اما کنترل هیجان در کودکان یک مهارت ساده و فوری نیست. این فرآیند نیازمند رشد و تقویت توانایی هایی مثل توجه، برنامه ریزی، رشد شناختی و حتی مهارت های زبانی است. به همین دلیل روان شناسان می گویند کودکان در سنین مختلف و با سرعت های متفاوت این توانایی را کسب می کنند.
عوامل زیادی بر هیجان در کودکان اثر گذارند: ژنتیک، ویژگی های شخصیتی، محیطی که کودک در آن رشد می کند، و حتی شرایط ساده ای مثل خستگی یا گرسنگی. با این حال، نقش والدین، معلمان و مراقبان بسیار کلیدی است و می تواند مسیر یادگیری احساسات را هموارتر کند.
آیا هیجانی شدن کودکان خطرناک و مشکل ساز است؟
احساسات در ذات خود هیچ خطری ندارند. مشکل زمانی ایجاد می شود که کودک نتواند هیجان خود را بشناسد یا راه درست برای بیان آن پیدا کند. کودکی که از همان ابتدا یاد می گیرد هیجاناتش را مدیریت کند، نه تنها روابط اجتماعی بهتری خواهد داشت بلکه در مدرسه هم موفق تر عمل می کند.
چگونه باید هیجان در کودکان را کنترل کرد؟
روان شناسی کودک نشان می دهد روش های علمی و عملی متعددی وجود دارد که والدین می توانند با کمک آن ها فرزندان خود را در مسیر کنترل احساسات و هیجان در کودکان یاری کنند. در ادامه به مهم ترین آن ها می پردازیم:
- شروع زودهنگام
کودکانی که در نوزادی واکنش های تندتری دارند، معمولا در آینده هم در مدیریت هیجان مشکل بیشتری پیدا می کنند. بنابراین باید از همان سال های ابتدایی درباره احساسات با کودک صحبت کرد. برای مثال هنگام خواندن قصه یا تماشای کارتون، به او بگویید شخصیت ها چه احساسی دارند: غمگین، خوشحال، عصبانی یا نگران.
- ایجاد ارتباط و اعتماد
پژوهش ها نشان می دهد کودکانی که با والدین یا مراقبان خود رابطه ای امن و مبتنی بر اعتماد دارند، در کنترل احساسات موفق تر عمل می کنند. ثبات رفتاری، محبت و آرامش والدین، پایه ای محکم برای شکل گیری این اعتماد خواهد بود.
- گفت وگو و آموزش
وقتی کودک آرام است، بهترین فرصت برای صحبت درباره احساسات است. تلاش کنید او را با واژه های مختلف احساسی آشنا کنید و راهکارهایی برای مدیریت آن ها بیاموزید. یک گفت وگوی ساده همیشه نتیجه فوری ندارد، اما به مرور زمان ذهن کودک آماده می شود.
- الگو بودن والدین
کودکان بیشتر از آنچه که می شنوند، آنچه را که می بینند یاد می گیرند. اگر شما هنگام عصبانیت فریاد بزنید، کودک هم همین رفتار را تقلید می کند. پس تلاش کنید همان رفتاری را نشان دهید که دوست دارید فرزندتان یاد بگیرد. این مورد خیلی به کنترل هیجان در کودکان کمک می کند و تاثیرگذار است.
- آرامش خود والدین
هیچ چیز به اندازه آرام ماندن والدین در زمان بحران مؤثر نیست. اگر احساس کردید ممکن است واکنش تندی نشان دهید، لحظه ای از موقعیت فاصله بگیرید، نفس عمیق بکشید و بعد دوباره به کودک برگردید. این کار نشان می دهد که حتی بزرگ ترها هم برای آرام شدن نیاز به زمان دارند.
- تمرین انتخاب های درست
وقتی کودک در شرایط آرام است، با او درباره موقعیت های احتمالی صحبت کنید. مثلا اگر در مهد کودک به خاطر یک اسباب بازی دعوا کرده، با او تمرین کنید که دفعه بعد می تواند درخواست نوبت کند یا موضوع را به مربی بگوید. این تمرین ها قدرت حل مسئله و کنترل هیجان در کودکان را تقویت می کند.
- نقش آفرینی (بازی در نقش)
فقط صحبت کردن کافی نیست. بهتر است موقعیت ها را با بازی تمرین کنید. مثلا شما نقش همبازی او را بازی کنید و او نقش خودش را. تکرار این تمرین ها به کودک کمک می کند در موقعیت واقعی، رفتار درست را بهتر به کار بگیرد.
- تشویق بیشتر از تنبیه
تحقیقات نشان داده اند تنبیه سخت، معمولا باعث تشدید رفتارهای منفی می شود. در مقابل، تمرکز بر رفتارهای مثبت، تشویق و پاداش کوچک می تواند بسیار مؤثرتر باشد. به جای اینکه فقط برای گریه یا جیغ زدن او را سرزنش کنید، لحظه هایی را که بدون مشکل رفتار می کند مورد تحسین قرار دهید.
- همکاری گروهی
وقتی کودکی در مدیریت احساسات مشکل دارد، هماهنگی میان والدین، معلمان و دیگر مراقبان اهمیت بالایی دارد. اگر همه بزرگ ترها یک روش مشترک را دنبال کنند، کودک سریع تر یاد می گیرد.
- واقع بین بودن
انتظار نداشته باشید کودک همیشه بی نقص رفتار کند. در موقعیت های استرس زا مثل واکسیناسیون یا روز اول مدرسه، حتی کودکی که مهارت های خوبی دارد هم ممکن است نیاز بیشتری به حمایت والدین داشته باشد.
- نگاه بلندمدت
بیشتر کودکان تا زمان ورود به دبستان یاد می گیرند احساسات بزرگ خود را کنترل کنند، اما رشد عاطفی آن ها تا جوانی ادامه دارد. مهارت هایی مثل برنامه ریزی، سازماندهی و کنترل تکانه ها در طول سال های نوجوانی و جوانی تکامل پیدا می کنند.
کمک گرفتن از متخصصان
اگر احساس می کنید فرزندتان به طور جدی در کنترل هیجان مشکل دارد، مراجعه به روان شناس کودک یا مشاور رفتاری می تواند بسیار کمک کننده باشد. همچنین می توانید از مشاوران مدرسه و مربیان هم یاری بگیرید.
نکته مهم این است که در هر مرحله ای از رشد کودک، تقویت رابطه ای گرم و مثبت با او باید در اولویت باشد. فرقی نمی کند او هنوز پوشک داشته باشد یا آماده ورود به مدرسه باشد؛ هر زمان، زمان مناسبی برای ساختن پیوندی امن با فرزندتان است.
سخنی از نی نی تینی
کنترل هیجان در کودکان فرآیندی زمان بر اما بسیار ارزشمند است. هیچ کودکی از ابتدا نمی داند چگونه احساسات خود را مدیریت کند؛ بلکه این مهارت ها به تدریج و با همراهی والدین، مربیان و محیط حمایتی شکل می گیرند. شما به عنوان والد یا مراقب، نقش کلیدی در این مسیر دارید.
به خاطر داشته باشید که:
- شناخت احساسات، اولین گام در آموزش کنترل هیجان است.
- الگو بودن والدین از هر روش آموزشی مؤثرتر است.
- تشویق رفتارهای مثبت نتیجه ای پایدارتر از تنبیه دارد.
- کمک گرفتن از متخصصان در صورت بروز مشکل جدی هیچ ایرادی ندارد.
هر کودکی با سرعت مخصوص به خودش یاد می گیرد. صبر، محبت و ثبات رفتاری شما می تواند بهترین هدیه ای باشد که در این مسیر به فرزندتان می دهید.
کنترل هیجان در کودکان یکی از مهم ترین مهارت هایی است که والدین می توانند به فرزندشان بیاموزند. شما چه تجربه ای در این زمینه داشته اید؟ آیا تا به حال روش خاصی را امتحان کرده اید که برایتان مؤثر باشد؟ خوشحال می شویم تجربه ها و دیدگاه های خود را در بخش نظرات با دیگر والدین به اشتراک بگذارید.
