سرطان روده بزرگ یکی از بیماری های شایع گوارشی است که معمولا از پولیپ ها یا زائده های کوچکی در لایه داخلی روده بزرگ به وجود می آید. این بیماری در صورت تشخیص زودهنگام، کاملا قابل کنترل و درمان است. خوشبختانه، امروزه با پیشرفت روش های غربالگری و درمانی، تعداد افرادی که به دلیل سرطان روده بزرگ جان خود را از دست می دهند، به طور چشمگیری کاهش یافته است.
معرفی و درک بهتر سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ معمولا از رشد غیرطبیعی سلول ها در بخش های مختلف روده بزرگ آغاز می شود. این بیماری ممکن است در هر قسمت از روده بزرگ از ابتدای کولون تا انتهای آن شکل بگیرد. در واقع، بیشتر موارد سرطان روده بزرگ ابتدا به صورت پولیپ ظاهر می شوند که اگر در زمان مناسب شناسایی و برداشته نشوند، در طول سال ها ممکن است سرطانی شوند.
سرطان روده بزرگ چیست؟
روده بزرگ یا کولون بخشی از دستگاه گوارش است که وظیفه جذب آب و انتقال مواد غذایی هضم شده به سمت راست روده و خروج از بدن را دارد.
سرطان روده بزرگ زمانی شکل می گیرد که سلول های لایه درونی روده (مخاط) دچار تغییر و رشد غیرقابل کنترل شوند. این رشد غیرطبیعی معمولا ابتدا به صورت پولیپ ظاهر می شود. اگر این پولیپ ها درمان نشوند، در گذر زمان ممکن است تبدیل به تومورهای سرطانی شوند.
پزشکان از طریق آزمایش های غربالگری مثل کولونوسکوپی می توانند این پولیپ ها را پیش از آنکه سرطانی شوند، شناسایی و حذف کنند. همین موضوع باعث شده است که احتمال مرگ ومیر ناشی از سرطان روده بزرگ به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کند.
سرطان روده بزرگ چگونه در بدن پیشرفت می کند؟
دیواره روده از چندین لایه تشکیل شده است:
یک لایه داخلی مخاطی، لایه های بافتی و در نهایت عضله. سرطان روده بزرگ معمولا از لایه مخاطی داخلی شروع می شود؛ جایی که سلول ها مسئول ترشح موکوس و مایعات هستند. اگر در این سلول ها جهش ژنتیکی رخ دهد، ممکن است به تدریج منجر به تشکیل یک پولیپ شود.
پولیپ ها معمولا طی 10 سال یا بیشتر به تومور سرطانی تبدیل می شوند. در صورتی که این ضایعات شناسایی و درمان نشوند، سرطان می تواند از دیواره داخلی به بافت های عمیق تر نفوذ کرده و از طریق غدد لنفاوی یا جریان خون به اندام های دیگر بدن گسترش یابد.
چه افرادی در معرض سرطان روده بزرگ هستند؟
سرطان روده بزرگ از نظر آماری یکی از سه سرطان شایع در میان مردان و زنان به شمار می آید.
بر اساس آمارهای جهانی و همچنین داده های وزارت بهداشت ایران، این بیماری معمولا در افراد بالای 50 سال شایع تر است، اما در سال های اخیر، تعداد مبتلایان زیر 50 سال نیز رو به افزایش است.
پژوهش ها نشان داده اند که مردان اندکی بیشتر از زنان در معرض خطر این سرطان قرار دارند. همچنین، افرادی که سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ دارند، مبتلایان به بیماری های التهابی روده (مثل کولیت اولسراتیو) یا کسانی که رژیم غذایی شان سرشار از چربی های حیوانی و گوشت قرمز است، بیشتر در خطر قرار دارند.
علائم و نشانه های سرطان روده بزرگ
یکی از چالش های مهم در تشخیص این بیماری، بی علامت بودن آن در مراحل اولیه است. بسیاری از بیماران تا مدت ها متوجه وجود مشکل در بدن خود نمی شوند. با این حال، شناخت علائم هشداردهنده می تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند.
مهم ترین علائم سرطان روده بزرگ
- وجود خون در مدفوع:
اگر هنگام اجابت مزاج یا پس از آن متوجه خون روی دستمال یا در کاسه توالت شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید. البته وجود خون همیشه به معنی سرطان نیست و می تواند دلایل دیگری مانند بواسیر یا شقاق مقعدی داشته باشد، اما بررسی تخصصی ضروری است. - تغییر در عادات دفع:
اسهال یا یبوست طولانی مدت، احساس تخلیه نشدن کامل روده یا تغییر در شکل مدفوع می تواند نشانه ای از اختلال در عملکرد روده بزرگ باشد. - دردهای شکمی مداوم:
درد شکمی بدون دلیل مشخص که با گذر زمان ادامه پیدا کند یا شدت یابد، باید جدی گرفته شود. گاهی درد ناشی از انسداد بخشی از روده است. - نفخ یا ورم شکم:
اگر احساس نفخ بیش از یک هفته طول بکشد یا همراه با تهوع و استفراغ باشد، ممکن است نشانه ای از انسداد روده یا رشد توده باشد. - کاهش وزن ناگهانی و بی دلیل:
کاهش وزن غیرارادی یکی از علائم مهم در بسیاری از سرطان ها از جمله سرطان روده بزرگ است. - خستگی شدید یا تنگی نفس:
این علائم ممکن است به دلیل کم خونی ناشی از خونریزی مزمن در روده ایجاد شود.
نکته مهم
بسیاری از این نشانه ها می توانند ناشی از بیماری های ساده تر گوارشی باشند. اما اگر بیش از چند هفته ادامه داشتند، مراجعه به پزشک متخصص گوارش و انجام آزمایش های تشخیصی، اقدامی حیاتی است. در ایران، انجام کولونوسکوپی در افراد بالای 50 سال یا کسانی که سابقه خانوادگی دارند، توصیه می شود.
علت بروز سرطان روده بزرگ
مانند سایر انواع سرطان ها، سرطان روده بزرگ زمانی ایجاد می شود که سلول ها به طور غیرطبیعی رشد کرده و تقسیم شوند. در حالت طبیعی، سلول های بدن به صورت منظم رشد می کنند، تقسیم می شوند و در زمان مناسب از بین می روند. اما در این بیماری، سلول های پوشاننده روده بزرگ یا راست روده به تقسیم خود ادامه می دهند حتی زمانی که باید بمیرند. این سلول های سرطانی اغلب از پولیپ های موجود در روده منشأ می گیرند.
پژوهشگران هنوز به طور دقیق نمی دانند چرا برخی افراد دچار پولیپ های پیش سرطانی می شوند، اما عوامل متعددی می توانند احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهند.
عوامل خطر در بروز سرطان روده بزرگ
داشتن یک یا چند مورد از عوامل زیر به معنای ابتلا قطعی نیست، اما احتمال خطر را بالا می برد. آگاهی از این عوامل می تواند به تصمیم گیری درست درباره انجام غربالگری کمک کند.
1. سبک زندگی و عادات روزمره
- سیگار کشیدن:
مصرف دخانیات (حتی قلیان و سیگار الکترونیکی) احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد. - مصرف الکل:
مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکلی به ویژه در مردان، ریسک ابتلا را بالا می برد. حتی مصرف کم نیز ممکن است تأثیرگذار باشد. - اضافه وزن و چاقی:
تغذیه پرچرب و پرکالری باعث افزایش وزن و بالا رفتن احتمال بروز سرطان روده بزرگ می شود. - رژیم غذایی ناسالم:
مصرف زیاد گوشت قرمز و فرآوری شده (مثل سوسیس، کالباس یا همبرگر آماده) خطر سرطان را افزایش می دهد. توصیه می شود مصرف این مواد به دو وعده در هفته محدود شود. - کم تحرکی:
نداشتن فعالیت بدنی کافی یکی از عوامل مهم در بروز این سرطان است. ورزش منظم می تواند احتمال ابتلا را کاهش دهد.
2. بیماری ها و شرایط پزشکی خاص
- بیماری های التهابی روده (IBD):
مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون. التهاب طولانی مدت روده، مخصوصا بیش از هفت سال، خطر سرطان را افزایش می دهد. - اختلالات ارثی:
سندرم لینچ و پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی از جمله بیماری های ژنتیکی هستند که زمینه ساز سرطان روده بزرگ اند. - سابقه خانوادگی سرطان یا پولیپ:
اگر یکی از بستگان نزدیک (پدر، مادر، خواهر یا برادر) پیش از 45 سالگی به سرطان روده یا پولیپ پیشرفته مبتلا شده باشد، احتمال ابتلای سایر اعضا بیشتر می شود. - تعداد زیاد پولیپ در روده:
وجود پولیپ های متعدد (مانند آدنوم ها یا پولیپ های دندانه دار) خطر را افزایش می دهد. برخی افراد زمینه ژنتیکی برای ایجاد پولیپ دارند.
تشخیص و آزمایش های سرطان روده بزرگ
روش های تشخیصی اصلی
پزشکان برای تشخیص سرطان روده بزرگ از آزمایش های مختلف استفاده می کنند، از جمله:
- آزمایش خون کامل (CBC)
- آزمایش سطح آنتی ژن CEA (افزایش آن می تواند نشانه وجود تومور باشد)
- سی تی اسکن (CT)
- MRI یا PET اسکن برای بررسی گسترش سرطان
- سونوگرافی
- نمونه برداری (بیوپسی) از بافت مشکوک
تفاوت غربالگری و تشخیص
آزمایش های غربالگری برای شناسایی سرطان پیش از بروز علائم انجام می شوند. اما زمانی که نتایج غربالگری غیرطبیعی باشد، پزشک از روش های تشخیصی دقیق تر استفاده می کند.
رایج ترین روش های غربالگری سرطان روده بزرگ
- کولونوسکوپی:
مؤثرترین روش برای بررسی داخل روده و شناسایی پولیپ ها یا تومورها است. - آزمایش FIT (آزمایش خون مخفی در مدفوع):
وجود خون پنهان در مدفوع را شناسایی می کند. - آزمایش gFOBT:
مشابه FIT است و خون غیرقابل مشاهده را بررسی می کند. - آزمایش DNA مدفوع:
تغییرات ژنتیکی مرتبط با سرطان را در نمونه مدفوع بررسی می کند. - سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر:
بررسی بخش انتهایی روده بزرگ با دوربین باریک. - کولونوسکوپی مجازی (CT Colonography):
نوعی تصویربرداری سه بعدی برای شناسایی زخم ها، پولیپ ها و تومورها.
مراحل سرطان روده بزرگ (Staging)
پزشکان برای تعیین مرحله بیماری از سیستم TNM استفاده می کنند که بر اساس اندازه تومور، درگیری غدد لنفاوی و گسترش سرطان طبقه بندی می شود:
- مرحله 0: سلول های غیرطبیعی فقط در لایه داخلی روده دیده می شوند (پیش سرطانی).
- مرحله I: سرطان به دیواره روده نفوذ کرده اما هنوز به غدد لنفاوی نرسیده است.
- مرحله II: تومور در لایه های عمیق تر روده پیشروی کرده اما هنوز به گره های لنفاوی نرسیده است.
- مرحله III: سلول های سرطانی به غدد لنفاوی اطراف گسترش یافته اند.
- مرحله IV: سرطان به اندام های دیگر مانند کبد یا ریه متاستاز داده است.
درمان سرطان روده بزرگ
1. جراحی
اصلی ترین روش درمان، جراحی است و انواع مختلفی دارد:
- پولیپکتومی: برداشتن پولیپ های سرطانی در مراحل اولیه.
- رزکسیون جزئی کولون (Colectomy): برداشتن بخش درگیر روده و اتصال دوباره بخش های سالم.
- کولوستومی: زمانی انجام می شود که امکان اتصال مجدد وجود ندارد و مسیر خروج مدفوع به طور موقت یا دائم از شکم ایجاد می شود.
2. درمان های مکمل (Adjuvant Therapy)
- شیمی درمانی: برای کوچک کردن تومور یا از بین بردن سلول های سرطانی پس از جراحی.
- درمان هدفمند (Targeted Therapy): داروهایی که ژن ها و پروتئین های مؤثر در رشد سرطان را هدف قرار می دهند (مانند آنتی بادی های مونوکلونال).
- درمان ترکیبی: در برخی بیماران، ترکیب چند روش (جراحی + شیمی درمانی) نتایج بهتری دارد.
پیش آگهی و میزان بقا
براساس آمار مؤسسه ملی سرطان آمریکا، بیش از 90٪ بیماران با مراحل اولیه سرطان روده بزرگ پنج سال پس از درمان زنده مانده اند.
در مراحل پیشرفته تر، این عدد کاهش می یابد، اما پیشرفت های پزشکی باعث بهبود چشمگیر امید به زندگی بیماران شده است.
پیشگیری از سرطان روده بزرگ
گرچه نمی توان همیشه از بروز سرطان جلوگیری کرد، اما رعایت چند نکته می تواند خطر آن را به شدت کاهش دهد:
- ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل
- حفظ وزن سالم
- مصرف میوه، سبزیجات، حبوبات و فیبر بالا
- کاهش گوشت قرمز و فرآوری شده
- ورزش منظم
- انجام کولونوسکوپی طبق توصیه پزشک
- اطلاع رسانی درباره سابقه خانوادگی سرطان به پزشک
زندگی با سرطان روده بزرگ
زندگی پس از تشخیص سرطان روده بزرگ برای هر فرد متفاوت است. بسیاری از بیماران پس از درمان کامل، زندگی عادی خود را از سر می گیرند. اما برخی بیماران در مراحل پیشرفته تر ممکن است نیاز به مراقبت تسکینی (Palliative Care) داشته باشند تا علائم بیماری کاهش یابد و کیفیت زندگی حفظ شود.
مراقبت های پس از درمان
- انجام کولونوسکوپی منظم طبق برنامه پزشک
- انجام آزمایش های خون و تصویربرداری در فواصل مشخص
- مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم جدید مانند درد شکم، خون در مدفوع یا کاهش وزن ناگهانی
مراجعه فوری به پزشک
در صورتی که تحت درمان هستید و موارد زیر را تجربه کردید، باید سریعا به اورژانس مراجعه کنید:
پرسش هایی که باید از پزشک بپرسید
- نوع سرطان من چیست و در چه مرحله ای است؟
- آیا قابل درمان کامل است؟
- آیا نیاز به جراحی یا شیمی درمانی دارم؟
- خطر بازگشت بیماری چقدر است؟
- آیا درمان های نوین یا کارآزمایی بالینی برای شرایط من وجود دارد؟
سخنی از نی نی تینی
افزایش آگاهی و انجام غربالگری منظم باعث شده امروزه سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه تشخیص داده شود. بیش از 90٪ افرادی که به موقع درمان می شوند، پنج سال بعد از تشخیص همچنان زنده هستند.
در ایران نیز با فرهنگ سازی و مراجعه به موقع به پزشک، می توان از بسیاری از مرگ ومیرهای ناشی از این سرطان پیشگیری کرد.
اگر در خانواده تان سابقه سرطان روده بزرگ وجود دارد یا متوجه علائمی مانند تغییر در عادات دفع یا خون در مدفوع شده اید، همین امروز با پزشک گوارش مشورت کنید و تجربه هایتان را با ما در میان بگذارید.
