بسیاری از والدین تصور می کنند سندرم خستگی مزمن در کودکان وجود ندارد و تنها در بزرگسالان دیده می شود. اما حقیقت این است که کودکان و نوجوانان هم ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. دانشمندان هنوز علت دقیق سندرم خستگی مزمن در کودکان را نمی دانند و تاکنون درمان قطعی یا داروی تایید شده ای برای آن وجود ندارد. این بیماری می تواند زندگی روزمره کودک و خانواده اش را بسیار چالش برانگیز کند. در این مقاله در مورد علائم سندرم و راهکارهای درمان آن توضیح خواهیم داد.
علائم سندرم خستگی مزمن در کودکان
کودکان و نوجوانان مبتلا به این بیماری، بسیاری از علائم مشابه بزرگسالان را تجربه می کنند. این علائم ممکن است شبیه بیماری های دیگر باشند، گاهی ناپدید شوند یا در طول زمان تغییر کنند. با این حال، ویژگی های خاصی در کودکان وجود دارد که باید به آن ها توجه کرد در ادامه به چند مورد از ویژگی های سندرم خستگی مزمن در کودکان اشاره می کنیم:
- سرگیجه و سبکی سر: به ویژه در نوجوانان بسیار شایع تر از بزرگسالان است. این علامت می تواند طاقت فرساترین نشانه باشد و علائم دیگر را بدتر کند.
- مشکلات خواب: در کودکان خردسال به شکل کاهش انرژی و بی حوصلگی بروز می کند. در نوجوانان، به دلیل تغییرات دوران بلوغ، تشخیص مشکلات خواب دشوارتر است. از شکایت های رایج می توان به سختی در به خواب رفتن یا بیدار ماندن، خواب آلودگی در طول روز و دیدن خواب های شدید و واضح اشاره کرد.
- درد عضلات و مفاصل: برخلاف بزرگسالان، در کودکان و نوجوانان کمتر دیده می شود. در عوض، سردرد و دل درد در این گروه سنی شایع تر است. کودکان خردسال معمولا نمی توانند به خوبی محل یا شدت درد را توضیح دهند.
- شروع بیماری: در بسیاری از موارد، پس از یک بیماری مانند آنفولانزا یا عفونت ویروسی (مانند منونوکلئوز) آغاز می شود. گاهی نیز به صورت تدریجی ظاهر می شود.
تشخیص سندرم خستگی مزمن در کودکان
هیچ آزمایش قطعی برای تایید این بیماری وجود ندارد. تشخیص معمولا زمانی مطرح می شود که کودک دست کم 6 ماه علائم مداوم داشته باشد. البته تأکید می شود که کودکان باید به محض شروع علائم توسط پزشک معاینه شوند و منتظر ماه ها نمانند.
برای تشخیص سندرم خستگی مزمن در کودکان، پزشک ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:
- تاریخچه کامل پزشکی و داروهای مصرفی و بیماری های اخیر کودک را بررسی کند.
- معاینه کامل جسمی و وضعیت روانی انجام دهد.
- آزمایش خون، ادرار یا سایر تست های تکمیلی درخواست کند.
در برخی موارد، پزشک کودک را به متخصصانی مانند عصب شناس، روماتولوژیست یا متخصص خواب ارجاع می دهد تا بیماری های مشابه بررسی شوند. نکته مهم این است که وجود بیماری های دیگر به معنای رد ME/CFS نیست. درمان همان بیماری های همراه می تواند بخشی از علائم خستگی مزمن را کاهش دهد.
علت سندرم خستگی مزمن در کودکان
پزشکان و دانشمندان هنوز علت دقیق سندرم خستگی مزمن در کودکان را به طور کامل نمی دانند. اما تحقیقات نشان داده است که این بیماری احتمالا به دلیل ترکیبی از عوامل جسمی و محیطی به وجود می آید. برخی از دلایل و عوامل مؤثر عبارت اند از:
- عفونت های ویروسی یا باکتریایی: بسیاری از کودکان پس از ابتلا به بیماری هایی مانند آنفولانزا یا منونوکلئوز، دچار خستگی طولانی مدت می شوند که می تواند محرک شروع سندرم خستگی مزمن باشد.
- اختلال در سیستم ایمنی: برخی پژوهش ها نشان داده اند که بدن این کودکان واکنش غیرطبیعی به عفونت ها یا عوامل محیطی دارد و همین مسئله باعث تداوم علائم می شود.
- تغییرات در سیستم عصبی و هورمونی: عدم تعادل در هورمون ها یا اختلال در عملکرد مغز و اعصاب مرکزی می تواند در بروز خستگی مزمن نقش داشته باشد.
- زمینه ژنتیکی: در بعضی خانواده ها احتمال بروز این بیماری بیشتر است که نشان می دهد عوامل ژنتیکی می توانند مؤثر باشند.
- عوامل روانی و استرس: اگرچه استرس یا اضطراب به تنهایی باعث ایجاد بیماری نمی شوند، اما می توانند شدت علائم را افزایش دهند و روند بهبودی را کندتر کنند.
- سبک زندگی و محیط: کمبود خواب، تغذیه نامناسب، فشار تحصیلی یا محیط پرتنش می تواند علائم خستگی را در کودکان مبتلا تشدید کند.
راهنمای ارزیابی کودک
برای درک بهتر شرایط کودک، پزشک سوالات مختلفی را مطرح می کند. این پرسش ها بسته به سن کودک ممکن است از خود او یا از والدین و حتی هر دو پرسیده شود. نمونه ای از سوالات رایج:
- کودک اکنون چه توانایی هایی دارد و این توانایی ها نسبت به قبل چه تغییری کرده اند؟
- چه مدت است که کودک بیمار است؟
- آیا کودک پس از خواب یا استراحت حال بهتری پیدا می کند؟
- چه عواملی علائم او را بدتر یا بهتر می کنند؟
- چه علائمی مانع انجام کارهای روزانه یا فعالیت های مورد علاقه کودک می شود؟
- آیا کودک دچار سرگیجه یا سبکی سر می شود؟ آیا بیشتر از قبل زمین می خورد؟
- آیا کودک در تمرکز یا به یاد آوردن مسائل مشکل دارد؟
- هنگام انجام فعالیت هایی که قبلا برایش عادی بوده، چه اتفاقی می افتد؟
یکی از راهکارهای بسیار مفید، ثبت علائم در یک دفترچه یا اپلیکیشن ردیاب خواب و فعالیت کودکان است. این روش به خانواده کمک می کند جزئیات علائم را فراموش نکنند و اطلاعات دقیق تری در ویزیت های پزشکی ارائه دهند. همچنین می توان تشخیص داد چه زمان هایی بیماری شدت می گیرد و چه تاثیری بر فعالیت های روزمره دارد.
درمان سندرم خستگی مزمن در کودکان
از آنجایی که درمان قطعی برای سندرم خستگی مزمن در کودکان وجود ندارد، تمرکز اصلی بر کنترل علائم آزاردهنده است. در این مسیر، همکاری بین خانواده، کودک و تیم درمانی اهمیت زیادی دارد. همه باید مشخص کنند کدام علامت زندگی روزمره را بیشتر مختل کرده و بر اساس آن، برنامه درمانی طراحی شود. این برنامه می تواند شامل داروها، روش های غیردارویی و تغییر سبک زندگی باشد.
علاوه بر دارو، روش های دیگری مانند مدیریت فعالیت ها، برنامه ریزی برای استراحت و استفاده از تکنیک های آرام سازی می توانند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی کودک داشته باشند.
خستگی پس از فعالیت (PEM)
یکی از ویژگی های مهم سندرم خستگی مزمن در کودکان، بدتر شدن علائم پس از حتی یک فعالیت ساده فیزیکی، ذهنی یا هیجانی است. به این حالت “خستگی پس از فعالیت” یا PEM گفته می شود.
راهکار اصلی برای کنترل این وضعیت، مدیریت فعالیت ها یا pacing است. یعنی کودک باید بین استراحت و فعالیت تعادل برقرار کند تا از بروز PEM جلوگیری شود. هر کودک آستانه خاصی برای فعالیت ذهنی و بدنی دارد و خانواده باید به کمک او این حد و مرز را پیدا کنند.
برای مثال، کارهای روزانه یا تکالیف مدرسه بهتر است به بخش های کوچک تر تقسیم شوند. حتی در صورتی که کودک قادر به رفتن به مدرسه نباشد، مشارکت در فعالیت های فوق برنامه ساده (مانند نقاشی یا بازی های سبک) برای رشد اجتماعی او مفید است.
سرگیجه و سبکی سر (اختلال ارتواستاتیک)
بسیاری از کودکان مبتلا به ME/CFS هنگام ایستادن یا نشستن طولانی، دچار سرگیجه، تاری دید، ضعف یا تپش قلب می شوند. پزشکان معمولا فشار خون و ضربان قلب را بررسی می کنند و در صورت نیاز، کودک را به متخصص قلب یا اعصاب ارجاع می دهند.
مشکلات خواب
داشتن عادات خواب سالم برای همه کودکان اهمیت دارد، اما در مبتلایان به این سندرم حیاتی تر است. اگر با رعایت اصول بهداشت خواب (مانند خاموش کردن وسایل الکترونیکی پیش از خواب، زمان بندی منظم خواب و محیط آرام اتاق) باز هم مشکل ادامه داشت، ممکن است پزشک داروهایی برای کمک به خواب توصیه کند.
با این حال، حتی پس از یک خواب طولانی، برخی کودکان احساس طراوت نمی کنند. در این شرایط مراجعه به متخصص خواب توصیه می شود.
مشکلات تمرکز و حافظه
سندرم خستگی مزمن در کودکان ممکن است باعث شود که در تمرکز، تفکر و یادگیری دچار مشکل شوند. مثلا نمی توانند همزمان به درس معلم گوش دهند و یادداشت برداری کنند.
در بعضی موارد، پزشکان برای بهبود تمرکز از داروهای محرک (مشابه داروهای مورد استفاده در بیش فعالی/اختلال توجه) استفاده می کنند. اما این داروها همیشه بی خطر نیستند؛ چرا که ممکن است باعث ایجاد چرخه “فعالیت زیاد و سپس سقوط ناگهانی” شوند. در این چرخه، کودک در یک روز حال خوبی دارد و بیش از حد فعالیت می کند، اما پس از آن دچار خستگی شدید و افت عملکرد می شود.
افسردگی، استرس و اضطراب در کودکان مبتلا به سندرم خستگی مزمن
زندگی با هر بیماری مزمن می تواند دشوار باشد و در بسیاری از مواقع منجر به بروز علائم افسردگی و اضطراب شود. در کودکان مبتلا به سندرم خستگی مزمن در کودکان، اضطراب مستقیما به دلیل بیماری ایجاد نمی شود، بلکه بیشتر به علت تغییراتی است که کودک باید برای سازگاری با شرایط جدید زندگی انجام دهد. وقتی پزشک نسبت به وضعیت روانی کودک نگرانی داشته باشد، ممکن است مراجعه به روانشناس یا روانپزشک را پیشنهاد کند.
مشاوره و جلسات روان درمانی می تواند به کاهش استرس و برخی نشانه های افسردگی و اضطراب، مانند مشکلات خواب یا سردردها کمک کند. برخی کودکان از مصرف داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب نیز بهره می برند، اما پزشکان در این زمینه باید بسیار محتاط باشند. دلیلش این است که برخی داروهای ضدافسردگی ممکن است علائم دیگر سندرم خستگی مزمن در کودکان را تشدید کنند یا عوارض جانبی ناخواسته داشته باشند.
همچنین استفاده از روش های آرام سازی مثل تمرین های تنفس عمیق، ریلکس سازی عضلات، ماساژ ملایم، یوگا، تای چی یا حرکات کششی می تواند به کاهش استرس و افزایش احساس آرامش کمک کند. هرچند درمان مشکلات روحی ـ روانی می تواند رنج کودک را کمتر کند، اما جایگزین درمان اصلی بیماری نیست و به معنای درمان قطعی ME/CFS نخواهد بود.
درد در کودکان مبتلا به سندرم خستگی مزمن
یکی از شکایات شایع سندرم خستگی مزمن در کودکان، سردرد و دل درد است. پزشکان برای بررسی دقیق تر، ممکن است آزمایش هایی برای شناسایی آلرژی های غذایی یا مشکلات بینایی انجام دهند، چراکه این عوامل می توانند به بروز یا تشدید درد کمک کنند.
روش های ساده ای مانند ماساژ ملایم، استفاده از گرما (کیسه آب گرم یا حوله گرم) می تواند در کاهش درد مؤثر باشد. البته والدین باید پیش از مصرف هرگونه دارو، حتی داروهای بدون نسخه، با پزشک کودک مشورت کنند. پزشکان معمولا داروهای مسکن رایج مانند استامینوفن یا ایبوپروفن را برای کنترل درد پیشنهاد می دهند.
سخنی از نی نی تینی
اگر فرزندتان با سندرم خستگی مزمن در کودکان دست وپنجه نرم می کند، به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید. مهم ترین نکته این است که با صبر و حمایت عاطفی، او را در مسیر درمان همراهی کنید. پیگیری منظم پزشکی، همکاری نزدیک با معلمان برای کاهش فشار تحصیلی و ایجاد محیطی آرام در خانه، می تواند کیفیت زندگی کودک را بهبود دهد. همچنین استفاده از دفترچه یا اپلیکیشن برای ثبت علائم و روند خواب، به شما و پزشک کمک می کند تا بهتر شرایط کودک را مدیریت کنید.
شما به عنوان مادر یا پدر، تجربه های ارزشمندی دارید. آیا فرزندتان دچار علائم سندرم خستگی مزمن در کودکان شده است؟ چه راهکارهایی برای کاهش استرس یا درد او به کار گرفته اید؟ خوشحال می شویم تجربیات و پیشنهادهای خود را در بخش دیدگاه ها با سایر والدین به اشتراک بگذارید تا همه بتوانند از این مسیر دشوار راحت تر عبور کنند.
