ایدز در کودکان

ویروس HIV در کودکان چیست؟

ویروس نقص ایمنی انسانی یا همان HIV، عامل اصلی ابتلا به بیماری ایدز در کودکان و بزرگسالان است. این ویروس به مرور زمان سلول های سیستم ایمنی بدن را از بین می برد یا عملکردشان را مختل می کند. در نتیجه، بدن توانایی خود را در مقابله با عفونت ها و برخی سرطان ها از دست می دهد.

در میان بزرگسالان و نوجوانان، شایع ترین راه انتقال HIV، رابطه جنسی محافظت نشده با فرد آلوده است. اما در کودکان زیر 13 سال (به ویژه در کشورهایی مثل ایالات متحده)، تقریبا تمام موارد ابتلا از طریق «انتقال عمودی» رخ می دهد. این یعنی نوزاد هنگام بارداری، زایمان یا شیردهی، ویروس را از مادر مبتلا دریافت می کند.

پیش از سال 1364، گروهی از کودکان به دلیل دریافت فرآورده های خونی آلوده، به HIV مبتلا شدند. اما امروزه با غربالگری دقیق خون های اهدایی، این نوع انتقال تقریبا به صفر رسیده است.

نکته مهم اینکه:
تمام نوزادانی که از مادر مبتلا به HIV به دنیا می آیند، لزوما به ویروس آلوده نمی شوند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند؟

در حال حاضر، گروه سنی نوجوانان و جوانان بین 13 تا 24 سال به خصوص در میان اقلیت های قومی و نژادی، سریع ترین گروه های رو به رشد HIV مثبت هستند. در حالی که نرخ ابتلای نوزادان به HIV کاهش یافته، دلیل اصلی این موفقیت را می توان در موارد زیر دانست:

• افزایش آزمایش های غربالگری HIV برای مادران باردار
• استفاده از داروهای ضدویروسی جدید (آنتی رتروویروس ها) که به مادر پیش از زایمان و به نوزاد پس از تولد داده می شود
• انجام زایمان به روش سزارین برای مادرانی که احتمال انتقال ویروس به نوزادشان بالا است

این اقدامات تا حد زیادی احتمال ابتلای نوزاد را کاهش می دهند.

ویروس HIV در کودکان چگونه منتقل می شود؟

انتقال ویروس ایدز در کودکان از راه های زیر ممکن است:

1. انتقال عمودی (از مادر به نوزاد)

این شایع ترین نوع انتقال HIV در کودکان و نوزادان است. ویروس می تواند:

• در دوران بارداری از طریق جفت
• در هنگام عبور از کانال زایمان
• یا از طریق شیر مادر به کودک منتقل شود.

به همین دلیل، پزشکان توصیه می کنند مادران HIV مثبت، حتی الامکان از شیردهی مستقیم خودداری کنند.

2. تماس جنسی

در نوجوانان و بزرگسالان، شایع ترین راه انتقال، رابطه جنسی محافظت نشده با فرد آلوده است. ویروس از طریق مخاط های حساس مانند واژن، آلت تناسلی، مقعد یا حتی زخم های کوچک داخل دهان وارد بدن می شود.

3. خون آلوده

در تماس مستقیم با خون آلوده، مثلا هنگام استفاده از سرنگ های مشترک، احتمال انتقال بالاست. هرچند امروزه با آزمایش های دقیق روی خون های اهدایی، انتقال HIV از طریق انتقال خون بسیار نادر شده است.

4. سوزن و وسایل تزریقی مشترک

افرادی که از سرنگ یا وسایل تزریقی مشترک استفاده می کنند به خصوص در زمینه اعتیاد تزریقی در معرض خطر جدی قرار دارند. همچنین، انتقال از بیمار به پرسنل درمانی یا برعکس از طریق سوزن آلوده ممکن است، هرچند بسیار نادر است.

چه چیزهایی باعث انتقال ویروس ایدز در کودکان نمی شوند؟

در جامعه گاهی ترس های بی اساس نسبت به راه های انتقال HIV در کودکان وجود دارد. خوب است بدانید:

ویروس HIV در کودکان از طریق موارد زیر منتقل نمی شود:

• بزاق، اشک یا عرق
• تماس های روزمره مثل دست دادن، در آغوش گرفتن، استفاده مشترک از ظروف غذا، حوله یا رختخواب
• استفاده از توالت، تلفن یا شنا در استخر
• نیش حشرات (مثل پشه)

پس اگر کودک شما در مدرسه، مهدکودک یا پارک با کودکی که مبتلا به HIV است بازی کرد، هیچ نگرانی از بابت انتقال بیماری وجود ندارد.

علائم HIV در کودکان چیست؟

علائم عفونت ایدز در کودکان بسته به سن آن ها متفاوت است. در ادامه، به رایج ترین نشانه های ایدز در کودکان، نوزادان و نوجوانان اشاره می کنیم. لازم است بدانید که علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند و همیشه تشخیص نهایی باید توسط پزشک انجام شود.

علائم HIV در نوزادان

تشخیص وضعیت HIV در سال اول زندگی نوزادان دشوار است؛ بنابراین انجام تست های مکرر ضروری است. برخی از علائم رایج عبارت اند از:

• عدم رشد مناسب (Failure to thrive): رشد جسمی و ذهنی کند، افزایش وزن ضعیف و رشد ناکافی استخوان ها.
• تورم شکم: ناشی از بزرگ شدن کبد و طحال.
• تورم غدد لنفاوی
• اسهال متناوب: اسهالی که گاه به گاه ظاهر می شود.
• ذات الریه در نوزادان (Pneumonia)
• برفک دهان در نوزادان (Oral thrush): عفونت قارچی در دهان با لکه های سفید روی گونه ها و زبان؛ این زخم ها ممکن است برای نوزاد دردناک باشند.

علائم ایدز در کودکان بالای یک سال

علائم در این گروه سنی ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشند. به برخی از این نشانه ها در هر دسته اشاره می کنیم:

علائم خفیف:

• تورم غدد لنفاوی
• تورم غدد بزاقی (غدد پاروتید)
• عفونت قارچی دهان (برفک) که بیش از دو ماه ادامه دارد
• عفونت های مکرر گوش
• عفونت های سینوسی مکرر
• بثورات پوستی (درماتیت)

علائم متوسط:

• التهاب ریه ها (پنومونیت)
• اسهال مزمن یا تکرارشونده
• تب بیش از یک ماه
• بزرگ شدن کبد و طحال
• هپاتیت (التهاب کبد)
• آبله مرغان پیچیده یا با علائم شدید

علائم شدید:

• دو عفونت شدید باکتریایی در دو سال (مثل مننژیت یا عفونت خون)
• انسفالیت (التهاب مغز)
• عفونت قارچی در دستگاه گوارش یا ریه
• پنومونی ناشی از Pneumocystis jiroveci (شایع ترین پنومونی در HIV)
• بیماری کلیوی
• تومورها یا ضایعات بدخیم

علائم HIV در نوجوانان

علائم HIV در نوجوانان ممکن است مانند کودکان باشد یا بیشتر به علائم بزرگسالان شباهت داشته باشد. برخی نوجوانان و بزرگسالان ممکن است 1 تا 2 ماه پس از ابتلا، دچار یک بیماری شبه آنفولانزا شوند، ولی بسیاری در ابتدا هیچ علامتی ندارند.

علائم اولیه (که ممکن است پس از یک تا دو ماه ظاهر شوند و معمولا طی چند هفته از بین می روند):

• تب
• سردرد
• بی حالی و ضعف عمومی (Malaise)
• بزرگ شدن غدد لنفاوی

دوره بدون علامت (Asymptomatic):

این دوره ممکن است تا 10 سال یا بیشتر ادامه یابد و در این مدت، ویروس به صورت فعال در حال نابودی سلول های دفاعی بدن است، به ویژه سلول های CD4+ (سلول های T4) که نقش اصلی در مقابله با عفونت دارند.

تشخیص ایدز در کودکان و نوزادان

تشخیص ویروس HIV در دوران نوزادی، به شناسایی مستقیم ویروس بستگی دارد. از آنجا که تمام نوزادانی که از مادران مبتلا به HIV به دنیا می آیند، به طور طبیعی در بدو تولد آزمایش آنتی بادی HIV مثبت دارند (به دلیل انتقال غیرفعال آنتی بادی از طریق جفت)، برای تشخیص قطعی، از آزمایش های ویروسی استفاده می شود.

زمان بندی انجام آزمایشات ویروسی در نوزادان

برای نوزادانی که از مادران مبتلا به HIV متولد می شوند، آزمایش های ویروسی معمولا در مراحل زیر انجام می گیرند:

• طی 2 روز اول زندگی
• در 1 تا 2 ماهگی
• در 4 تا 6 ماهگی

تشخیص قطعی HIV زمانی صورت می گیرد که دو آزمایش ویروسی مثبت از دو نمونه خون متفاوت به دست آید.

تشخیص ایدز در کودکان بالای 18 ماه و نوجوانان

برای کودکان بالای 18 ماه، نوجوانان و بزرگسالان، تشخیص HIV با آزمایش خون جهت بررسی وجود آنتی بادی HIV انجام می شود.

آیا دریافت واکسن ها برای کودکان مبتلا به HIV ایمن است؟

بله، بسیاری از واکسن ها برای کودکان مبتلا به HIV بی خطر هستند، به شرط آنکه وضعیت سیستم ایمنی کودک به خوبی بررسی شده باشد. در ادامه واکسن های ایمن و توصیه شده برای این کودکان آورده شده است:

• واکسن MMR (سرخک، اوریون، سرخجه): برای کودکان مبتلا به HIV ایمن است، مگر اینکه سیستم ایمنی به شدت ضعیف شده باشد.
• واکسن DTaP/Td (دیفتری، کزاز و سیاه سرفه): ایمن و قابل تجویز است.
• واکسن Hib (هموفیلوس آنفلوآنزا نوع B) و واکسن هپاتیت B: برای کودکان مبتلا به HIV بی خطر هستند.
• واکسن های هپاتیت A و B: قابل تجویز برای کودکان HIV مثبت.
• واکسن VZIG (گلوبولین ایمنی آبله مرغان): بسته به وضعیت ایمنی کودک ممکن است تجویز شود.
• واکسن آنفلوانزا (فصلی): تزریقی آن توصیه می شود (نه اسپری بینی، چون ویروس زنده دارد).
• واکسن پنوموکوک (پیشگیری از ذات الریه باکتریایی): برای کودکان HIV مثبت با سن مناسب، قابل تجویز است.

نکته مهم: همیشه قبل از واکسیناسیون با پزشک کودک مشورت کنید، به ویژه در صورت ضعف شدید سیستم ایمنی.

درمان ایدز در کودکان

درمان HIV در کودکان شامل مراقبت های تخصصی و استفاده از داروهایی است که روند تضعیف سیستم ایمنی را کند می کنند. نکات مهم در مورد درمان شامل موارد زیر است:

• مراجعه به پزشک متخصص: کودک مبتلا به HIV باید توسط متخصص عفونی یا متخصص اطفال با تجربه در HIV معاینه شود.
• تشخیص زودهنگام: هرچه زودتر بیماری تشخیص داده شود، گزینه های درمانی مؤثرتری در دسترس خواهد بود.
• درمان ضدویروسی (ART): داروهای ضدویروسی می توانند سرعت تضعیف سیستم ایمنی را کاهش دهند.
• پیشگیری از انتقال مادر به کودک:
  • داروهای ضدویروسی برای مادر باردار احتمال انتقال HIV را به شدت کاهش می دهند.
  • زایمان سزارین ممکن است برای کاهش انتقال در زمان زایمان پیشنهاد شود.
  • در کشورهایی مانند ایران و آمریکا، به مادران HIV مثبت توصیه می شود از شیر دادن به نوزاد پرهیز کنند و از روش های جایگزین تغذیه استفاده کنند.

توصیه مهم: با پزشک کودک درباره انواع داروهای ضدویروسی، نحوه مصرف، عوارض جانبی و مراقبت های تکمیلی مشورت کنید.

سخنی از نی نی تینی

تشخیص و درمان زودهنگام ایدز در کودکان و نوزادان نقش بسیار مهمی در افزایش کیفیت زندگی و کاهش عوارض بیماری دارد. همچنین رعایت برنامه منظم واکسیناسیون با توجه به وضعیت ایمنی کودک می تواند از بسیاری از عفونت های خطرناک جلوگیری کند.