البته در برخی افراد، احتمال بازگشت سردردها در بزرگسالی وجود دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما:
- بیش از حد معمول سردرد دارد
- سردرد ناگهانی و شدید تجربه می کند
- یا همراه با علائمی مثل تهوع شدید، تب، تاری دید یا بی حسی است
در این موارد فورا به پزشک مراجعه کنید.
در صورت بروز موارد زیر، مراجعه به اورژانس ضروری است:
- ضعف یا بی حسی
- استفراغ یا اسهال مداوم
- تب بالا
- گیجی یا تغییر رفتار
- دوبینی یا از دست دادن بینایی
- سفتی گردن
- تنگی نفس یا تغییر در هوشیاری
پرسش هایی که بهتر است از پزشک بپرسید
- نوع سردرد کودک من چیست؟
- چه درمانی برای او بهترین است؟
- چه چیزهایی را در دفترچه سردرد ثبت کنم؟
- آیا دارویی برای پیشگیری لازم است؟
- چطور می توانم استرس او را کاهش دهم؟
- چه توصیه ای باید به معلم یا مدرسه بدهم؟
سخنی از نی نی تینی
به یاد داشته باشید که سردرد در کودکان بسیار شایع است و معمولا نشانه بیماری خطرناک نیست.
با همکاری پزشک، رعایت سبک زندگی سالم و حمایت والدین، می توان شدت و دفعات سردرد را کاهش داد.
اگر سردردها ادامه داشت یا در زندگی روزمره کودک اختلال ایجاد کرد، حتما با متخصص مغز و اعصاب یا پزشک اطفال مشورت کنید.
آیا فرزند شما هم از سردرد رنج می برد؟
تجربه تان را در بخش دیدگاه ها بنویسید تا با دیگر والدین به اشتراک بگذاریم و از تجربه هم کمک بگیریم.
