تنگی کانال نخاعی در زنان

تنگی کانال نخاعی در زنان زمانی رخ می دهد که فضای اطراف نخاع تنگ می شود و به نخاع یا اعصاب منشعب از آن فشار وارد می کند. این وضعیت می تواند باعث بروز علائمی مانند کمردرد، گردن درد، گزگز و مورمور شدن دست ها یا پاها شود. دلایل متعددی برای بروز این مشکل وجود دارد و خوشبختانه راهکارهای درمانی متنوعی هم ارائه می شود. در این مقاله علائم و راهکارهای درمان تنگی کانال نخاعی در زنان را توضیح خواهیم داد.

تنگی کانال نخاعی چیست؟

تنگی کانال نخاعی به معنای باریک شدن یک یا چند بخش از مجرای نخاعی است. این مجرا همان تونلی است که درون هر مهره وجود دارد و نخاع را در بر می گیرد. وقتی این فضا تنگ تر شود، نخاع و ریشه های عصبی تحت فشار قرار می گیرند.

فشار بیش از حد می تواند منجر به تحریک، فشردگی یا حتی گیر افتادن اعصاب شود. نتیجه آن بروز درد در کمر یا گردن و مشکلات عصبی مانند سیاتیک است. دلایل مختلفی مانند تغییرات وابسته به سن یا آسیب های فیزیکی می توانند این مشکل را به وجود آورند.

تنگی کانال نخاعی می تواند در هر فردی رخ دهد، اما در زنان بالای 50 سال احتمال بروز آن بیشتر است.

بخش های درگیر در تنگی کانال نخاعی

این عارضه بیشتر در دو ناحیه ستون فقرات دیده می شود:

• کمر (تنگی کانال کمری): مهره های کمری شامل پنج مهره اصلی (L1 تا L5) هستند که بزرگ ترین مهره های ستون فقرات محسوب می شوند.
• گردن (تنگی کانال گردنی): مهره های گردنی شامل هفت مهره (C1 تا C7) در ناحیه گردن هستند.
• بخش میانی پشت (مهره های سینه ای) نیز ممکن است درگیر شود، اما این حالت بسیار نادر است.

شیوع تنگی کانال نخاعی در زنان

بر اساس تحقیقات، تغییرات دژنراتیو ستون فقرات تا سن 50 سالگی در حدود95% افراد دیده می شود و تنگی کانال نخاعی در زنان یکی از این تغییرات شایع است. در زنان بالای 65 سال که نیاز به جراحی ستون فقرات دارند، شایع ترین تشخیص همین عارضه است.

علائم تنگی کانال نخاعی در زنان چیست؟

شدت و محل تنگی کانال نخاعی تعیین می کند که چه علائمی در فرد بروز پیدا کند. این علائم می تواند در گردن، کمر، دست ها، پاها یا حتی کف پاها حس شود. برخی از مهم ترین علائم تنگی کانال نخاعی در زنان عبارتند از:

• درد
• بی حسی
• گزگز یا مورمور شدن
• ضعف عضلانی

این علائم معمولا به مرور زمان ظاهر می شوند. حتی ممکن است سال ها تنگی در عکس برداری دیده شود، اما فرد علامتی نداشته باشد.

علائم تنگی کانال کمری

• درد در ناحیه پایین کمر
• دردی که از باسن شروع می شود و به پا و حتی کف پا می رسد
• سنگینی یا گرفتگی پاها که ممکن است به صورت کرامپ در یک یا هر دو پا ظاهر شود
• بی حسی یا مورمور شدن در باسن، پا یا کف پا
• درد هنگام ایستادن طولانی، راه رفتن یا پایین آمدن از سراشیبی
• کاهش درد هنگام نشستن، خم شدن به جلو یا بالا رفتن از سربالایی

علائم تنگی کانال گردنی

• درد در ناحیه گردن
• بی حسی یا مورمور شدن در بازو، دست، پا یا کف پا
• ضعف یا ناهماهنگی در حرکات دست و پا
• مشکل در تعادل
• کاهش توانایی های حرکتی دست ها (مانند سخت شدن بستن دکمه لباس یا نوشتن)

درد ناشی از تنگی کانال نخاعی چگونه است؟

شدت و نوع درد در افراد مختلف متفاوت است. برخی آن را به شکل یک درد مبهم و آزاردهنده توصیف می کنند، در حالی که برخی دیگر آن را به صورت سوزش یا شوک الکتریکی تجربه می کنند. این درد می تواند دائمی نباشد و گاهی ظاهر شده و دوباره از بین برود.

علت تنگی کانال نخاعی در زنان چیست؟

علت تنگی کانال نخاعی در زنان می تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد:

• مادرزادی (از بدو تولد): فرد با کانال نخاعی باریک به دنیا می آید.
• اکتسابی (پس از تولد): شایع ترین علت، تغییرات وابسته به افزایش سن است که بعد از 50 سالگی بیشتر بروز می کند.

جالب است بدانید تنها حدود 9% موارد ناشی از دلایل مادرزادی هستند و بیشتر موارد در اثر تغییرات یا آسیب های بعدی ایجاد می شوند.

علل اکتسابی تنگی کانال نخاعی در زنان

1- رشد بیش از حد استخوان: در اثر آرتروز (ساییدگی مفصل)، غضروف ها که نقش ضربه گیر دارند، فرسوده می شوند. بدن برای جبران، استخوان اضافی تولید می کند که به شکل زائده استخوانی یا خار استخوانی وارد کانال نخاعی شده و به اعصاب فشار می آورد. بیماری پاژه استخوان هم می تواند چنین رشدی را تشدید کند.

2- بیرون زدگی یا فتق دیسک: دیسک ها که مانند بالشتک بین مهره ها قرار دارند، به مرور زمان خشک و تخت می شوند. ترک خوردن لبه دیسک باعث بیرون زدگی ماده ژل مانند وسط آن می شود و روی اعصاب فشار وارد می کند.

3- ضخیم شدن رباط ها: رباط ها وظیفه نگهداری مهره ها را بر عهده دارند. با گذشت زمان و در اثر آرتروز، این رباط ها ضخیم تر شده و به سمت کانال نخاعی برجسته می شوند.

4- شکستگی یا آسیب های ستون فقرات: شکستگی یا دررفتگی مهره ها می تواند فضا را تنگ کند. التهاب ناشی از آسیب ها هم به باریک تر شدن کانال کمک می کند.

5- کیست یا تومورهای نخاعی: رشد غیرطبیعی در داخل یا اطراف نخاع می تواند باعث انسداد یا تنگی کانال شود.

علل مادرزادی تنگی کانال نخاعی در زنان

برخی موارد تنگی کانال نخاعی در زنان ریشه در مشکلات مادرزادی دارد، یعنی از دوران جنینی یا در کودکی بروز پیدا می کند. این وضعیت به دلیل نقص در تشکیل ستون فقرات یا اختلالات ژنتیکی رخ می دهد که رشد استخوان ها را تحت تأثیر قرار می دهند.

از مهم ترین علت تنگی کانال نخاعی در زنان چیست در حالت مادرزادی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آکندروپلازی: اختلالی در رشد استخوان که باعث کوتاه قدی (کوتولگی) می شود و منشأ آن یک جهش ژنتیکی است.
• دیسرافیسم نخاعی: زمانی که ستون فقرات یا نخاع به طور کامل شکل نمی گیرند. بیماری هایی مانند اسپینا بیفیدا از همین دسته اند.
• کیفوز مادرزادی: در این حالت ستون فقرات بیش از حد به سمت بیرون انحنا پیدا می کند و پشت کودک به شکل غیرطبیعی گرد دیده می شود.
• پدیکل های کوتاه مادرزادی: زمانی که مهره ها از ابتدا با پایه های کوتاه تری تشکیل می شوند و در نتیجه فضای کانال نخاعی کمتر است.
• استئوپتروز: بیماری ژنتیکی نادری که باعث رشد غیرطبیعی و تراکم بیش از حد استخوان ها می شود.
• سندروم مورکیو: یک بیماری نادر ژنتیکی که استخوان ها، ستون فقرات و سایر سیستم های بدن را تحت تأثیر قرار می دهد.
• اگزواستوز متعدد ارثی: بیماری ژنتیکی کمیاب که منجر به رشد برآمدگی های استخوانی کوچک روی مهره ها می شود و می تواند فضای کانال نخاعی را کاهش دهد.

تشخیص تنگی کانال نخاعی در زنان

برای تشخیص، پزشک ابتدا شرح حال پزشکی شما را بررسی کرده و در مورد علائم سؤال می پرسد. سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد، به ستون فقرات فشار وارد می کند و از شما می خواهد به جهات مختلف خم شوید تا ببیند کدام حرکات علائم را تشدید می کنند.

برای تعیین محل دقیق، نوع و شدت تنگی کانال نخاعی در زنان، از تصویربرداری استفاده می شود:

• عکس برداری با اشعه ایکس: تغییرات استخوانی مانند کاهش ارتفاع دیسک یا خار استخوانی را نشان می دهد.
• ام آر آی (MRI): تصاویر دقیقی از نخاع، اعصاب و دیسک ها ارائه می دهد و حتی تومورها را هم آشکار می کند.
• سی تی اسکن یا سی تی میلوگرام: با استفاده از اشعه ایکس مقاطع عرضی از ستون فقرات تهیه می کند. در سی تی میلوگرام از ماده حاجب برای وضوح بیشتر اعصاب و نخاع استفاده می شود.

درمان تنگی کانال نخاعی در زنان

انتخاب نوع درمان به علت بروز، محل مشکل و شدت علائم بستگی دارد. در موارد خفیف، معمولا ابتدا درمان های خانگی توصیه می شود و در صورت عدم پاسخ، روش های پزشکی پیشرفته تر مثل فیزیوتراپی، دارو، تزریق یا جراحی به کار گرفته می شوند.

درمان های خانگی

• گرما درمانی: برای دردهای ناشی از آرتروز مفید است. گرما جریان خون را افزایش داده و باعث آرامش عضلات و کاهش خشکی مفاصل می شود. البته باید مراقب سوختگی بود.
• سرما درمانی: اگر گرما مؤثر نبود، استفاده از کیسه یخ یا پک سرد به مدت 20 دقیقه می تواند التهاب و تورم را کاهش دهد.
• ورزش ملایم: با مشورت پزشک می توان تمرین های کششی و تقویتی انجام داد تا هم درد کاهش یابد و هم عضلات نگهدارنده ستون فقرات تقویت شوند. ورزش هایی مثل پیاده روی آرام یا حرکات کششی ساده برای زنان مفید است.

درمان های غیرجراحی

• داروها: داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن برای کاهش التهاب و درد تجویز می شوند. در برخی موارد، داروهای تخصصی تر مثل گاباپنتین یا داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای (مثل آمی تریپتیلین) نیز برای کاهش دردهای عصبی تجویز می شوند. اگر اسپاسم عضلانی وجود داشته باشد، شل کننده های عضلانی می توانند کمک کننده باشند.
• فیزیوتراپی: برنامه ورزشی ویژه ای برای تقویت عضلات کمر و شکم و بهبود تعادل طراحی می شود. فیزیوتراپیست ها همچنین روش های صحیح راه رفتن و حرکت را آموزش می دهند تا فشار روی اعصاب کمتر شود.
• تزریق استروئید: تزریق داروهای کورتیکواستروئید در اطراف اعصاب فشرده شده می تواند التهاب و درد را به طور موقت کاهش دهد.

جراحی برای تنگی کانال نخاعی در زنان

جراحی زمانی توصیه می شود که سایر روش ها مؤثر نباشند و علائم زندگی روزمره فرد را به شدت مختل کنند.

انواع جراحی شامل:

• لامینکتومی (جراحی دکمپرشن): شایع ترین روش برای برداشتن بخشی از مهره (لامینا) و گاهی رباط ها و خارهای استخوانی برای ایجاد فضای بیشتر.
• لامینوتومی: نوعی لامینکتومی جزئی که فقط قسمت کوچکی از لامینا برداشته می شود.
• لامینوپلاستی (ویژه گردن): بخشی از لامینا برداشته شده و با استفاده از صفحات و پیچ های فلزی فضا گسترش می یابد.
• فورامینوتومی: در این روش استخوان یا بافتی که جلوی خروج ریشه های عصبی از مهره را گرفته، برداشته می شود.
• اسپیسرهای بین خاری: روشی کم تهاجمی برای برخی بیماران با تنگی کانال کمری که شامل قرار دادن فاصله گذار بین زوائد مهره ها است.
• جوش دادن مهره ها (فیوژن نخاعی): به عنوان آخرین راهکار، در صورت بی ثباتی ستون فقرات و درد شدید عصبی انجام می شود. در این روش دو مهره برای همیشه به هم جوش داده می شوند.

پیش آگهی تنگی کانال نخاعی در زنان

پیش آگهی تنگی کانال نخاعی در زنان به چند عامل اصلی بستگی دارد: محل درگیری، شدت تنگی و وضعیت کلی سلامت فرد. در بیشتر موارد، چشم انداز این عارضه خوب است و بسیاری از افراد با درمان های غیرجراحی می توانند زندگی فعال و پویایی داشته باشند. البته هر بدن واکنش خاص خودش را دارد؛ بنابراین ممکن است یک روش درمانی برای همه به یک اندازه مؤثر نباشد و نیاز به شخصی سازی برنامه درمانی وجود داشته باشد.

عوارض احتمالی تنگی کانال نخاعی در زنان

در موارد شدید، تنگی کانال نخاعی در زنان می تواند باعث بی اختیاری ادرار یا مدفوع شود. همچنین به دلیل آسیب یا فشار عصبی ممکن است اختلالات جنسی رخ دهد؛ مانند کاهش میل یا دشواری در رسیدن به اوج لذت. این ها شایع نیستند، اما در صورت مشاهده چنین علائمی باید سریعا ارزیابی پزشکی انجام شود.

بسیار نادر است، اما در موارد فوق العاده شدید ممکن است فلج ناقص یا کامل پاها ایجاد شود. تشخیص و درمان زودهنگام می تواند احتمال بروز چنین پیامدهای جدی را به حداقل برساند.

پیشگیری : چگونه خطر تنگی کانال نخاعی در زنان را کاهش دهیم؟

از آن جا که بسیاری از علل این عارضه به «فرسایش وابسته به سن» مربوط است، پیشگیری کامل امکان پذیر نیست. با این حال، راهکارهایی وجود دارد که سلامت ستون فقرات را حفظ کرده و خطر یا سرعت پیشرفت تنگی کانال نخاعی در زنان را کم می کند:

• تغذیه مقوی برای استخوان ها: مصرف کلسیم کافی به همراه ویتامین D به استحکام استخوان ها کمک می کند. لبنیات کم چرب، کنجد، بادام و ماهی های استخوان خور منابع مناسبی هستند.
• حفظ وزن سالم: هرچه وزن متعادل تر باشد، فشار مکانیکی کمتری بر مهره ها و دیسک ها وارد می شود.
• ترک دخانیات: سیگار به عروق خونی آسیب می زند، روند ترمیم بافت ها را کند می کند و می تواند کمردرد را تشدید کند.
• اصلاح پوسچر: نشستن و ایستادن درست، تنظیم ارتفاع صندلی و میز کار و پرهیز از قوز کردن، فشارهای مزمن بر ستون فقرات را کاهش می دهد.
• ورزش منظم و ایمن: تقویت عضلات مرکزی بدن (شکم و کمر) و تمرینات کششی ملایم، پایداری ستون فقرات را بالا می برد. پیاده روی، شنا و حرکات کششی کنترل شده گزینه های خوبی هستند.

مطابق توصیه های فیزیوتراپی، گرم کردن بدن پیش از فعالیت و یادگیری الگوهای صحیح خم شدن (مثلا «هیپ هینج») می تواند به کاهش فشار بر کمر کمک کند. همچنین استفاده از تشک با سفتی متوسط و قرار دادن یک بالش کوچک زیر زانوها هنگام خوابیدن به پشت، فشار کمری را کمتر می کند.

زندگی با تنگی کانال نخاعی در زنان

اگر تازه دچار کمردرد، گردن درد، گزگز یا ضعف در اندام ها شده اید، بهتر است برای ارزیابی دقیق به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام کمک می کند برنامه درمانی مؤثرتر و کم تهاجمی تری داشته باشید و از پیشرفت علائم جلوگیری شود.

اگر در حال دریافت درمان هستید اما بهبود کافی احساس نمی کنید، موضوع را با پزشک در میان بگذارید. گاهی تغییر نوع دارو، اصلاح برنامه فیزیوتراپی یا افزودن تزریق های موضعی می تواند نتیجه را بهتر کند. هدف، بازگشت ایمن شما به کارهای روزمره با کمترین درد و بیشترین عملکرد است.

نکته تکمیلی کاربردی: دفترچه ای از علائم روزانه، محرک های درد (مثل نشستن طولانی یا راه رفتن در سراشیبی)، کیفیت خواب و نوع فعالیت ها داشته باشید. این «ژورنال درد» به پزشک و فیزیوتراپیست کمک می کند درمان را دقیق تر شخصی سازی کنند.

سخنی از نی نی تینی

کمردرد و گردن درد می تواند فعالیت های روزمره شما را مختل کند، اما خوشبختانه درمان تنگی کانال نخاعی در زنان طیفی وسیع از روش های خانگی تا تخصصی را در بر می گیرد. با مراجعه منظم به پزشک و پیگیری فیزیوتراپی، تغذیه و سبک زندگی مناسب، می توان بهبود قابل توجهی را تجربه کرد و به روال عادی زندگی برگشت.