رحم اجاره ای ژستیشنال یکی از روش های پیشرفته کمک باروری است که در آن، یک زن بارداری را برای شخص یا زوج دیگری انجام می دهد و در نهایت، نوزاد را به آن ها تحویل می دهد. این بارداری معمولا از طریق لقاح مصنوعی آزمایشگاهی (IVF) انجام می شود. در این روش، خانمی که بارداری را به عهده دارد هیچ گونه ارتباط ژنتیکی با جنین یا نوزاد ندارد، زیرا تخمک از او گرفته نمی شود. در این مقاله در مورد این نوع رحم اجاره ای به طور کامل توضیح خواهیم داد.
رحم اجاره ای ژستیشنال چیست؟
رحم اجاره ای ژستیشنال به وضعیتی گفته می شود که در آن، شخصی بارداری را برای زوج یا فرد دیگری انجام می دهد تا آن ها صاحب فرزند شوند. به این شخص، مادر جانشین باردار یا حامل ژستیشنال گفته می شود. افرادی که تصمیم دارند فرزند را بزرگ کنند نیز والدین در نظر گرفته شده (Intended Parents) نام دارند.
در اغلب موارد، بارداری از طریق لقاح آزمایشگاهی انجام می شود. در این فرآیند، تخمک و اسپرم والدین اصلی (یا اهداکنندگان) در محیط آزمایشگاه با یکدیگر ترکیب می شوند تا جنین تشکیل شود. سپس، این جنین در رحم مادر جانشین قرار داده می شود.
از آنجا که تخمک از حامل گرفته نمی شود، هیچ پیوند ژنتیکی میان او و نوزاد وجود ندارد.
تفاوت رحم اجاره ای ژستیشنال و رحم اجاره ای سنتی
دو نوع اصلی از رحم اجاره ای وجود دارد: ژستیشنال (Gestational) و سنتی (Traditional).
- در رحم اجاره ای ژستیشنال، زن حامل تخمک خود را در بارداری به کار نمی گیرد؛ بنابراین، از نظر ژنتیکی هیچ ارتباطی با جنین ندارد. تخمک از والدین اصلی یا از طریق اهداکننده گرفته می شود. مادر جانشین فقط بارداری را انجام می دهد و در نهایت نوزاد را به دنیا می آورد. این روش، رایج ترین و قانونی ترین نوع رحم اجاره ای در جهان است. در بیشتر موارد، حداقل یکی از والدین اصلی با کودک پیوند ژنتیکی دارد و همین موضوع سبب می شود روند حقوقی ساده تر پیش برود.
- اما در رحم اجاره ای سنتی، زن حامل از تخمک خودش برای بارداری استفاده می کند. به همین دلیل، او از نظر ژنتیکی مادر واقعی نوزاد محسوب می شود و پس از زایمان باید از حق مادری خود صرف نظر کند تا کودک به والدین اصلی سپرده شود.
این نوع رحم اجاره ای در بسیاری از کشورها از جمله ایران غیرقانونی یا محدود است، زیرا از نظر عاطفی و حقوقی پیچیدگی های زیادی دارد.
چه کسانی از رحم اجاره ای ژستیشنال استفاده می کنند؟
بسیاری از افراد و زوج ها برای داشتن فرزند از رحم اجاره ای ژستیشنال استفاده می کنند. این روش برای کسانی مناسب است که:
- دچار ناباروری به دلیل مشکلات رحمی هستند؛ مانند چسبندگی رحم یا نارسایی رحم.
- به علت بیماری های خاص یا شرایط پزشکی خطرناک، امکان بارداری یا زایمان برایشان وجود ندارد.
- رحم خود را برداشته اند (هیسترکتومی) یا رحمشان به صورت مادرزادی رشد نکرده یا شکل غیرطبیعی دارد.
- از نظر بیولوژیکی نمی توانند باردار شوند؛ مانند افراد مجرد یا زوج های هم جنس مرد که برای تشکیل خانواده به کمک نیاز دارند.
در ایران نیز، طبق دستورالعمل های وزارت بهداشت و فتاوای مراجع دینی، استفاده از رحم اجاره ای ژستیشنال در مراکز معتبر ناباروری قانونی و شرعی محسوب می شود، به شرط آن که قراردادها به صورت شفاف و رسمی تنظیم شوند.
روند انجام رحم اجاره ای ژستیشنال چگونه است؟
در این روش، ابتدا تخمک و اسپرم والدین اصلی (یا اهداکنندگان) در آزمایشگاه ترکیب می شوند و جنین تشکیل شده به رحم حامل منتقل می شود.
روند کلی شامل مراحل زیر است:
- انتخاب مادر جانشین (حامل بارداری)
انتخاب فردی سالم، متعهد و از نظر روحی پایدار برای حمل بارداری، اولین گام حیاتی است. - بررسی های پزشکی و روان شناختی
هر دو طرف (هم حامل و هم والدین اصلی) تحت آزمایش ها و ارزیابی های دقیق قرار می گیرند تا از سلامت جسمی و روانی اطمینان حاصل شود. - تنظیم قرارداد قانونی
یک قرارداد رسمی با جزئیات کامل میان حامل و والدین اصلی امضا می شود تا حقوق و وظایف هر طرف مشخص باشد. - انجام درمان IVF و انتقال جنین
پس از آماده سازی رحم حامل، جنین به رحم او منتقل می شود و بارداری آغاز می گردد.
انتخاب مادر جانشین در رحم اجاره ای ژستیشنال
بیشتر والدین برای انتخاب مادر جانشین از طریق مراکز یا آژانس های تخصصی رحم اجاره ای اقدام می کنند. این مراکز:
- در انتخاب فرد مناسب برای بارداری کمک می کنند.
- روند عقد قراردادهای قانونی و پرداخت هزینه ها را تسهیل می نمایند.
- بین والدین اصلی و حامل، نقش واسطه و هماهنگ کننده دارند.
برخی خانواده ها ترجیح می دهند از اقوام یا دوستان نزدیک به عنوان مادر جانشین استفاده کنند. این گزینه نیز ممکن است، اما معمولا چالش های احساسی و عاطفی بیشتری به همراه دارد و باید با دقت و مشاوره انجام شود.
شرایط مادر جانشین مناسب از نظر علمی
بر اساس توصیه های انجمن آمریکایی پزشکی تولیدمثل (ASRM) و همچنین دستورالعمل های مراکز درمان ناباروری ایران، شرایط یک حامل مناسب عبارت است از:
- سن بین 21 تا 45 سال (ترجیحا کمتر از 35 سال).
- داشتن حداقل یک بارداری موفق و بدون عارضه.
- نداشتن بیش از سه زایمان سزارین.
- برخورداری از وزن متناسب با قد و سلامت عمومی بدن.
- زندگی در محیطی پایدار و خانواده ای با حمایت عاطفی مناسب.
- نداشتن سابقه اعتیاد یا بیماری های مزمن.
پیش از تأیید نهایی، از حامل بارداری استعلام های پزشکی، روانی و حتی امنیتی گرفته می شود. از سوی دیگر، والدین اصلی نیز باید توان مالی کافی برای پوشش هزینه های رحم اجاره ای ژستیشنال داشته باشند.
بررسی های پزشکی در رحم اجاره ای ژستیشنال
پیش از آغاز روند رحم اجاره ای ژستیشنال، هم والدین اصلی و هم مادر جانشین باید تحت بررسی های پزشکی و روان شناختی دقیق قرار گیرند. این ارزیابی ها شامل گفت وگو با روان شناس برای سنجش وضعیت عاطفی، اضطراب یا افسردگی احتمالی است.
به گفته ی انجمن آمریکایی پزشکی تولیدمثل (ASRM)، حامل بارداری باید آزمایش های کامل و دقیقی انجام دهد تا اطمینان حاصل شود که از نظر جسمی برای بارداری کاملا آماده است. این بررسی ها معمولا شامل آزمایش خون برای بیماری های زیر هستند:
همچنین توصیه می شود مادر جانشین واکسیناسیون های ضروری مانند سرخک، اوریون، سرخجه (MMR) و واکسن سه گانه دیفتری، کزاز و سیاه سرفه (Tdap) را دریافت کرده باشد.
در برخی موارد، واکسن کووید نیز الزامی است.
از سوی دیگر، والدین اصلی یا اهداکنندگان اسپرم و تخمک معمولا تحت غربالگری ژنتیکی قرار می گیرند تا احتمال بروز ناهنجاری های مادرزادی مانند سندرم داون در کودک بررسی شود.
روند قانونی در رحم اجاره ای ژستیشنال
قبل از شروع درمان لقاح مصنوعی (IVF)، باید قرارداد قانونی رسمی بین طرفین تنظیم و امضا شود. این قرارداد موارد مهمی را در بر می گیرد، از جمله:
- تعهد مادر جانشین برای تحویل نوزاد به والدین اصلی پس از زایمان.
- وظایف مادر جانشین در دوران بارداری مانند حضور در ویزیت های بارداری، پرهیز از مصرف دخانیات، الکل یا مواد مخدر.
- نحوه پرداخت هزینه ها و حق الزحمه حامل.
- تعیین تکلیف در شرایط خاص مانند سقط جنین، مرگ جنین، یا بروز عوارض پزشکی.
- شرح مسئولیت ها و خطرات مرتبط با IVF، بارداری و زایمان.
در کشورهای مختلف قوانین رحم اجاره ای متفاوت است. در ایران نیز طبق فتاوای معتبر و قوانین رسمی، رحم اجاره ای ژستیشنال قانونی و مشروع محسوب می شود، به شرط آنکه قرارداد مکتوب و شفاف در حضور وکیل یا مرکز درمانی مجاز منعقد شود.
برای اطمینان از صحت مراحل، استفاده از وکلای باتجربه در حوزه خانواده و ناباروری توصیه می شود.
فرآیند بارداری در رحم اجاره ای ژستیشنال
در این روش، پزشک ابتدا تخمک های مادر اصلی را جمع آوری کرده و در محیط آزمایشگاه با اسپرم پدر اصلی یا اهداکننده لقاح می دهد. در برخی موارد ممکن است از تخمک یا اسپرم اهدایی استفاده شود.
اگر مادر اصلی از تخمک خود استفاده کند، پزشک برای تحریک تخمدان ها داروهای باروری تجویز می کند تا چندین تخمک بالغ تولید شود. سپس، پس از لقاح، جنین های سالم انتخاب و به رحم مادر جانشین منتقل می شوند.
مادر جانشین نیز برای آماده سازی رحم خود، داروهای هورمونی دریافت می کند تا دیواره رحم برای پذیرش جنین آماده شود. پس از انتقال، اگر جنین لانه گزینی موفقی داشته باشد، بارداری آغاز می شود.
چه افرادی در روند رحم اجاره ای ژستیشنال نقش دارند؟
فرآیند رحم اجاره ای ژستیشنال شامل همکاری چند گروه تخصصی است:
- مادر جانشین (حامل بارداری)
- والدین اصلی (Intended Parents)
- اهداکنندگان تخمک یا اسپرم (در صورت نیاز)
- مراکز و آژانس های رحم اجاره ای
- کلینیک های درمان ناباروری
- وکلای حقوقی خانواده و ناباروری
- پزشکان زنان و مامایی یا ماماهای زایمان
- روان شناسان و مشاوران سلامت روان
- مشاوران ژنتیک
این تیم به صورت هماهنگ، از مرحله بررسی اولیه تا تولد نوزاد، مسئول نظارت بر روند درمان و سلامت روانی و جسمی طرفین هستند.
خطرات رحم اجاره ای ژستیشنال
هرچند رحم اجاره ای ژستیشنال یکی از امن ترین روش های باروری کمکی است، اما خالی از خطر نیست.
برخی از خطرات احتمالی عبارت اند از:
- تضمینی برای موفقیت در بارداری وجود ندارد و ممکن است IVF در بار اول نتیجه ندهد.
- خطرات پزشکی مربوط به درمان ناباروری برای والدین یا مادر جانشین.
- هزینه های بالای درمان، خدمات پزشکی، مشاوره های قانونی و حق الزحمه.
- فشارهای احساسی ناشی از سقط، بروز عوارض یا تأخیر در بارداری.
- احساس ناتوانی والدین اصلی از کنترل کامل وضعیت بارداری.
از طرف دیگر، مادر جانشین نیز ممکن است با خطرات فیزیکی و روحی بارداری روبه رو شود، از جمله:
- افزایش فشار خون بارداری یا دیابت بارداری.
- عفونت ها یا عوارض پس از زایمان.
- استرس یا وابستگی عاطفی به نوزاد پس از تولد.
به همین دلیل، مادر جانشین باید تحت مراقبت های منظم دوران بارداری و حمایت روانی کافی قرار گیرد.
مزایای رحم اجاره ای ژستیشنال
رحم اجاره ای ژستیشنال به بسیاری از خانواده ها و افراد این امکان را می دهد که حتی در صورت مشکلات جسمی یا ژنتیکی، لذت والد شدن را تجربه کنند. این روش، امید تازه ای برای:
- زنان با مشکلات رحمی یا بیماری های خاص،
- افرادی که تحت شیمی درمانی قرار گرفته و رحمشان آسیب دیده،
- زوج های هم جنس مرد،
- یا حتی افراد مجردی که تمایل به فرزندآوری دارند،
فراهم می کند.
در حقیقت، برای بسیاری از این افراد، رحم اجاره ای ژستیشنال تنها راه تجربه ی پدر یا مادر شدن است.
آیا مادر جانشین می تواند نوزاد را نگه دارد؟
خیر.
در رحم اجاره ای ژستیشنال، مادر جانشین هیچ ارتباط ژنتیکی با نوزاد ندارد و طبق قرارداد رسمی، موظف است نوزاد را پس از زایمان به والدین اصلی تحویل دهد.
از نظر قانونی و شرعی نیز، پس از امضای قرارداد و تأیید رسمی مراکز مجاز، مادر جانشین هیچ حق والدینی نسبت به کودک ندارد.
هزینه رحم اجاره ای ژستیشنال
هزینه این فرآیند بسته به کشور، شهر، نوع مرکز و خدمات ارائه شده متفاوت است.
در کشورهای غربی، هزینه رحم اجاره ای بین 50 تا 150 هزار دلار متغیر است، اما در ایران معمولا مبلغ قراردادها به صورت ریالی و بر اساس توافق دو طرف تعیین می شود.
هزینه ها شامل موارد زیر هستند:
- هزینه های پزشکی و دارویی درمان IVF
- حق الزحمه مادر جانشین
- هزینه وکیل و قرارداد حقوقی
- هزینه های مربوط به زایمان و مراقبت های بارداری
- هزینه های آزمایش و بررسی های روانی و جسمی
باید توجه داشت که گاهی درمان در بار اول موفق نمی شود و ممکن است نیاز به تکرار داشته باشد، بنابراین برنامه ریزی مالی دقیق ضروری است.
سخنی از نی نی تینی
رحم اجاره ای ژستیشنال روشی است که در آن، مادر جانشین هیچ پیوند ژنتیکی با نوزاد ندارد و صرفا وظیفه ی بارداری را به عهده می گیرد. این روش در حال حاضر رایج ترین نوع رحم اجاره ای در جهان است و به هزاران خانواده در سراسر دنیا کمک کرده تا صاحب فرزند شوند.
اگر شما نیز در فکر استفاده از رحم اجاره ای ژستیشنال هستید، بهتر است ابتدا با پزشک متخصص ناباروری مشورت کنید تا با مراحل، هزینه ها و مراکز مجاز آشنا شوید. بسیاری از کلینیک های معتبر ایرانی مانند مرکز درمان ناباروری ابن سینا یا رویان می توانند در این مسیر شما را راهنمایی کنند.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربه ای از رحم اجاره ای ژستیشنال دارید؟ تجربه، سؤال یا دغدغه خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا دیگر مادران نیز از تجربیات ارزشمند شما استفاده کنند.
