فاز فولیکولی

چرخه قاعدگی زنان شامل مراحل مختلفی است که هر کدام نقش مهمی در باروری دارند. فاز فولیکولی یکی از طولانی ترین و کلیدی ترین این مراحل است که در آن تخمک ها رشد می کنند و رحم برای بارداری آماده می شود. در این مقاله به شما توضیح می دهیم فاز فولیکولی چیست و چگونه با تغذیه، سبک زندگی و ردیابی چرخه می توانید باروری خود را بهبود دهید.

فاز فولیکولی چیست؟

فاز فولیکولی طولانی ترین مرحله در چرخه قاعدگی زنان است. این فاز معمولا بین 14 تا 21 روز ادامه دارد، هرچند طول آن می تواند بر اساس شرایط هر فرد کمی کوتاه تر یا بلندتر باشد. در این مدت، تخمدان های شما میزبان یک تخمک در حال رشد هستند که در نهایت طی فرآیند تخمک گذاری آزاد خواهد شد. جالب است بدانید که روزهای پایانی فاز فولیکولی، دوره ای به شدت بارور محسوب می شوند. یعنی اگر در این بازه رابطه جنسی داشته باشید، احتمال بارداری شما به طور چشمگیری افزایش پیدا می کند.

این بخش از چرخه قاعدگی یکی از مراحل کلیدی در توانایی باروری زنان به حساب می آید. زیرا بدن با کمک تغییرات هورمونی، شرایط لازم برای آزاد شدن تخمک و حتی آماده سازی رحم برای بارداری احتمالی را فراهم می کند.

فاز فولیکولی در چرخه قاعدگی چه جایگاهی دارد؟

چرخه قاعدگی هر زن شامل دو بخش اصلی است:

• فاز فولیکولی
• فاز لوتئال

قاعدگی (پریود) و تخمک گذاری، دو رویداد مهمی هستند که ارتباط مستقیمی با این دو فاز دارند. در طول قاعدگی، لایه داخلی رحم (اندومتر) از طریق واژن دفع می شود. فاز فولیکولی از روز اول قاعدگی آغاز می شود و تا زمان تخمک گذاری ادامه دارد. در پایان این مرحله، یکی از تخمدان ها یک تخمک بالغ آزاد می کند که آماده لقاح خواهد بود.

در طول فاز فولیکولی، داخل تخمدان کیسه های کوچکی به نام فولیکول وجود دارند. این فولیکول ها پر از مایع هستند و هر کدام یک تخمک نابالغ را در خود جای داده اند. از میان این فولیکول ها، یک فولیکول غالب به وجود می آید که تخمک داخل آن قوی تر و سالم تر از بقیه است. این همان تخمکی است که در نهایت طی تخمک گذاری آزاد می شود.

وقتی تخمک از فولیکول آزاد می شود، وارد لوله فالوپ شده و آماده لقاح با اسپرم خواهد بود. این لحظه، پایان فاز فولیکولی و آغاز فاز لوتئال محسوب می شود. در فاز لوتئال، فولیکول غالبی که تخمک را آزاد کرده به ساختاری به نام جسم زرد (Corpus luteum) تبدیل می شود. این ساختار هورمون های مهمی تولید می کند که در صورت بارداری برای حفظ جنین ضروری هستند. اگر بارداری رخ ندهد، جسم زرد از بین می رود و دوباره لایه داخلی رحم ریزش کرده و چرخه بعدی آغاز می شود.

چه اتفاقی در فاز فولیکولی می افتد؟

شاید برایتان جالب باشد که بدانید شما از بدو تولد حدود یک میلیون تخمک در تخمدان های خود دارید. اما با گذشت زمان و بالا رفتن سن، تعداد این ذخیره کاهش می یابد. زمانی که دوران قاعدگی شما آغاز می شود، بدن فرآیند بالغ شدن تخمک ها را شروع می کند. البته در طول زندگی، فقط تعداد کمی از این تخمک ها به بلوغ کامل می رسند.

در فاز فولیکولی، معمولا بین 11 تا 20 تخمک شروع به رشد می کنند، اما تنها یکی از آن ها به طور کامل بالغ شده و آماده آزادسازی می شود. این انتخاب طبیعی بدن تضمین می کند که قوی ترین و سالم ترین تخمک شانس باروری پیدا کند.

نقش هورمون ها در فاز فولیکولی

این تغییرات دقیق و منظم در بدن، تحت کنترل هورمون هایی است که از مغز و تخمدان ها ترشح می شوند:

• هورمون محرک فولیکولی (FSH): این هورمون از غده هیپوفیز آزاد می شود. وظیفه اصلی آن تحریک تخمدان ها برای رشد فولیکول هاست. هر فولیکول یک کیسه پر از مایع است که تخمک نابالغ را درون خود نگه می دارد.
• تشکیل فولیکول غالب: از بین چندین فولیکول در حال رشد، یکی سریع تر رشد می کند و به «فولیکول غالب» تبدیل می شود. تخمک داخل آن نیز همزمان رشد کرده و آماده آزاد شدن می گردد.
• ترشح استروژن: فولیکول غالب مقدار زیادی هورمون استروژن ترشح می کند. این استروژن باعث ضخیم شدن دیواره رحم می شود و رحم را برای لانه گزینی احتمالی یک جنین آماده می کند. به همین دلیل، این مرحله را فاز تکثیری هم می نامند.
• کاهش FSH: وقتی سطح استروژن بالا می رود، غده هیپوفیز تولید FSH را کاهش می دهد. این تغییر باعث می شود سایر فولیکول ها کوچک شده و دوباره جذب بدن شوند. در همین حال، فولیکول غالب همچنان به رشد خود ادامه می دهد.
• هورمون لوتئینی (LH): در روزهای پایانی فاز فولیکولی، سطح بالای استروژن باعث می شود هیپوفیز مقدار زیادی هورمون LH ترشح کند. این هورمون همان عاملی است که تخمک بالغ را آزاد کرده و تخمک گذاری را آغاز می کند.

نکات تکمیلی و کاربردی

• اگر قصد بارداری دارید، روزهای پایانی فاز فولیکولی بهترین زمان برای نزدیکی هستند. چون در این بازه احتمال باروری شما به بالاترین حد خود می رسد.
• استفاده از ردیاب های چرخه قاعدگی یا حتی ردیاب های خواب و سلامت بانوان می تواند به شما کمک کند زمان دقیق باروری تان را راحت تر شناسایی کنید.
• برخی تحقیقات در ایران (مثلا در دانشگاه علوم پزشکی تهران) نشان داده اند که زنانی که با آگاهی از فاز فولیکولی رابطه جنسی منظم دارند، شانس بارداری موفق بیشتری پیدا می کنند.

انتهای فاز فولیکولی و نقش هورمون ها

در روزهای پایانی فاز فولیکولی، سطح بالای هورمون استروژن در بدن باعث می شود غده هیپوفیز هورمون لوتئینی (LH) را ترشح کند. این هورمون که با فاز لوتئال مرتبط است، تخمک بالغ را فعال می کند تا از فولیکول و تخمدان خارج شود؛ همان فرآیندی که به آن تخمک گذاری می گوییم.

بازه زمانی طبیعی فاز فولیکولی

یک چرخه قاعدگی متوسط بین 28 تا 35 روز طول می کشد. در این میان:

• فاز فولیکولی: حدود 14 تا 21 روز
• فاز لوتئال: تقریبا 14 روز

برخلاف فاز لوتئال که تقریبا همیشه ثابت است، طول فاز فولیکولی می تواند در مراحل مختلف زندگی تغییر کند. این طول به مدت زمانی بستگی دارد که طول می کشد فولیکول غالب یک تخمک کاملا بالغ تولید کند.

فاز فولیکولی طولانی

داشتن یک فاز فولیکولی طولانی لزوما به این معنا نیست که احتمال بارداری شما کمتر است. اغلب به این معناست که کل چرخه قاعدگی شما طولانی تر است. دلایل متداول فاز فولیکولی طولانی عبارتند از:

• برنامه زمانی طبیعی بدن شما
• استفاده از داروهای جلوگیری از بارداری که طول فاز را افزایش می دهند
• کمبود ویتامین D در بدن

فاز فولیکولی کوتاه

یک فاز فولیکولی کوتاه ممکن است نشان دهنده مشکلات باروری باشد. با نزدیک شدن به یائسگی، طول فاز فولیکولی ممکن است کوتاه تر شود، مثلا از 14 روز متوسط به حدود 10 روز برسد. یائسگی نشانه ای است که بدن دیگر پریود نمی شود.

در اواخر دهه 30 زندگی، سطح FSH همچنان ممکن است در فاز فولیکولی افزایش یابد، اما پیک LH مانند قبل رخ نخواهد داد. نتیجه این است که فولیکول ممکن است سریع تر از تخمک بالغ شود و تخمک زودتر آزاد شود. چنین تخمک هایی ممکن است برای بارداری مناسب نباشند.

امکان بارداری در فاز فولیکولی

بله، امکان بارداری در فاز فولیکولی وجود دارد. بیشترین شانس بارداری زمانی است که رابطه جنسی در پنج روز قبل از تخمک گذاری و در روز تخمک گذاری انجام شود. این بازه زمانی بهترین فرصت برای ملاقات تخمک و اسپرم فراهم می کند. استفاده از تقویم های تخمک گذاری یا ردیاب های چرخه قاعدگی به شما کمک می کند تا این دوره های باروری را بهتر شناسایی کنید.

علائم فاز فولیکولی

دمای پایه بدن می تواند نشانه ای از مراحل مختلف چرخه قاعدگی باشد. اگر در حال برنامه ریزی برای بارداری هستید، دانستن زمان فاز فولیکولی می تواند مفید باشد.

• هر صبح بعد از بیدار شدن، دمای بدن خود را اندازه بگیرید.
• در طول فاز فولیکولی، دمای بدن معمولا بین 36.1 تا 36.4 درجه سانتی گراد (معادل 97 تا 97.6 درجه فارنهایت) قرار دارد.
• دما در هنگام تخمک گذاری افزایش می یابد و در فاز لوتئال بالاتر باقی می ماند.

نکات تغذیه ای و سبک زندگی در فاز فولیکولی

1- مصرف پروتئین کافی
در فاز فولیکولی، بدن نیاز به پروتئین کافی برای حمایت از رشد فولیکول ها و تخمک ها دارد. منابع پروتئین سالم شامل:

• گوشت کم چرب مانند مرغ و ماهی
• تخم مرغ
• لبنیات کم چرب
• حبوبات مانند عدس و نخود

این منابع به بدن کمک می کنند انرژی لازم را تأمین کند و هورمون ها به خوبی فعالیت کنند.

2- مصرف سبزیجات و میوه های تازه
سبزیجات و میوه ها سرشار از ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها هستند که کیفیت تخمک ها را بهبود می بخشند. به ویژه سبزیجات برگ سبز تیره، هویج، کلم بروکلی، پرتقال و توت ها توصیه می شوند.

3- آهن و ویتامین D

• آهن: از طریق گوشت قرمز کم چرب، عدس و اسفناج تأمین شود تا از کم خونی جلوگیری شود.
• ویتامین D: برای رشد سالم فولیکول ها و تخمک ها ضروری است. منابع ویتامین D شامل نور خورشید، ماهی های چرب و لبنیات غنی شده است.

4- چربی های سالم
مصرف چربی های سالم مثل روغن زیتون، آووکادو و مغزها می تواند تعادل هورمونی را بهبود دهد و کیفیت تخمک را افزایش دهد.

5- هیدراته ماندن بدن
آب کافی بنوشید تا گردش خون و تغذیه فولیکول ها به خوبی انجام شود. حداقل 6 تا 8 لیوان آب در روز توصیه می شود.

6- محدود کردن قند و کافئین زیاد
مصرف زیاد قند و کافئین ممکن است تعادل هورمونی را مختل کند. قهوه را می توان با چای سبز یا دمنوش های گیاهی جایگزین کرد، البته با رعایت میزان مجاز کافئین در دوران باروری.

7- استراحت و خواب کافی
خواب کافی به بدن کمک می کند هورمون ها به شکل صحیح ترشح شوند. برای مادرانی که از ردیاب خواب استفاده می کنند، بررسی کیفیت خواب در طول فاز فولیکولی می تواند نشانه هایی از تعادل هورمونی بدهد و زمان بندی چرخه را بهتر نشان دهد.

8- فعالیت بدنی منظم
ورزش سبک تا متوسط مانند پیاده روی، یوگا یا شنا، گردش خون را بهبود می دهد و استرس را کاهش می دهد، که همه این ها به سلامت تخمک ها و باروری کمک می کند.

سخنی از نی نی تینی

دانستن زمان دقیق فازهای مختلف چرخه قاعدگی می تواند به شما کمک کند بهترین زمان برای تلاش جهت بارداری را برنامه ریزی کنید. بیشترین شانس بارداری در روزهای اطراف تخمک گذاری و به خصوص پایان فاز فولیکولی است. برای افزایش احتمال بارداری، با یک متخصص زنان و زایمان یا متخصص ناباروری مشورت کنید تا بهترین روش ها برای پیگیری چرخه و علائم بدن خود را بیاموزید.