گاهی پیش می آید که با وجود توضیح روشن و مستقیم، کودک حرف گوش نکن ما باز هم به خواسته مان عمل نمی کند. این موضوع طبیعی است، چون مهارت گوش دادن و انجام دادن دستورات به مرور زمان در بچه ها شکل می گیرد. با این حال والدین می توانند با به کارگیری روش هایی ساده و کاربردی، شرایط را بهبود دهند و بدون درگیری یا تنش، همکاری بیشتری از فرزندشان بگیرند.
تجربه ای از یک موقعیت روزمره
بعضی از ما مثل نویسنده این تجربه، از سرمای شدید بیزاریم. تصور کنید در یک روز سرد زمستانی، وقتی بچه تان از خانه بیرون می پرد و در را باز می گذارد، چه حسی پیدا می کنید. درست همان طور که او تعریف می کند، دختر ۸ ساله اش بدون توجه به تذکر پدر، در را باز گذاشت و به سمت دوستانش دوید. این لحظه ی ساده نمونه ای از همان رفتارهای یک کودک حرف گوش نکن است که می تواند برای والدین آزاردهنده باشد.
چرا کودکان حرف گوش نمی کنند؟
اولین نکته مهم این است که مطمئن شوید مشکل پزشکی وجود ندارد. یک معاینه ساده شنوایی توسط پزشک می تواند خیال شما را راحت کند. حتی تست های ساده در خانه هم کمک می کند؛ مثلا وقتی آرام می گویید “چه کسی بستنی می خواهد؟” و کودکتان بلافاصله واکنش نشان می دهد، یعنی شنوایی اش سالم است.
اگر مشکل جسمی در میان نباشد، دلایل دیگری وجود دارد که باعث می شود کودک به حرف ما گوش ندهد. واقعیت این است که اغلب آنها می شنوند، اما لزوما عمل نمی کنند. شاید سؤال درست تر این باشد که چرا کودک کارهای خواسته شده را انجام نمی دهد.
دلایل رایج حرف گوش نکردن کودک
بعضی از مهم ترین عوامل کودک حرف گوش نکن عبارتند از:
- تمایل نداشتن به اینکه کسی به او دستور بدهد (مثل ما بزرگ ترها).
- غرق شدن در کاری که در همان لحظه انجام می دهد.
- ترجیح دادن بازی یا فعالیت دیگر به خواسته والدین.
- داشتن نیازهای ویژه مانند بیش فعالی یا اوتیسم.
- حالت های روحی و جسمی مانند گرسنگی، خستگی، عصبانیت یا استرس.
- احساس نابرابری بین خواسته ها (مثلا چرا خواهرش کاری انجام نمی دهد).
- بی علاقگی به موضوع یا کار مورد نظر.
- درخواست های پی درپی والدین که کودک را خسته می کند.
- نداشتن مهارت یا توانایی کافی برای انجام کاری.
- نحوه بیان والدین (لحن، کلمات یا حالت بدنی).
گاهی ترکیبی از این عوامل در کنار هم باعث می شود کودک رفتار مقاومتی نشان دهد. والدین باید با توجه به شرایط روحی و توانمندی فرزندشان، زمان و نحوه درخواست خود را تنظیم کنند.
معمای اطاعت یا همکاری
در فضای مجازی معمولا واژه “اطاعت” بار منفی دارد و گاهی والدین را صرفا سخت گیر و دیکتاتور معرفی می کند. اما واقعیت این است که بعضی موارد نیاز به همکاری فوری کودک وجود دارد. مثلا بستن کمربند ایمنی، رعایت اصول ایمنی در خیابان یا جمع کردن وسایل شخصی بعد از بازی، بخشی از وظایف خانوادگی است.
این یعنی ما باید بین آزادی کودک و رعایت قوانین تعادل برقرار کنیم. هدف، تحمیل نیست، بلکه آموزش مسئولیت پذیری در قالب زندگی خانوادگی است.
آیا کودکان واقعا گوش نمی دهند؟
اگر دقیق تر نگاه کنید، می بینید بیشتر کودکان بخش زیادی از درخواست های والدین را انجام می دهند. تنها در موقعیت های خاص مقاومت می کنند. بنابراین بهتر است به جای تمرکز روی لحظه های بی توجهی، به موفقیت های کوچک توجه کنیم.
اما طبیعی است که هر پدر و مادری بخواهد همکاری بیشتری ببیند. پس حالا بیایید به 20 راهکار کاربردی برای مدیریت رفتار کودک حرف گوش نکن بپردازیم.
راهکارهای اولیه برای کودک حرف گوش نکن
1. ساده بگویید
جملات کوتاه و واضح راحت تر از توضیحات طولانی درک می شوند.
2. در سطح او قرار بگیرید
چشم در چشم شدن، تماس چهره به چهره و اطمینان از اینکه فرزندتان صدایتان را شنیده، احتمال همکاری را بالا می برد.
3. بازگویی خواسته
از کودک بخواهید حرف شما را تکرار کند. مثلا اگر گفتید “لطفا حوله خیس را از زمین جمع کن”، او باید همان جمله را بازگو کند. این کار هم شنیدن را ثابت می کند، هم مسئولیت پذیری را تقویت.
4. آرام صحبت کنید
بلند حرف زدن یا داد کشیدن باعث نمی شود کودک توجه بیشتری نشان دهد. برعکس، حرف زدن آرام باعث می شود او دقیق تر گوش کند.
5. لمس ملایم
گاهی یک تماس آرام روی شانه یا گرفتن دست، می تواند کودک را متوجه شما کند.
6. به جای “نکن”، بگویید “بکن”
به جای گفتن “چوب را به دیوار نزن”، بگویید “لطفا چوب را زمین بگذار”. این تغییر بیان مسیر ذهن کودک را ساده تر می کند.
7. راهی برای گفتن “بله” پیدا کنید
وقتی مجبورید “نه” بگویید، آن را به شکلی مثبت بیان کنید. مثلا اگر می خواهد بیشتر در پارک بماند، بگویید “آخر هفته با دوستانت دوباره به پارک می آییم”.
راهکارهای پیشرفته تر برای والدین
8. ایجاد ارتباط عاطفی
قبل از دستور دادن، مطمئن شوید کودک حس می کند دیده و ارزشمند است. ارتباط عاطفی قوی، همکاری را بیشتر می کند.
9. انتخاب زمان مناسب
وقتی فرزندتان غرق بازی یا کاری است، طبیعی است که گوش نکند. بهتر است زمان مناسبی برای درخواست انتخاب کنید.
10. توجه به توانایی ها
گاهی انتظار بیش از حد از کودک در زمینه های احساسی یا جسمی باعث مقاومت می شود. وظایف را متناسب با توانایی او تنظیم کنید.
11. توجه به موقعیت
شرایط محیطی تأثیر زیادی دارد. مثلا انتظار آرام بودن در مراسم خانوادگی شلوغ غیرواقعی است. باید انتظاراتمان را با شرایط هماهنگ کنیم.
12. یادآوری های کوتاه و محترمانه
نام فرزندتان را صدا کنید و تنها با یکی دو کلمه موضوع را یادآوری کنید: “اتاقت”، “ظرف ها”، “کتابت”. این روش ساده و مؤثر است.
روش های پیشرفته تر برای مدیریت کودک حرف گوش نکن
در بخش قبلی با راهکارهای اولیه و ساده برای مدیریت کودک حرف گوش نکن آشنا شدیم. حالا می خواهیم به سراغ روش های پیشرفته تری برویم که عمیق تر به ارتباط والدین و فرزند توجه می کنند. این شیوه ها علاوه بر بهبود همکاری، باعث رشد استقلال، ایجاد انگیزه درونی و تقویت رابطه عاطفی بین والدین و کودک می شوند.
13. کارها را با هم انجام دهید
وقتی از کودک می خواهیم کاری را به تنهایی انجام دهد، ممکن است احساس تنهایی یا حتی تنبیه داشته باشد. خیلی وقت ها کارهایی مثل جمع کردن اسباب بازی ها یا مرتب کردن اتاق برای او طاقت فرسا به نظر می رسند، حتی اگر از نظر توانایی بتواند آن ها را انجام دهد.
اگر بگوییم “بیا با هم انجامش بدیم”، هم ارتباط عاطفی شکل می گیرد، هم حس ارزشمندی در کودک تقویت می شود. حتی حضور ما کنار او بدون اینکه کار زیادی انجام دهیم، می تواند انگیزه ایجاد کند. مثلا وقتی وارد اتاق شلوغش می شویم و با خنده می گوییم: “خب، اول سه چیزی که می خوای جمع کنی کدومه؟”، این بازی وار کردن فضا به او انرژی می دهد.
14. درخواست کن و صبر داشته باش
بیشتر والدین وقتی کودکشان همکاری نمی کند، ظرف چند ثانیه یا یک دقیقه دوباره تکرار می کنند. اما بهتر است کمی بیشتر صبر کنید؛ حدود پنج دقیقه. این زمان به کودک فرصت می دهد تا وجدان درونی اش فعال شود و خودش تصمیم بگیرد که کمک کند.
برای مثال، وقتی در حیاط مشغول جمع کردن برگ ها هستید و از فرزندتان می خواهید کمک کند، ممکن است در ابتدا بی اعتنا باشد. اما وقتی می بیند شما همراه خواهر یا برادرش مشغول کار هستید، به احتمال زیاد دلش می خواهد بخشی از این جمع باشد. این حس تعلق و همراهی، او را به سمت همکاری سوق می دهد.
15. دست از تعریف و تمجید افراطی بردارید
تحسین بیش ازحد شبیه یک جایزه لحظه ای است که وابستگی ایجاد می کند. کودکانی که مدام منتظر تشویق های کلامی هستند، به مرور انگیزه درونی خود را از دست می دهند. همان طور که اندیشمندان گفته اند: “پاداش کار خوب، خود انجام دادن آن کار است”.
به جای تمجیدهای اغراق آمیز، کافی است از فرزندتان با یک “مرسی” یا لبخند قدردانی کنید. این کار حس طبیعی تری از ارزشمندی ایجاد می کند.
16. نسبت اصلاح و ارتباط را بررسی کنید
اگر رابطه شما با کودکتان بیشتر بر پایه تذکر و دستور باشد تا ارتباط و همراهی، طبیعی است که او مقاومت کند. تصور کنید با فردی در ارتباط هستید که مدام به شما می گوید “این کار را بکن”، “زودتر انجام بده”، “اشتباه کردی”. احتمالا شما هم گوش نمی دهید.
اما اگر بیشتر وقت ها در کنار هم فعالیت های مشترک داشته باشید، ارتباط عاطفی شکل می گیرد و همین باعث می شود وقتی از او چیزی می خواهید، راحت تر بپذیرد.
17. به یاد داشته باشید کودکان منطقی و عقلانی نیستند
گاهی فراموش می کنیم که بچه ها هنوز کودک اند. رفتارهایی مثل جیغ زدن، بی توجهی، یا لجبازی، بخشی از فرایند رشد است. همان طور که کسی انتظار ندارد بدون تمرین بتواند قطعه ای سخت روی پیانو بنوازد، نباید از کودک انتظار داشته باشیم همیشه آرام و منطقی باشد.
کودکان ظرفیت محدودی دارند و عواملی مثل خستگی، گرسنگی یا استرس می تواند بر رفتارشان اثر بگذارد. پس بهتر است توقعات خود را با شرایط رشدی و واقعیات زندگی آنها هماهنگ کنیم.
18. زندگی را فقط حول محور کودک نچرخانید
وقتی همه چیز را حول محور فرزندمان تنظیم می کنیم، او به مرور حس حق به جانب و توقع پیدا می کند. بچه ها باید یاد بگیرند که دنیا فقط برای خدمت به آنها ساخته نشده است. با آموزش همکاری، توجه به دیگران و کمک در کارهای جمعی، حس مسئولیت پذیری و همدلی در آنها تقویت می شود.
ایده های تکمیلی برای شنیدن مؤثر
علاوه بر موارد بالا، دو اصل دیگر هم می تواند در مدیریت کودک حرف گوش نکن مؤثر باشد:
19. دلیل کار را توضیح دهید
وقتی کودک بداند چرا باید کاری انجام دهد، احتمال پذیرش آن بیشتر می شود. مثلا به جای “لباس هایت را جمع کن”، می توان گفت: “اگر لباس ها را جمع کنی، سریع تر تمیز می شوند و می تونی زودتر دوباره ازشون استفاده کنی.”
20. کار را سرگرم کننده کنید
لازم نیست همه چیز بازی باشد، اما کمی خلاقیت و جذابیت می تواند کارهای روزمره را دلپذیرتر کند. مثلا جمع کردن اسباب بازی ها را به مسابقه تبدیل کنید یا هنگام انجام کار آهنگ بگذارید.
سخنی از نی نی تینی
در نهایت باید بدانیم که کودکان همیشه به حرف ما گوش می دهند، اما نه همیشه همان لحظه یا همان طور که انتظار داریم. اگر با صبر، ارتباط عاطفی، انتخاب زمان مناسب و اندکی خلاقیت به موضوع نگاه کنیم، می توانیم از یک کودک حرف گوش نکن، همکاری و همراهی بیشتری ببینیم.
و اگر هم گاهی لازم شد در را خودمان ببندیم یا ظرف ها را خودمان جمع کنیم، خیلی هم مهم نیست؛ چون اصل ماجرا رابطه ای است که در طول مسیر ساخته ایم.
شما چه تجربه ای در برخورد با کودک حرف گوش نکن دارید؟ چه روشی برایتان بیشتر جواب داده است؟ خوشحال می شویم تجربه ها و دیدگاه های ارزشمندتان را در بخش نظرات با دیگر والدین به اشتراک بگذارید.
