حسادت فرزند اول به نوزاد جدید یکی از رایج ترین دغدغه های والدینی است که صاحب فرزند دوم می شوند. ورود نوزاد تازه به خانواده برای پدر و مادر پر از هیجان و شادی است، اما برای کودک اول به معنای تغییرات بزرگ و گاهی سخت در زندگی روزمره محسوب می شود. او که تا پیش از این تنها مرکز توجه خانواده بوده، حالا باید عشق، وقت و توجه والدین را با نوزاد شریک شود.
همین موضوع می تواند احساس رقابت، دلخوری یا حتی عصبانیت ایجاد کند. آشنایی والدین با دلایل و نشانه های حسادت فرزند اول به نوزاد جدید کمک می کند تا با مدیریت درست این مرحله، رابطه ای سالم تر میان فرزندان شکل بگیرد و کودک اول هم بتواند جایگاه خود را در خانواده حفظ کند.
چرا کودک اول دچار حسادت به نوزاد جدید می شود؟
تصور کنید: پیش از تولد نوزاد، مدام به فرزند اول گفته بودید که یک خواهر یا برادر کوچک خواهد داشت تا با او بازی کند و حسابی خوش بگذرانند. اما حالا او با یک نوزاد کوچک و پر سروصدا روبه روست که بیشتر وقت و انرژی والدین را می گیرد. طبیعی است با خودش فکر کند: «واقعا؟! این بچه قرمز و بی قرار قرار بود سرگرم کننده باشد؟»
کودک اول در این شرایط گیج می شود. او سعی می کند با نوزاد بازی کند، اما شیوه بازی اش مناسب نیست. مثلا توپ پرت می کند و شما داد می زنید: «به بچه چیزی پرت نکن!» یا پتو روی نوزاد می کشد و شما ناراحت می شوید: «پتو رو بردار، نفس بچه می گیره!» حتی وقتی برای نوزاد بغلی دوستانه می دهد، باز هم به او می گویید: «آرام تر! مواظب باش.» نتیجه این می شود که او نمی فهمد چه کار درست است و چه کار غلط، و بیشتر سردرگم می شود.
حسادت فرزند اول به نوزاد جدید را چگونه کنترل کنیم؟
آموزش بدهید
اولین وظیفه شما محافظت از نوزاد است. وظیفه دوم، آموزش دادن به فرزند اول درباره روش درست تعامل با خواهر یا برادر تازه اش. درست مثل یاد دادن هر کار دیگری، می توانید به او یاد بدهید چطور با نوزاد رفتار کند: صحبت کنید، نشان بدهید، راهنمایی کنید و تشویق کنید. تا وقتی مطمئن نشدید که او روش درست را یاد گرفته، هرگز بچه ها را تنها نگذارید حتی اگر سخت باشد، این کار ضروری و حتی حیاتی است.
همیشه نزدیک باشید
هر زمان که فرزند اول و نوزاد کنار هم هستند، نزدیک شان بمانید. اگر احساس کردید فرزند اول می خواهد خشن رفتار کند، سریعا نوزاد را بردارید و حواس کودک بزرگ تر را با یک ترانه، یک اسباب بازی یا حتی یک خوراکی کوچک پرت کنید. این کار هم امنیت نوزاد را حفظ می کند و هم شما را از گفتن مداوم «نه» نجات می دهد، چون تکرار بیش ازحد این کلمه می تواند نتیجه برعکس بدهد و کودک را لجبازتر کند.
لمس های ملایم را یاد بدهید
به فرزند اول نشان دهید که می تواند پشت نوزاد را آرام نوازش کند. توضیح دهید که این نوع لمس، نوزاد را آرام می کند. وقتی این کار را درست انجام داد، حسابی او را تحسین کنید. این روش به او می آموزد که می تواند با تماس فیزیکی مثبت، نقش حمایتی داشته باشد.
واکنش سریع نشان دهید
اگر دیدید فرزند اول به نوزاد ضربه می زند یا خشن رفتار می کند، خیلی سریع واکنش نشان دهید. می توانید محکم بگویید: «نه، ضربه زدن ممنوع. برو روی صندلی فکر بشین.» بعد اضافه کنید: «هر وقت می تونی از دستات به شکل درست استفاده کنی، می تونی بلند شی.» به او اجازه دهید به محض تغییر رفتار از جا بلند شود. این کار تنبیه نیست، بلکه تمرینی است برای یادگیری اینکه رفتارهای خشن پذیرفته نمی شوند.
الگو بودن والدین
کودکان با دیدن یاد می گیرند. فرزند اول شما به دقت رفتار شما با نوزاد را زیر نظر دارد. شما مهم ترین معلم او هستید. هر بار که نوزاد را در آغوش می گیرید، نوازش می کنید یا آرام می کنید، در واقع به او نشان می دهید که چطور باید با خواهر یا برادرش رفتار کند.
تشویق و تحسین
یکی از روش های جلوگیری از حسادت فرزند اول به نوزاد جدید تشویق است. هر وقت دیدید فرزند اول با نوزاد آرام و مهربان است، همان لحظه او را تحسین کنید. حتی می توانید اغراق آمیز خوشحال شوید و بگویید: «آفرین به داداش بزرگم! خیلی خوشحالم که انقدر مهربونی.» یک بغل یا بوسه در این لحظه اثر فوق العاده ای دارد و باعث می شود کودک احساس کند همچنان برای شما مهم و ارزشمند است.
مراقب حرف هایتان باشید
سعی نکنید همه چیز را گردن نوزاد بیندازید. مثلا نگویید: «نمی تونیم بریم پارک، چون بچه خوابه.» یا «ساکت باش، بچه بیدار می شه.» یا «بعد از اینکه بچه رو عوض کردم، میام کمکت می کنم.» این جملات به مرور باعث می شوند فرزند اول نوزاد را مقصر همه محدودیت ها بداند. بهتر است دلیل های کلی بدهید: «دستام الان مشغوله.» یا «بعد از ناهار می ریم.» یا «سه دقیقه دیگه میام.» این کار به کودک کمک می کند احساس نکند زندگی اش به خاطر نوزاد خراب شده.
همراهی و همدلی
گاهی وقت ها فقط کافی است احساسات پنهان کودک را به زبان بیاورید: «خب، با اومدن نوزاد اوضاع کمی تغییر کرده. همه مون باید به این شرایط عادت کنیم.» ولی دقت کنید جملات شما او را علیه نوزاد تحریک نکند. نگویید: «حتما از نوزاد بدت میاد.» بلکه بگویید: «می دونم سخته وقتی مامان بیشتر وقتش رو با بچه می گذرونه.» یا «حتما دوست داشتی الان بریم پارک، نه اینکه منتظر بیدار شدن بچه بمونیم.» وقتی کودک مطمئن شود شما احساسش را می فهمید، کمتر لازم می بیند با رفتارهای منفی جلب توجه کند.
محبت بیشتر کنید
حسادت به نوزاد جدید باعث می شود کودک اول موقتا به رفتارهای بچگانه برگردد. این کاملا طبیعی است. بهترین واکنش شما این است که عشق و توجه بیشتری نشان دهید. بیشتر «دوستت دارم» بگویید، او را در آغوش بگیرید و زمانی هرچند کوتاه برای کتاب خواندن یا بازی کردن اختصاص دهید. این توجه های کوچک تأثیر بسیار بزرگی در آرام کردن فرزند اول دارد.
مشارکت دادن فرزند اول
به فرزند اول یاد بدهید که می تواند به شما در مراقبت از نوزاد کمک کند. اجازه دهید هدیه های نوزاد را باز کند یا با دوربین عکس بگیرد. به او یاد بدهید چطور جوراب های کوچک را پای نوزاد کند یا کمی پودر بپاشد. هر بار که کمک می کند، حسابی او را تشویق کنید. این کار باعث می شود به جای رقیب، خودش را یک همیار ببیند.
خاص نگه داشتن هر کودک
هیچ وقت بچه ها را با هم مقایسه نکنید حتی در موضوعات ساده ای مثل وزن تولد یا اینکه چه کسی زودتر راه افتاد. این مقایسه ها برای فرزند اول حکم انتقاد دارند و باعث حسادت به نوزاد جدید می شود. هر کودکی مسیر و توانایی های خودش را دارد و نیازمند دیده شدن مستقل است.
آرامش و تمرکز والدین
این دوران برای کل خانواده دوره گذار است. سعی کنید توقعات تان از خودتان را کاهش دهید. فعالیت های جانبی را کمتر کنید، حساسیت به نظم خانه را پایین بیاورید و بیش از هر چیز روی آرامش و هماهنگی خانواده تمرکز داشته باشید.
راهکارهای تکمیلی برای مدیریت حسادت به نوزاد جدید
ایجاد وقت های اختصاصی برای فرزند اول
یکی از بهترین راه ها برای کاهش حسادت، اختصاص دادن زمان های کوچک اما ارزشمند فقط برای فرزند اول است. حتی اگر روزی فقط 10 دقیقه وقت دارید، در آن زمان گوشی را کنار بگذارید، نوزاد را به کسی بسپارید و تمام توجه تان را به فرزند اول بدهید. این وقت ها می تواند شامل بازی ساده، پیاده روی کوتاه یا حتی خوردن یک میان وعده با هم باشد. مهم این است که کودک احساس کند همچنان جایگاه ویژه ای در قلب والدین دارد.
احترام به احساسات کودک
گاهی والدین فکر می کنند اگر کودک ابراز ناراحتی یا حسادت کرد باید سریع او را سرزنش کنند. اما واقعیت این است که حسادت طبیعی است. به او اجازه دهید احساسش را بیان کند و با جملاتی مثل «می فهمم که الان ناراحت شدی» یا «حق داری کمی عصبانی باشی» به او نشان دهید احساسش پذیرفته شده است. این روش از دیدگاه روانشناسان کودک در ایران هم تأیید شده و کمک می کند کودک کمتر به رفتارهای پرخاشگرانه رو بیاورد.
ایجاد حس مسئولیت و هویت جدید
اگر فرزند اول شما بفهمد که نقش مهمی در مراقبت از نوزاد دارد، کمتر حس می کند توجه والدین از او گرفته شده است. می توانید او را با عنوان هایی مثل «کمک یار مامان» یا «محافظ کوچولوی داداش» خطاب کنید. این حس مسئولیت باعث می شود او به جای رقابت و حسادت به نوزاد جدید، احساس غرور کند.
جلوگیری از فشار بیش ازحد
مراقب باشید فرزند اول را بیش از توانش درگیر کارهای مربوط به نوزاد نکنید. او هنوز کودک است و نیاز دارد بازی کند، اشتباه کند و گاهی هم توجه شما را فقط برای خودش داشته باشد. مشارکت دادن او باید همراه با بازی و لذت باشد، نه اجبار.
تقویت اعتماد به نفس
گاهی ریشه حسادت به نوزاد جدید در این است که کودک فکر می کند دیگر دوست داشتنی نیست. با تحسین های کوچک، تأکید بر توانایی هایش و توجه به موفقیت هایش می توانید اعتماد به نفسش را تقویت کنید. حتی تعریف کردن از نقاشی ساده اش یا تشویق برای جمع کردن اسباب بازی ها، پیام روشنی می دهد: «تو برای ما ارزشمندی.»
کمک گرفتن از منابع فرهنگی و دینی
در فرهنگ ایرانی، تأکید زیادی بر مهربانی میان خواهر و برادر وجود دارد. می توانید برای فرزندتان قصه هایی از بزرگان یا داستان های کودکانه ایرانی بخوانید که در آن محبت به خواهر و برادر ارزشمند شمرده شده است. این روش غیرمستقیم، تأثیر عمیقی بر نگرش کودک خواهد گذاشت.
سخنی از نی نی تینی
حسادت به نوزاد جدید واکنشی طبیعی است و تقریبا همه کودکان به نوعی آن را تجربه می کنند. آنچه اهمیت دارد، شیوه برخورد والدین است. با صبوری، توجه بیشتر، آموزش درست و ایجاد حس مشارکت می توانید این دوران حساس را به فرصتی برای تقویت رابطه عاطفی میان فرزندان تبدیل کنید.
به یاد داشته باشید که این مرحله گذراست و با کمی تلاش، هم فرزند اول شما احساس امنیت بیشتری پیدا می کند و هم رابطه ای محکم و پرمحبت با نوزاد تازه شکل می گیرد.
اگر شما هم تجربه ای درباره حسادت فرزند اول به نوزاد جدید دارید، خوشحال می شویم در بخش دیدگاه ها با ما در میان بگذارید. تجربه های واقعی والدین دیگر می تواند کمک بزرگی برای مادران و پدران باشد.
