نیستاگموس در کودکان (حرکات غیرارادی چشم)

نیستاگموس یا حرکات غیرارادی چشم چیست؟

نیستاگموس در کودکان یک اختلال چشمی است که در آن چشم ها به طور مداوم و غیرقابل کنترل حرکت می کنند؛ این حرکات ممکن است به صورت تکان های سریع از یک طرف به طرف دیگر، بالا و پایین یا حتی دورانی باشند. نیستاگموس معمولا در کودکانی دیده می شود که دچار مشکلات بینایی هستند، اما گاهی ممکن است در کودکانی که از نظر ساختار چشمی سالم هستند نیز ایجاد شود؛ حتی اگر کاهش بینایی بسیار جزئی باشد.

زمانی که نیستاگموس به صورت ناگهانی و در سنین بالاتر ایجاد شود، ممکن است بر تعادل و هماهنگی حرکات بدن هم تأثیر بگذارد.

کودکانی که از ابتدای زندگی با نیستاگموس رشد می کنند معمولا متوجه حرکات چشم خود نمی شوند، اما اطرافیان این حرکات را به راحتی مشاهده می کنند. نوزادانی که از بدو تولد به این وضعیت مبتلا هستند، جهان را به صورت لرزان یا در حال حرکت نمی بینند، حتی اگر چشم هایشان دائم در حرکت باشند.

در ادامه، نکات مهمی را که والدین باید درباره این وضعیت بدانند بررسی می کنیم.

علائم نیستاگموس در کودکان چیست؟

اگر نوزاد یا کودک شما علائم زیر را دارد، لازم است فورا با پزشک اطفال او تماس بگیرید:

• حرکات غیرارادی چشم مثل حرکات افقی (نیستاگموس افقی)، حرکات عمودی (نیستاگموس عمودی) یا حرکات دورانی (نیستاگموس چرخشی یا پیچشی)
• حرکت غیرقابل کنترل یک یا هر دو چشم
• دیدن اشیا به صورت تار یا لرزان
• مشکل در دید شبانه
• حساسیت به نور
• سرگیجه یا اختلال در تعادل و هماهنگی

نیستاگموس در کودکان و نوزادان چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر کودک شما نشانه هایی از نیستاگموس دارد، پزشک ابتدا سیستم عصبی و گوش داخلی او را بررسی می کند. در ادامه ممکن است کودک را به چشم پزشک کودکان ارجاع دهد تا آزمایش های تخصصی زیر انجام شود:

• معاینه کامل چشم همراه با گشاد کردن مردمک، با تمرکز ویژه بر حرکت چشم و بررسی عصب بینایی و شبکیه
• بررسی سوابق پزشکی برای شناسایی علل احتمالی مانند بیماری ها، مصرف دارو یا عوامل دیگر
• تست های مربوط به تمرکز، حرکت و هماهنگی چشم ها
• اندازه گیری نمره عینک برای اصلاح نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم
• تصویربرداری MRI یا سی تی اسکن مغز، در صورت وجود نشانه های اختلالات عصبی
• معاینه گوش
• معاینه عصبی

همچنین ممکن است از کودک خواسته شود 30 ثانیه دور خود بچرخد، سپس ثابت بایستد و به یک شی نگاه کند تا حرکات چشم ارزیابی شود. نوع و شدت حرکات غیرارادی چشم بسته به علت زمینه ای نیستاگموس متفاوت است.

علت ها و انواع نیستاگموس در کودکان

نیستاگموس در کودکان می تواند مادرزادی (از بدو تولد) باشد یا در دوران کودکی به دلیل بیماری یا آسیب ایجاد شود.

انواع نیستاگموس در کودکان:

1. سندرم نیستاگموس نوزادی (Infantile Nystagmus Syndrome یا INS)

به این نوع، نیستاگموس مادرزادی یا زودهنگام نیز گفته می شود. معمولا بین 6 هفته تا چند ماهگی ظاهر می شود. حرکات چشم در این نوع اغلب به صورت افقی (چپ و راست) و نوسانی هستند.

تشخیص INS زمانی داده می شود که سایر مشکلات مثل آلبینیسم (زال پوستی)، آب مروارید، رشد ناقص عصب بینایی یا اختلالات شبکیه در معاینه رد شده باشند. علت دقیق این نوع معمولا نامشخص است، اما می تواند ارثی باشد.

2. اسپاسم نوتانس (Spasmus Nutans)

این نوع نیستاگموس در کودکان و نوزادان معمولا بین 6 ماهگی تا 3 سالگی ایجاد می شود و اغلب تا سنین 2 تا 8 سالگی به صورت خودبه خود بهبود می یابد. حرکات غیرارادی چشم در این نوع ممکن است در جهت های مختلف انجام شود.

کودکانی که به اسپاسم نوتانس مبتلا هستند ممکن است سر خود را کج کنند یا تکان دهند. برای اطمینان از نبود اختلالات عصبی زمینه ای، پزشک ممکن است MRI یا سی تی اسکن مغز را تجویز کند. با این حال، این نوع از نیستاگموس معمولا نیاز به درمان خاصی ندارد.

3. نیستاگموس اکتسابی (Acquired Nystagmus)

این نوع در دوران کودکی یا بزرگسالی ایجاد می شود و حرکات چشم ممکن است به صورت افقی، عمودی یا دورانی باشد. علت های آن می تواند بسیار متنوع باشد، از جمله:

• مصرف برخی داروها، به ویژه داروهای ضدتشنج یا داروهای خواب آور
• سکته مغزی
• مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)
• اختلالات گوش داخلی
• ضربه به سر یا آسیب های عصبی

تمام کودکانی که دچار نیستاگموس تازه ایجادشده هستند، باید توسط پزشک متخصص اطفال، متخصص مغز و اعصاب و چشم پزشک کودکان بررسی شوند تا علت اصلی مشخص شود.

درمان نیستاگموس در کودکان و نوزادان

در بسیاری از موارد نیستاگموس مادرزادی (مادرزادی یا زودهنگام)، درمان قطعی وجود ندارد. با این حال، برخی انواع نیستاگموس در طول دوران کودکی بهبود پیدا می کنند یا حرکات چشم کاهش می یابد.

راهکارهایی که می توانند کمک کننده باشند:

• وضعیت خاص نگاه (Null Point): بسیاری از کودکان مبتلا به نیستاگموس متوجه می شوند که اگر سر خود را به یک سمت خاص بچرخانند یا کج کنند، حرکات چشمی کمتر می شود و دید بهتر می شود. این حالت به نام نقطه ی خنثی یا null point شناخته می شود و نباید از سوی والدین یا معلمان منع شود، چون کمک می کند کودک بهتر ببیند.
• زندگی فعال و طبیعی: اکثر کودکانی که با نیستاگموس متولد می شوند، می توانند یک زندگی کاملا سالم، طبیعی و فعال داشته باشند.
• مداخلات حمایتی زودهنگام: بهره گیری از خدمات متخصصان مثل:
  • کاردرمانی و فیزیوتراپی
  • متخصصین بینایی کم بینا (low vision)
  • آموزش حرکتی و جهت یابی

می تواند هم به کودک و هم به خانواده اش کمک بزرگی کند.

کمک های بینایی و آموزشی برای کودکان مبتلا:

• استفاده از عینک یا لنز تماسی (درمان کننده نیستاگموس نیستند، اما می توانند مشکلات دید را تا حدی جبران کنند)
• کتاب های درشت چاپ
• ذره بین ها و ابزارهای کمکی بینایی
• کاغذ با خطوط برجسته
• افزایش نور در محیط مطالعه یا بازی

جراحی عضلات چشم (Strabismus Surgery)

در برخی کودکان، پزشک ممکن است عمل جراحی عضلات چشم را پیشنهاد دهد. این جراحی:

• باعث تغییر موقعیت عضلات کنترل کننده چشم ها می شود.
• باعث کاهش نیاز کودک به چرخاندن یا کج کردن سر برای رسیدن به نقطه ی خنثی می شود.
• اما باید دانست که این درمان قطعی نیستاگموس نیست، بلکه تنها می تواند راحتی دید را افزایش دهد.

طرح درمانی شخصی سازی شده

اگر برای فرزندتان تشخیص نیستاگموس داده شده است، بسیار مهم است که با پزشک متخصص همکاری نزدیک داشته باشید تا برنامه درمانی مناسب با علت خاص نیستاگموس طراحی و اجرا شود.

سخنی از نی نی تینی

نیستاگموس در کودکان و نوزادان ممکن است در نگاه اول نگران کننده به نظر برسد، اما با تشخیص زودهنگام، حمایت تخصصی و پیگیری مستمر، بسیاری از کودکان می توانند زندگی طبیعی، فعال و موفقی داشته باشند.
اگر متوجه حرکات غیرعادی در چشمان فرزندتان شدید یا احساس کردید دید او مشکل دارد، هرگز آن را به حساب “طبیعی بودن” نگذارید. مراجعه به چشم پزشک کودکان یا متخصص مغز و اعصاب، اولین گام مهم در مسیر درمان یا مدیریت این عارضه است.

به یاد داشته باشید که بسیاری از انواع نیستاگموس در کودکان با گذشت زمان بهبود می یابند یا با کمک روش های کمکی و توانبخشی قابل کنترل هستند.
دانستن، پذیرفتن و اقدام کردن، سه گام طلایی برای حمایت از فرزندتان است.