گاهی سندرم مامی ایشوز زمانی شکل می گیرد که رابطه فرد با مادرش در دوران کودکی بیش از حد کنترل گرانه یا برعکس، بیش از اندازه رها و بی توجه بوده است. این نوع رابطه می تواند در بزرگسالی بر روابط عاطفی و خانوادگی اثر بگذارد.
آیا رابطه شما با مادرتان همیشه پرتنش یا پیچیده بوده است؟ شاید تجربه های حل نشده کودکی، ناخواسته وارد روابط بزرگسالی تان شده و باعث دشواری در ارتباط با همسر یا حتی فرزندانتان شده باشد.
این وضعیت، همان چیزی است که در زبان روزمره از آن به عنوان سندرم مامی ایشوز یاد می شود. شاید واژه اش کمی ناخوشایند به نظر برسد، اما واقعیت این است که چنین تجربه هایی می توانند موجب آسیب های عاطفی عمیقی شوند.
مادر؛ نخستین و تأثیرگذارترین الگوی زندگی
بیشتر متخصصان روان شناسی معتقدند که مادر، نخستین و مهم ترین الگوی عاطفی در سال های ابتدایی زندگی کودک است.
اگر مادری در این سال ها از نظر عاطفی سرد، کنترل گر، یا بی تفاوت باشد، اثرات روانی آن می تواند تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.
گاهی این آسیب ها از رفتارهای بسیار محبت آمیز اما ناسالم هم ناشی می شود. مثلا مادری که اجازه اشتباه کردن به فرزندش نمی دهد، یا همه کارهای خانه را خودش انجام می دهد تا فرزندش راحت باشد، در واقع فرصت رشد و استقلال را از او می گیرد. یا مادری که به جای حفظ نقش والد، سعی می کند «بهترین دوست» فرزندش باشد، ناخواسته مرزهای سالم رابطه را از بین می برد.
این رفتارها در ظاهر مهربانانه اند، اما می توانند زمینه ساز وابستگی عاطفی ناسالم و کاهش اعتمادبه نفس در فرزندان شوند.
تو مقصر نیستی، اما مسئول رشدی (رهایی از زنجیر مامی ایشوز)
نحوه تربیت مادرت در اختیار تو نبوده، پس نباید خودت را بابت پیامدهای یک رابطه ناسالم سرزنش کنی.
اما در عین حال، امروز این شانس را داری که الگوهای رفتاری ات را بازبینی و اصلاح کنی.
شناخت سندرم مامی ایشوز و تأثیر آن بر روابطت، گام اول برای رهایی از تکرار چرخه آسیب است.
نشانه های بروز سندرم مامی ایشوز در روابط بزرگسالی
«پاتریک چیتهام»، روان شناس آمریکایی، توضیح می دهد:
افرادی که رابطه پرتنش یا آسیب دیده ای با مادر خود داشته اند، معمولا از شریک عاطفی شان انتظار دارند همان نیازهایی را برآورده کند که مادرشان نتوانست.
در چنین روابطی، فرد ممکن است شریکش را بیش از اندازه آرمانی و کامل ببیند.
اما وقتی این تصویر خیالی فرو می ریزد، ناامیدی و دلسردی سراغش می آید و رابطه دچار فروپاشی می شود.
آیا داشتن سندرم مامی ایشوز یعنی مادر بدی داشتم؟
نه لزوما.
همه مادرانی که دچار کمبود در رفتارهای عاطفی هستند، لزوما «بد» یا بی عاطفه نیستند. گاهی شرایط زندگی، بیماری های جسمی و روحی، یا نبود حمایت اجتماعی باعث می شود مادری نتواند به نیازهای فرزندش پاسخ دهد.
در برخی موارد، حتی ممکن است مادری با نیت خیر، فرزندش را به پدر یا خانواده دیگر بسپارد تا آینده بهتری برایش رقم بخورد.
با این حال، نبود مادر صرف نظر از دلیلش می تواند در ذهن کودک احساس طرد شدن یا رهاشدگی ایجاد کند.
این احساس در بزرگسالی ممکن است به شکل وابستگی شدید، ترس از ترک شدن یا نیاز افراطی به جلب محبت بروز کند.
گاهی فرد تمام تلاشش را می کند تا دیگران را خوشحال نگه دارد تا مبادا دوباره احساس طرد شدن را تجربه کند.
وقتی محبت بیش از حد هم آسیب زا می شود
در سوی دیگر ماجرا، مادرانی هستند که بیش از حد مراقب و دخالت گرند.
کودکی که هرگز اجازه تصمیم گیری مستقل ندارد، در بزرگسالی به سختی می تواند نیازهای خود را تشخیص دهد یا از روابط ناسالم فاصله بگیرد.
در نتیجه، چنین افرادی در روابطشان دچار وابستگی عاطفی، ترس از تنهایی و عدم استقلال می شوند.
سندرم مامی ایشوز در مردان
اصطلاح سندرم مامی ایشوز در مردان معمولا برای توصیف رفتارهایی به کار می رود که ریشه در رابطه ناسالم با مادر دارند.
از جمله ویژگی ها و نشانه های رایج می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انتظار غیرواقع بینانه از شریک عاطفی برای مراقبت، حمایت یا انجام کارهای خانه
- بی اعتمادی یا ناتوانی در نشان دادن آسیب پذیری
- نیاز شدید به تأیید و محبت یا برعکس، دشواری در ابراز احساسات
- سردرگمی میان وابستگی و فاصله گرفتن از رابطه
- تردید در تعهد عاطفی و ترس از ازدواج
- دشواری در صحبت درباره ی مادر یا دیدار با او
- اضطراب در روابط عاشقانه
- ناراحتی از صمیمیت و نزدیکی عاطفی
- حساسیت بالا به انتقاد
- ضعف در تعیین مرزهای سالم در رابطه
- تمایل به برقراری رابطه با زنانی که از نظر شخصیتی شبیه مادرشان هستند
آیا زنان هم دچار سندرم مامی ایشوز می شوند؟
بله، اما معمولا سندرم مامی ایشوز در زنان کمی متفاوت از مردان ظاهر می شود.
هر کسی ممکن است از رابطه آسیب زا یا سرد با مادرش رنج ببرد، اما نحوه بروز این آسیب ها اغلب به جنسیت و نقش های فرهنگی در جامعه بستگی دارد.
دخترانی که از مادران سخت گیر یا انتقادگر زاده می شوند
دخترانی که در کودکی مدام از سوی مادر خود مورد انتقاد قرار گرفته اند، معمولا با اعتمادبه نفس پایین و احساس شرم درونی بزرگ می شوند.
اگر مادرت زیاد از ظاهرت ایراد گرفته، یا همیشه اشتباهاتت را برجسته کرده، ممکن است در بزرگسالی احساس کنی هرگز «به اندازه کافی خوب» نیستی.
این احساس می تواند به الگوهای ناسالم در روابط عاطفی، افسردگی یا اضطراب مزمن منجر شود.
وقتی مادر بیش از حد صمیمی می شود
برخی مادران به جای ایفای نقش «والد»، سعی می کنند بهترین دوست دخترشان باشند.
شاید به جای تعیین مرزها و هشدار دادن درباره روابط ناسالم، از دخترشان بخواهند جزئیات خصوصی زندگی اش را برایشان تعریف کند.
در نگاه اول صمیمی به نظر می رسد، اما این نوع رابطه درهم تنیده باعث از بین رفتن مرزهای طبیعی بین مادر و فرزند می شود.
در نتیجه، ممکن است دختر در بزرگسالی دو واکنش متضاد نشان دهد:
یا به دنبال توجه افراطی مادرش باشد تا بالاخره از او «محبت واقعی» ببیند،
یا برعکس، از مادرش فاصله بگیرد تا از دخالت های او در امان بماند.
هر دو مسیر، در نهایت منجر به احساس تنهایی و تضاد درونی می شوند.
مقایسه سندرم مامی ایشوز با سندرم ددی ایشوز
شاید اصطلاح ددی ایشوز (Daddy Issues) را هم شنیده باشی.
هر دو واژه، در واقع از نظریه دلبستگی (Attachment Theory) در روان شناسی گرفته شده اند و به نوعی به نظریه معروف فروید درباره روابط والد فرزند مربوط اند.
البته هیچ روان شناس حرفه ای این اصطلاحات را به عنوان «تشخیص رسمی» به کار نمی برد.
در واقع، هر انسانی چه زن و چه مرد می تواند به دلیل رابطه ناکارآمد با والدینش دچار مشکلات عاطفی شود.
در گفتار عامیانه، معمولا ددی ایشوز به زنان و مامی ایشوز به مردان نسبت داده می شود، اما در حقیقت، هر دو جنس می توانند شکل های متفاوتی از آسیب دلبستگی را تجربه کنند.
شباهت ها و تفاوت ها
افرادی که دچار ددی ایشوز هستند ممکن است:
- به سختی به شریک عاطفی اعتماد کنند.
- در صمیمیت دچار اضطراب شوند.
- نیاز شدیدی به تأیید و توجه داشته باشند.
- یا به سمت افرادی جذب شوند که شبیه پدرشان هستند.
همان طور که می بینی، این نشانه ها تا حد زیادی با سندرم مامی ایشوز مشترک اند فقط ریشه ی آن ها در نوع رابطه با والد متفاوت است.
نقش نظریه دلبستگی در شکل گیری سندرم مامی ایشوز
بر اساس نظریه دلبستگی، نوزادان از بدو تولد نیاز غریزی به ارتباط با مراقب اصلی خود دارند.
در بیشتر خانواده ها، این نقش را مادر ایفا می کند.
بنابراین نخستین رابطه ی عاطفی هر انسان معمولا با مادرش شکل می گیرد و همین رابطه، پایه ی تمام روابط آینده ی او در زندگی است.
دلبستگی ایمن (Secure Attachment)
وقتی مادر بتواند نیازهای عاطفی و جسمی کودک را در بیشتر مواقع برآورده کند،
کودک احساس امنیت می کند و در بزرگسالی نیز توانایی اعتماد به دیگران را دارد.
افراد دارای دلبستگی ایمن معمولا روابطی گرم، صمیمی و پایدار دارند.
دلبستگی ناایمن (Insecure Attachment)
اگر مادر گاهی در دسترس باشد و گاهی نه، یا از نظر عاطفی سرد و غیرقابل پیش بینی رفتار کند،
کودک دلبستگی ناایمن پیدا می کند.
این دلبستگی معمولا در دو نوع دیده می شود:
دلبستگی اضطرابی
در این حالت، کودک بارها تجربه کرده که مادرش ممکن است ناگهان بی تفاوت شود یا او را نادیده بگیرد.
در نتیجه، در بزرگسالی از طرد شدن می ترسد و مدام به دنبال اطمینان و توجه مداوم از سوی شریک عاطفی خود است.
چنین افرادی ممکن است دائما در تماس باشند، پیام بدهند یا نگران باشند که طرف مقابلشان دیگر آن ها را نمی خواهد.
دلبستگی اجتنابی
اگر مادری انتقادگر، سرد یا سخت گیر باشد و از کودک بخواهد احساساتش را کنترل کند،
او یاد می گیرد که احساساتش را پنهان کند تا «آزاردهنده» نباشد.
در بزرگسالی، چنین فردی معمولا از روابط عاطفی صمیمی فرار می کند، کنترل گر می شود و از وابستگی می ترسد.
این افراد اغلب از بیرون آرام به نظر می رسند، اما درونشان پر از ترس از آسیب دیدن است.
دلبستگی آشفته (Disorganized Attachment)
اگر در کودکی، مادر گاهی مهربان و گاهی خشمگین یا غایب بوده باشد،
کودک دچار نوعی سردرگمی می شود.
او نمی داند باید به مادرش پناه ببرد یا از او فاصله بگیرد.
در بزرگسالی، این حالت ممکن است به الگوهای متناقض در روابط عاشقانه، ترس از صمیمیت و حتی افسردگی منجر شود.
تأثیر سندرم مامی ایشوز بر نقش والدینی
رابطه ما با مادر، نه تنها بر روابط عاطفی بلکه بر نحوه والد شدن خودمان نیز تأثیر می گذارد.
در پدران
برخی مردان که در کودکی بیش از حد به مادرشان وابسته بوده اند،
در بزرگسالی ممکن است انجام کارهای خانه یا مراقبت از فرزند را «وظیفه ی زن» بدانند.
آن ها ناآگاهانه به دنبال همسری می گردند که نقش مادر را برایشان تکرار کند.
این الگو، چرخه ی وابستگی و توقعات ناعادلانه را در خانواده ادامه می دهد.
در مادران
از سوی دیگر، زنانی که رابطه ی پیچیده ای با مادرشان داشته اند،
اغلب سعی می کنند «برعکس مادرشان» رفتار کنند و بی نقص باشند.
این میل به جبران می تواند منجر به اضطراب، خستگی روانی و احساس گناه شود،
زیرا جامعه نیز از مادران انتظار کمال دارد.
به یاد داشته باش: مادری خوب بودن یعنی «کافی بودن»، نه کامل بودن.
اگر مادرت همیشه در دسترس نبود، شاید واقعا با امکانات محدودش بهترین تلاشش را کرده همان طور که تو هم برای فرزندت خواهی کرد.
آیا می توان سندرم مامی ایشوز را درمان کرد؟
بله، اما نیاز به آگاهی و تلاش دارد.
گام اول این است که بپذیری رفتارها و احساسات امروزت، ریشه در الگوی رابطه ای با مادرت دارند.
وقتی بتوانی این الگو را شناسایی کنی، می توانی آن را تغییر دهی.
مثلا اگر می ترسی شریک زندگیت تو را ترک کند، به یاد بیاور که این ترس از تهدیدهای دوران کودکی سرچشمه گرفته است،
نه از واقعیت امروز.
یادگیری اعتماد و گفت وگوی سالم، کلید رهایی از تکرار همان ترس های قدیمی است.
راهکارهای عملی برای درمان سندرم مامی ایشوز
مشاوره و روان درمانی مؤثرترین روش برای مقابله با اثرات این سندرم است.
در جلسات درمانی، می توانی:
- نیازهایی را که در رابطه با مادرت برآورده نشده، شناسایی کنی.
- یاد بگیری مرزهای عاطفی سالم را تعیین کنی.
- با مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، وابستگی یا احساس شرم مقابله کنی.
- اگر صلاح دیدی، راهی برای گفت وگوی سازنده با مادرت پیدا کنی.
- مهارت هایی برای ایجاد روابط عاطفی سالم تر بیاموزی.
درمانگر به تو کمک می کند تا بفهمی رابطه سالم با والدین در بزرگسالی چگونه باید باشد رابطه ای که بر پایه احترام و استقلال شکل گرفته باشد، نه ترس یا گناه.
سخنی از نی نی تینی
به جای آنکه از واژه «مامی ایشوز» به عنوان برچسبی کلی استفاده کنیم،
بهتر است بپذیریم که این مفهوم در واقع همان چالش های دلبستگی است.
رابطه تو با مادرت تأثیر عمیقی بر زندگی عاطفی و خانوادگی ات دارد،
اما با آگاهی، تمرین و حمایت حرفه ای می توانی به الگوی دلبستگی ایمن و پایدار برسی.
هیچ کس نمی تواند گذشته را تغییر دهد، اما می توان آینده را با درک، مهربانی و رشد عاطفی بازآفرینی کرد.
اگر تو هم تجربه خاصی از رابطه با مادرت داری چه مثبت و چه دشوار، به اشتراک گذاشتن آن با دیگر مادران می تواند الهام بخش باشد.
گاهی شنیدن داستان های مشابه، به ما یادآوری می کند که تنها نیستیم و همیشه راهی برای درمان وجود دارد.
