اگر فرزند شما دچار تاخیر رشدی است، یعنی هنوز مهارت ها یا مراحل رشدی ای را که معمولا کودکان هم سن او باید کسب کنند، به دست نیاورده است. خوشبختانه، بیشتر تاخیرهای رشدی به مرور زمان و با رشد کودک بهبود پیدا می کنند. با استفاده از خدمات مداخله زودهنگام، کودک شما می تواند با هم سن و سالان خود هماهنگ شود و پتانسیل واقعی اش را به دست آورد.
تاخیر رشدی در کودکان چیست؟
تاخیر رشدی در کودکان زمانی اتفاق می افتد که فرزند شما در رسیدن به یکی یا چند مرحله رشدی نسبت به هم سالان خود کندتر باشد. مراحل رشدی شامل مهارت هایی مانند موارد زیر هستند:
- اولین لبخند زدن
- غلت زدن به پهلو یا شکم
- بلند شدن و ایستادن
- دست تکان دادن و گفتن «خداحافظ»
- برداشتن اولین قدم
- گفتن اولین کلمه، مانند «بابا» یا «مامان»
کودکان در زمینه بازی، یادگیری، صحبت کردن، رفتار و حرکت، مراحل رشدی را با سرعت های متفاوتی طی می کنند. بنابراین کمی عقب بودن کودک در برخی مهارت ها همیشه به معنی تاخیر رشدی در کودکان نیست. تاخیر رشدی به معنای آن است که کودک به طور مداوم در کسب مهارت هایی که انتظار می رود در یک سن مشخص به دست بیاورد، عقب تر است.
رشد کودک چیست؟
رشد کودک فقط شامل جنبه های فیزیکی نیست. کودکان از تولد تا بزرگسالی در حال یادگیری و رشد هستند. می توانید رشد فرزند خود را از طریق مشاهده نحوه تعامل او با محیط اطرافش بشناسید؛ از جمله اینکه چگونه بازی می کند، یاد می گیرد، صحبت می کند، حرکت می کند و رفتار می کند.
انواع تاخیر رشدی در کودکان
تاخیر رشدی در کودکان معمولا با زمینه های مختلف رشد کودک مرتبط است:
- مهارت های شناختی (تفکری): شامل توانایی های تفکر، یادگیری و درک اطلاعات است. کودکی با تاخیر شناختی ممکن است در پیروی از دستورالعمل ها یا حل مسائل مشکل داشته باشد.
- مهارت های اجتماعی و هیجانی: شامل تعامل با دیگران، بیان احساسات و توانایی بیان نیازها است. کودکی که دچار تاخیر اجتماعی یا هیجانی است، ممکن است در فهم نشانه های اجتماعی، برقراری گفتگو یا پذیرش تغییرات روزمره مشکل داشته باشد.
- مهارت های گفتاری و زبانی: شامل توانایی استفاده و درک زبان است. کودکی با تاخیر زبانی ممکن است در گفتن کلمات یا فهمیدن حرف های دیگران مشکل داشته باشد.
- مهارت های حرکتی ظریف و درشت: مهارت های حرکتی ظریف شامل هماهنگی عضلات کوچک و حرکات دقیق است، مانند گرفتن اشیاء، رنگ آمیزی یا نوشتن. مهارت های حرکتی درشت شامل توانایی حرکت دادن عضلات بزرگ تر مانند غلت زدن، نشستن و راه رفتن است.
تاخیر رشدی جهانی چیست؟
گاهی تاخیر رشدی در کودکان محدود به یک زمینه خاص است؛ یعنی فقط یک مهارت یا حوزه رشد کودک تحت تاثیر قرار می گیرد. اما اگر تأخیر قابل توجهی در دو یا چند حوزه رشدی مشاهده شود، پزشکان از آن به عنوان تاخیر رشدی جهانی یاد می کنند.
تفاوت تاخیر رشدی در کودکان با اوتیسم
تأخیر رشدی در کودکان با ناتوانی های رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم متفاوت است.
- تاخیر رشدی در کودکان: یعنی فرزند شما مهارت های رشدی را با سرعت کمتری نسبت به هم سالان خود کسب می کند. معمولا با مداخله زودهنگام و حمایت های مناسب کودک می تواند هم تراز با همسالان خود شود.
- ناتوانی های رشدی مانند اوتیسم: معمولا مادام العمر هستند و خودبه خود برطرف نمی شوند. کودکان مبتلا به اوتیسم در تعامل با دیگران، برقراری ارتباط و استفاده از زبان مشکل دارند و این مشکلات از اوایل کودکی دیده می شوند.
گاهی تشخیص اینکه فرزند شما دچار تاخیر رشدی است یا ناتوانی رشدی دشوار است، اما مداخله زودهنگام بهترین روش برای کمک به پیشرفت و رشد کودک است.
تاخیر رشدی در کودکان چقدر رایج است؟
طبق آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها تقریبا 1 نفر از هر 6 کودک (حدود 17٪) حداقل یک نوع تاخیر رشدی دارد.
علائم تاخیر رشدی در کودکان
علائم تاخیر رشدی در کودکان بسته به نوع آن متفاوت است و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تأخیر در غلت زدن، نشستن، چهار دست و پا رفتن و راه رفتن
- مشکلات در مهارت های حرکتی ظریف
- مشکل در درک حرف های دیگران
- مشکل در حل مسئله
- مسائل مربوط به مهارت های اجتماعی
- تأخیر در حرف زدن یا صحبت کردن
- مشکل در به یاد آوردن چیزها
- عدم توانایی ارتباط بین کارها و پیامدهای آن
دلایل تاخیر رشدی در کودکان
علت بسیاری از تاخیرهای رشدی هنوز ناشناخته است. با این حال، برخی از آنها به عوامل ژنتیکی مانند سندرم داون یا سندرم ایکس شکننده مرتبط هستند.
همچنین برخی عوامل محیطی می توانند خطر تاخیر رشدی را افزایش دهند:
- مواجهه با سموم قبل از تولد مانند الکل، مواد مخدر یا ماری جوانا
- مواجهه با سموم بعد از تولد مانند مسمومیت با سرب
- زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد
- کمبود اکسیژن هنگام تولد
- تغذیه ناکافی
- بیماری های مزمن مانند عفونت های مکرر گوش یا مشکلات بینایی
- آسیب های شدید، از جمله سوء استفاده از کودک
تاخیر رشدی در کودکان چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص تاخیر رشدی در کودکان نیازمند بررسی دقیق رشد جسمی، ذهنی، زبانی و اجتماعی کودک است. پزشک و متخصصان با توجه به علائم و مهارت های مورد انتظار در سن کودک تصمیم می گیرند که آیا کودک نیاز به ارزیابی بیشتر دارد یا خیر. مراحل اصلی تشخیص عبارت اند از:
1. مشاهده رشد کودک
پزشک ابتدا رفتارها و مهارت های کودک را مشاهده می کند، مانند:
- توانایی حرکت کردن یا نشستن
- مهارت های دست و چشم
- توانایی برقراری ارتباط یا استفاده از زبان
- مهارت های اجتماعی و تعامل با خانواده و دیگر کودکان
2. بررسی تاریخچه پزشکی و خانوادگی
- سابقه بارداری و زایمان
- مشکلات سلامت کودک مانند بیماری های مزمن یا زایمان زودرس
- تاریخچه خانوادگی مشکلات رشدی یا ژنتیکی
3. استفاده از ابزارهای سنجش رشد
پزشکان و متخصصان رشد از چک لیست ها و جداول رشد استفاده می کنند تا مهارت های کودک را با میانگین کودکان هم سن مقایسه کنند.
4. ارجاع به متخصصان
در صورت مشاهده نشانه های تاخیر، کودک ممکن است به متخصصانی مانند:
- گفتاردرمانگر
- روان شناس کودک
- فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر
- نورولوژیست یا کودک پزشک رشد
ارجاع داده شود تا ارزیابی دقیق تر انجام شود.
5. خدمات مداخله زودهنگام
اگر کودک واجد شرایط باشد، خدمات مداخله زودهنگام آغاز می شود و برنامه ای اختصاصی (IFSP) برای حمایت از رشد او طراحی می شود.
خدمات مداخله زودهنگام چیست؟
خدمات مداخله زودهنگام، حمایتی برای نوزادان و کودکان نوپا با مشکلات خاص فراهم می کنند. این مشکلات می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تولد زودرس
- مشکلات متنوع سلامتی
- تأخیر در صحبت کردن، تفکر، بازی یا حرکت
- مشکل در دیدن یا شنیدن
اگر کودک شما واجد شرایط خدمات مداخله زودهنگام باشد، ارائه دهنده خدمات یک طرح خدمات خانوادگی فردی (IFSP) برای او تهیه می کند. این برنامه بر اساس نیازهای خاص کودک و خانواده طراحی می شود و شامل فعالیت ها و خدماتی است که می تواند بیشترین کمک را به کودک شما کند. انواع خدمات عبارتند از:
- فناوری کمکی (ابزارهایی که کودک ممکن است نیاز داشته باشد)
- خدمات شنوایی یا ارزیابی گوش
- خدمات گفتار و زبان
- مشاوره و آموزش خانوادگی
- خدمات پزشکی
- خدمات پرستاری
- خدمات تغذیه
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- خدمات روانشناسی
مدیریت و درمان تاخیر رشدی در کودکان
اگر فرزند من دچار تاخیر رشدی باشد چه اتفاقی می افتد؟
بسته به نوع نگرانی ها، پزشک کودک شما ممکن است او را به یک یا چند متخصص ارجاع دهد. این متخصصان می توانند شامل موارد زیر باشند:
- متخصص شنوایی
- گفتاردرمانگر
- کودک پزشک متخصص رشد
- نورولوژیست (متخصص مغز و اعصاب)
- ارائه دهنده خدمات مداخله زودهنگام
چشم انداز و پیش بینی تاخیر رشدی در کودکان
بیشتر تاخیرهای رشدی با گذر زمان برطرف می شوند. با استفاده از خدمات مداخله زودهنگام، کودک شما می تواند با همسالان خود هم تراز شود و به حداکثر توانایی خود برسد. اما بدون این حمایت، ممکن است تاخیر رشدی به مشکلی جدی تر تبدیل شود. بنابراین، اگر به تاخیر رشدی مشکوک هستید، هر چه سریع تر به دنبال کمک باشید.
آیا می توان از تاخیر رشدی در کودکان جلوگیری کرد؟
دانشمندان همیشه علت دقیق تاخیر رشدی در کودکان را نمی دانند، بنابراین پیشگیری صددرصد امکان پذیر نیست. اما مهم است که در دوران بارداری از سموم اجتناب کنید و به تمام ویزیت های پیش از تولد بروید.
بهترین راه برای جلوگیری از اثرات طولانی مدت تاخیر رشدی، مداخله زودهنگام است. تحقیقات نشان داده اند که خدمات مداخله زودهنگام برای کودکان تا 3 سالگی می تواند تأثیرات بلندمدت تاخیر رشدی را کاهش دهد یا حتی پیشگیری کند.
چگونه می توان به کودکان دارای تاخیر رشدی کمک کرد؟
اگر فرزند شما دچار تاخیر رشدی است، روش هایی وجود دارد که می توانید به پیشرفت او کمک کنید:
- بازی با کودک: بازی می تواند مهارت های متنوع کودک را توسعه دهد. فعالیت هایی مانند بازی با خمیر بازی به مهارت های حرکتی ظریف کمک می کند و بازی در پارک می تواند مهارت های حرکتی و اجتماعی-عاطفی او را تقویت کند.
- خواندن با کودک: با خواندن کتاب، کودک با زبان و کلمات بیشتری آشنا می شود.
- محدود کردن زمان صفحه نمایش: کودکان بیشتر از تعامل با دیگران یاد می گیرند، نه تماشای تلویزیون یا بازی های ویدیویی. زمان صفحه نمایش برای کودکان کوچک باید کمتر از یک ساعت در روز باشد.
- ایجاد برنامه روزانه: نوشتن و چاپ برنامه های تصویری می تواند به کودک کمک کند دستورات را دنبال کند و روال روزانه را بهتر درک کند.
- حفظ ارتباط با متخصصان: به طور منظم با هماهنگ کننده خدمات مداخله زودهنگام و سایر پزشکان کودک در تماس باشید تا از پیشرفت کودک مطلع شوید و راهنمایی های لازم را دریافت کنید.
سخنی از نی نی تینی
رشد کودک شامل تغییرات و پیشرفت های فیزیکی، شناختی، زبانی و اجتماعی عاطفی است. اگر کودک شما دچار تاخیر رشدی است، یعنی هنوز مهارت هایی که انتظار می رود در سن او کسب کرده باشد را ندارد.
با این حال، درمان ها و مداخلات زودهنگام می توانند کودک را به سطح همسالان برسانند یا توانایی عملکرد او را بهبود بخشند. اگر نگرانی درباره رشد کودک دارید، حتما با پزشک او مشورت کنید. تشخیص به موقع و شروع درمان مناسب، کلید موفقیت کودک است.
آیا کودک شما نشانه های تاخیر رشدی دارد؟ تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید یا سوالاتتان را در بخش نظرات بپرسید تا بتوانیم به شما و دیگر والدین کمک کنیم.
