پا چنبری در نوزادان (کلاب فوت) یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن پای نوزاد به سمت داخل چرخیده است. این مشکل به طور خود به خود برطرف نمی شود، اما اگر درمان از همان ابتدای تولد آغاز شود، اغلب نتایج بسیار خوبی حاصل خواهد شد. به طور میانگین، از هر هزار نوزاد، یک نوزاد با پا چنبری متولد می شود. این آمار نشان می دهد که این مشکل یکی از شایع ترین ناهنجاری های مادرزادی پا محسوب می شود. در این مقاله در مورد این عارضه در کودکان توضیح خواهیم داد.
پا چنبری یا کلاب فوت در نوزادان چیست؟
پا چنبری (Clubfoot) یک نوع بدشکلی مادرزادی پا است که در آن، پای نوزاد به سمت داخل چرخیده و در مواردی، کف پا به سمت بالا یا پهلو قرار دارد. در زبان پزشکی به آن تالپی س اکینوواروس (Talipes Equinovarus) نیز گفته می شود. این وضعیت معمولا در همان بدو تولد قابل مشاهده است.
دلیل اصلی ایجاد این ناهنجاری، کوتاه و سفت بودن تاندون هایی است که عضلات را به استخوان های پا متصل می کنند. در نوزادانی که پا چنبری دارند، این تاندون ها در پا و ساق پا به طور غیرطبیعی سفت و کوتاه اند، که باعث پیچ خوردن یا چرخش پا می شود. جالب است بدانید که در حدود نیمی از نوزادان مبتلا، هر دو پا درگیر این مشکل هستند.
در گذشته برای اصلاح کلاب فوت در نوزادان، از جراحی های گسترده استفاده می شد، اما امروزه پزشکان بیشتر از روش های غیرجراحی و مداخله های ساده تر بهره می برند.
انواع پا چنبری در نوزادان
- پا چنبری ایزوله (ایدیوپاتیک)
شایع ترین نوع این ناهنجاری است. اگر نوزاد تنها دچار پا چنبری باشد و مشکل پزشکی دیگری نداشته باشد، به آن پا چنبری ایزوله گفته می شود. اصطلاح “ایدیوپاتیک” به این معناست که علت دقیقی برای آن یافت نمی شود.
- پا چنبری غیرایزوله
در این حالت، ناهنجاری پا با سایر بیماری ها همراه است؛ از جمله:
- آرتروگریپوز (سفتی یا محدودیت مفاصل)
- اسپینا بیفیدا (مشکل در نخاع و لوله عصبی)
وجود مشکلات لوله عصبی در مغز و نخاع می تواند همزمان با پا چنبری ظاهر شود و روند درمان را پیچیده تر کند.
علائم پا چنبری در نوزادان
مشخص ترین علامت کلاب فوت در نوزادان، چرخش یک یا هر دو پا به سمت داخل است. به طوری که کف پای نوزاد به سمت پای مقابل قرار می گیرد.
سایر نشانه هایی که ممکن است مشاهده کنید عبارت اند از:
- ظاهر کلی پا به شکل کلیوی یا قوسی شکل
- وجود یک چروک عمیق در داخل پا
- قوس غیرعادی و بلند پا (که در اصطلاح پزشکی، دفورمیتی کاووس نامیده می شود)
- کوچکتر بودن عضله ساق پا در سمت درگیر
- کوتاه تر بودن پای مبتلا
- سفتی مچ پا
- محدود بودن دامنه حرکات پا
علت پا چنبری در نوزادان
دانشمندان هنوز دلیل دقیق ایجاد پا چنبری را نمی دانند، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی را مؤثر می دانند:
عوامل ژنتیکی
ژن ها نقش مهمی در رشد و شکل گیری اعضای بدن ایفا می کنند. اگر یکی از والدین ژن معیوبی را به فرزند منتقل کند، ممکن است باعث بروز پا چنبری شود.
عوامل محیطی
مصرف سیگار، داروهای غیرمجاز یا الکل در دوران بارداری می تواند احتمال بروز ناهنجاری هایی مثل کلاب فوت را افزایش دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر پا چنبری مادرزادی هستند؟
پا چنبری در نوزادان پسر دو برابر بیشتر از نوزادان دختر مشاهده می شود. همچنین اگر در خانواده سابقه این ناهنجاری وجود داشته باشد، احتمال ابتلا بیشتر می شود.
نوزادانی که یکی از شرایط زیر را دارند نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند:
- ابتلا به بیماری های مادرزادی مانند اسپینا بیفیدا یا فلج مغزی (CP)
- داشتن ناهنجاری های کروموزومی مانند سندرم ادوارد (تریزومی ۱۸)
همچنین مادرانی که در دوران بارداری دچار یکی از موارد زیر بوده اند، در خطر بیشتری برای داشتن نوزاد مبتلا به پا چنبری هستند:
- کاهش مایع آمنیوتیک (الیگوهیدرآمنیوس)
- ابتلا به ویروس زیکا که می تواند باعث بروز ناهنجاری در جنین شود
- مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر
پا چنبری چه تأثیری بر زندگی نوزاد می گذارد؟
در ماه های اول، پا چنبری در نوزادان معمولا دردناک نیست و بسیاری از نوزادان متوجه مشکل خود نمی شوند. اما اگر این وضعیت درمان نشود، در زمان شروع راه رفتن مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد.
عوارض درمان نشده پا چنبری عبارت اند از:
- راه رفتن غیرطبیعی (مانند راه رفتن روی کناره یا رویه پا به جای کف پا)
- ایجاد زخم یا پینه در پا
- عفونت های مکرر پا
- افزایش خطر ابتلا به آرتریت (التهاب و سفتی مفاصل)
تشخیص پا چنبری چگونه انجام می شود؟
در بسیاری از موارد، پا چنبری در دوران بارداری و هنگام انجام سونوگرافی تشخیص داده می شود. سونوگرافی دقیق در سه ماهه دوم می تواند شکل قرارگیری پاها را نشان دهد. در صورتی که پزشک در سونوگرافی مشکلی را تشخیص دهد، می توان از همان دوران بارداری برای برنامه ریزی درمان نوزاد اقدام کرد.
در برخی موارد نیز، این ناهنجاری بلافاصله پس از تولد و طی معاینه فیزیکی نوزاد تشخیص داده می شود. در صورت نیاز، ممکن است از عکس برداری با اشعه ایکس برای تأیید تشخیص استفاده شود.
درمان پا چنبری از چه زمانی باید شروع شود؟
پزشکان توصیه می کنند که درمان پا چنبری در نوزادان هرچه زودتر آغاز شود. آغاز درمان در همان هفته های اول تولد (به ویژه در دو هفته اول زندگی) می تواند از بروز بسیاری از مشکلات حرکتی آینده جلوگیری کند. درمان زودهنگام باعث می شود که پای نوزاد قبل از آغاز سن راه رفتن، اصلاح شده و عملکرد طبیعی تری پیدا کند.
چه کسی پا چنبری را درمان می کند؟
درمان پا چنبری در نوزادان معمولا نیازمند همکاری یک تیم پزشکی متشکل از چند متخصص است، از جمله:
- ارتوپد کودکان: متخصص در مشکلات استخوان و مفاصل در کودکان.
- جراح ارتوپد: متخصص در جراحی های مربوط به استخوان و مفصل.
- فیزیوتراپیست کودکان: کمک می کند تا عضلات پا تقویت شده و پای کودک به درستی حرکت کند.
هر یک از این متخصصان نقش مهمی در روند اصلاح کلاب فوت دارند، و معمولا درمان به صورت مرحله ای و با نظارت تیمی انجام می شود.
درمان پا چنبری در نوزادان چگونه انجام می شود؟
برای اصلاح پا چنبری در نوزادان، روش های مختلفی وجود دارد. پزشکان با توجه به شرایط کودک، بهترین گزینه را انتخاب می کنند. رایج ترین روش های درمانی شامل موارد زیر است:
- روش پونستی (Ponseti): کشش و گچ گیری پای نوزاد برای اصلاح زاویه پا.
- روش فرانسوی (French method): استفاده از نوار و آتل برای اصلاح موقعیت پا.
- بریس (ارتز یا کفش مخصوص): استفاده از کفش و نوارهای مخصوص برای حفظ موقعیت صحیح پا.
- جراحی: در موارد شدید یا وقتی درمان های غیرجراحی مؤثر نیستند.
روش پونستی برای درمان پا چنبری در نوزادان
روش پونستی امروزه به عنوان مؤثرترین درمان پا چنبری شناخته می شود. این روش بر پایه گچ گیری های متوالی طی یک دوره دو تا سه ماهه است و باید در دو هفته اول پس از تولد آغاز شود.
مراحل روش پونستی:
- جراح ارتوپد پای نوزاد را به آرامی به سمت موقعیت صحیح می کشد.
- سپس، پا را با یک گچ از نوک انگشتان تا بالای ران می پوشاند.
- این فرآیند هر 4 تا 7 روز تکرار می شود و در هر مرحله پای نوزاد کمی بیشتر به سمت حالت طبیعی هدایت می شود.
- پیش از گذاشتن آخرین گچ، معمولا یک عمل کوچک به نام تنوتومی آشیل انجام می شود.
تنوتومی آشیل چیست؟
- در این روش، تاندون آشیل (که پاشنه را به عضلات ساق پا متصل می کند) با یک برش کوچک و بدون نیاز به بخیه بریده می شود.
- پس از آن، گچ جدیدی قرار داده می شود تا تاندون در وضعیت جدید ترمیم شود.
- پس از حدود سه هفته، تاندون به طول طبیعی رسیده و آماده حرکت سالم است.
بعد از اتمام این مرحله، برای تثبیت نتیجه درمان، ممکن است به:
- تمرینات کششی روزانه برای حفظ موقعیت پا
- پوشیدن کفش ها یا بریس های مخصوص برای چند سال آینده
نیاز باشد.
روش فرانسوی برای درمان پا چنبری
روش فرانسوی شبیه روش پونستی است، با این تفاوت که به جای گچ گیری، از آتل و چسب های پزشکی استفاده می شود. این درمان توسط فیزیوتراپیست انجام می شود و از روزهای اول پس از تولد آغاز می شود.
مراحل روش فرانسوی:
- فیزیوتراپیست، پای نوزاد را به سمت وضعیت صحیح می کشد.
- سپس با استفاده از نوارهای مخصوص و آتل، پا را در آن موقعیت نگه می دارد.
- این کار باید هر روز به مدت دو ماه انجام شود.
- پس از آن، دفعات آن کاهش یافته و تا پایان سه ماهگی ادامه می یابد.
فیزیوتراپیست، در چند جلسه اول، والدین را آموزش می دهد تا خودشان این مراحل را در خانه اجرا کنند.
نکته مهم:
بیشتر نوزادانی که تحت روش فرانسوی قرار می گیرند، در نهایت نیز به تنوتومی آشیل نیاز پیدا می کنند.
برای حفظ موقعیت صحیح پا و جلوگیری از بازگشت ناهنجاری، معمولا لازم است والدین درمان را تا 2 یا 3 سالگی کودک ادامه دهند.
استفاده از بریس بعد از درمان اولیه پا چنبری
پس از پایان درمان با روش پونستی یا فرانسوی، برای پیشگیری از بازگشت مشکل، از بریس یا کفش های مخصوص استفاده می شود.
این بریس ها به صورت جفت کفش هستند که با یک میله فلزی به هم متصل شده اند. این ابزار که گاهی به نام «کفش و میله» نیز شناخته می شود، زاویه پا را در وضعیت صحیح نگه می دارد.
نحوه استفاده از بریس:
- پوشیدن بریس برای سه ماه به صورت روزانه
- سپس، تنها در زمان خواب شب یا چرت روزانه، تا حدود چهارسالگی
توجه: رعایت دقیق برنامه استفاده از بریس ضروری است. عدم استفاده صحیح از بریس می تواند باعث بازگشت پای نوزاد به حالت چنبری شود.
پزشک متخصص با توجه به شرایط کودک، مناسب ترین نوع بریس را توصیه خواهد کرد.
جراحی برای اصلاح پا چنبری در نوزادان
در مواردی که ناهنجاری پا شدید است یا روش های غیرجراحی مؤثر واقع نشده اند، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. بهتر است این جراحی پیش از آن که کودک شروع به راه رفتن کند، انجام شود.
در حین جراحی، پزشک:
- تاندون آشیل را بلندتر می کند.
- مشکلات ساختاری پا را اصلاح می کند.
- از پین های فلزی برای نگه داشتن پا در موقعیت صحیح استفاده می کند.
- پس از آن، یک گچ روی پای کودک قرار می دهد.
چند هفته بعد از جراحی:
- گچ و پین ها برداشته می شود.
- گچ جدیدی برای حدود 4 هفته دیگر قرار داده می شود.
- سپس گچ نهایی نیز برداشته می شود.
حتی پس از جراحی، بازگشت مجدد پا چنبری امکان پذیر است. بنابراین ممکن است لازم باشد کودک از بریس یا کفش های خاص استفاده کند تا اصلاح پا حفظ شود.
خطرات احتمالی جراحی پا چنبری چیست؟
جراحی پا چنبری نیز مانند هر عمل جراحی دیگر، ممکن است عوارضی داشته باشد، از جمله:
- آسیب به عصب ها
- عفونت
- خونریزی
- سفتی یا کاهش دامنه حرکت مفصل
به همین دلیل، جراحی معمولا به عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته می شود و ابتدا روش های غیرجراحی امتحان می شوند.
چشم انداز درمان پا چنبری در نوزادان چگونه است؟
آیا پا چنبری در نوزادان خودبه خود بهبود پیدا می کند؟
خیر. پا چنبری در نوزادان یک اختلال مادرزادی است که بدون درمان، به خودی خود بهبود نمی یابد. درمان زودهنگام بسیار حیاتی است و نقش تعیین کننده ای در نتیجه نهایی دارد. نوزادانی که از همان هفته های اول زندگی درمان را آغاز می کنند، معمولا نتایج بسیار خوبی می گیرند.
این کودکان پس از درمان می توانند مانند دیگر هم سالان خود:
- کفش های معمولی بپوشند.
- راه بروند، بدوند و بازی کنند.
- حتی در ورزش های کودکانه نیز شرکت داشته باشند؛ بدون احساس درد یا محدودیت.
اگر فقط یک پا درگیر باشد، چه نکاتی را باید بدانیم؟
اگر کلاب فوت در نوزادان فقط در یک پا دیده شود، ممکن است موارد زیر مشاهده شود:
- اندازه پای درگیر کمی کوچک تر از پای سالم باشد.
- تحرک یا انعطاف پای درگیر نسبت به پای دیگر کمتر باشد.
- عضلات ساق پا در سمت درگیر، کمی تحلیل رفته یا کوچک تر دیده شوند.
- کودک ممکن است زودتر از همسالان خود احساس خستگی کرده یا از درد در پا یا ساق پا شکایت کند.
- گاهی پای دچار کلاب فوت ممکن است کمی کوتاه تر باشد. اما معمولا این موضوع تأثیر قابل توجهی در فعالیت روزمره کودک نمی گذارد.
چنانچه کودک شما به جز پا چنبری، مشکل مادرزادی دیگری نیز داشته باشد، پیش آگهی نهایی به درمان مشکل دوم نیز بستگی خواهد داشت.
آیا احتمال بازگشت پا چنبری وجود دارد؟
بله. پا چنبری در نوزادان ممکن است حتی پس از درمان موفق، دوباره بازگردد. شایع ترین دلیل این اتفاق، رعایت نکردن دقیق برنامه درمانی (مثل استفاده نکردن منظم از بریس) است.
اگر متوجه شدید پای کودک دوباره به حالت اولیه برگشته، باید هر چه زودتر با پزشک کودک مشورت کنید. ممکن است لازم باشد برخی مراحل درمان مجددا تکرار شوند تا وضعیت پای کودک تثبیت شود.
پیشگیری از کلاب فوت در نوزادان
آیا می توان از بروز پا چنبری در نوزادان پیشگیری کرد؟
اگرچه همه موارد پا چنبری قابل پیشگیری نیستند، اما مراقبت مناسب پیش از بارداری و حین آن می تواند احتمال تولد نوزاد سالم را افزایش دهد.
اقدامات پیشگیرانه قبل از بارداری:
- مراجعه به پزشک برای بررسی آمادگی بدن برای بارداری (ویزیت پیش از بارداری).
- انجام آزمایش های لازم برای بررسی بیماری های ویروسی مانند ویروس زیکا که ممکن است باعث نقایص مادرزادی شوند.
- مشاوره با مشاور ژنتیک، به ویژه اگر سابقه خانوادگی نقص های مادرزادی یا ژنتیکی وجود دارد.
اقدامات حین بارداری:
- حضور منظم در جلسات مراقبت بارداری.
- محافظت از خود در برابر پشه های ناقل بیماری هایی مثل زیکا (استفاده از اسپری ضد حشرات).
- پرهیز از مصرف الکل و دخانیات.
- مصرف داروها فقط طبق نظر پزشک متخصص زنان.
با این اقدامات، احتمال ابتلای نوزاد به مشکلاتی مانند کلاب فوت در نوزادان کاهش می یابد.
زندگی با کودک مبتلا به پا چنبری
چگونه به کودکمان کمک کنیم تا راحت تر بریس را تحمل کند؟
استفاده مداوم و درست از بریس، یکی از مهم ترین عوامل موفقیت در درمان پا چنبری در نوزادان است. با این حال، ممکن است پوشیدن بریس برای ساعت های طولانی در روز برای کودک خسته کننده یا ناراحت کننده باشد. این نکات به شما کمک می کند تا این مرحله را آسان تر پشت سر بگذارید:
- آن را سرگرم کننده کنید:
- در زمانی که کودک بریس به پا دارد، با او بازی کنید.
- بازی های ساده مثل ضربه زدن به توپ یا حرکت دادن پاها را امتحان کنید.
- از میله بریس استفاده کنید تا پاها را به آرامی خم و راست کنید.
- آن را به بخشی از روتین خواب تبدیل کنید:
- پس از گذشت سه ماه اول، کودک تنها در زمان خواب شب و چرت روزانه باید از بریس استفاده کند.
- بریس را به عنوان بخشی از برنامه خواب قرار دهید تا کودک بفهمد که “زمان خواب = زمان پوشیدن بریس” است.
- پد نرم اضافه کنید:
- اضافه کردن یک پد نرم به میله فلزی بریس، راحتی کودک را افزایش می دهد و از آسیب به وسایل منزل جلوگیری می کند.
- از کرم یا لوسیون استفاده نکنید:
- استفاده از کرم یا لوسیون می تواند باعث حساسیت پوستی یا تاول شود.
- قرمزی مختصر پا طبیعی است، اما اگر تاول ایجاد شد، احتمالا پاشنه از کفش بیرون می لغزد.
- بند کفش را محکم ببندید و پا را مرتب بررسی کنید.
- از لغزش پا جلوگیری کنید:
- گاهی پا از کفش خارج می شود. محکم بستن بند، استفاده از جوراب دوم یا ضخیم تر می تواند مفید باشد.
- اگر مشکل ادامه داشت، از فیزیوتراپیست بخواهید راهکارهایی برای ثابت نگه داشتن پا ارائه دهد.
پرسش هایی که باید از پزشک کودک خود بپرسید
پیشنهاد می شود از پزشک کودک خود بخواهید شما را به جراح ارتوپد مجرب در روش پونستی ارجاع دهد. زیرا این روش نیازمند مهارت تخصصی و تجربه بالا است. همچنین اگر قرار است از روش فرانسوی استفاده شود، به فیزیوتراپیستی مراجعه کنید که در این روش آموزش دیده باشد.
پرسش های کلیدی که باید از پزشک بپرسید:
- درمان پای کودک من باید از چه زمانی آغاز شود؟
- بهترین روش درمانی برای نوع پا چنبری کودک من چیست؟
- درمان چه مدت طول خواهد کشید؟
- آیا فرزندم می تواند به طور طبیعی راه برود؟
- چگونه می توانم از بازگشت کلاب فوت جلوگیری کنم؟
سخنی از نی نی تینی
وقتی والدین متوجه می شوند که فرزندشان به پا چنبری در نوزادان مبتلاست، معمولا دچار نگرانی می شوند. شاید پیش از تولد، تصور پوشاندن لباس های بامزه به نوزاد را داشتید، نه گذاشتن گچ، آتل یا بریس.
اما خبر خوب این است که کلاب فوت در نوزادان یک مشکل رایج و قابل درمان است. اگر به موقع و با روش مناسب درمان شود، کودک شما می تواند به طور طبیعی رشد کند، راه برود، بدود و حتی ورزش کند (بدون احساس درد یا محدودیت)
کلید موفقیت در این مسیر، پیروی دقیق از برنامه درمانی است. حتما با پزشک متخصص کودک مشورت کرده و بهترین روش درمان را انتخاب کنید.
آیا فرزند شما با مشکل پا چنبری متولد شده است؟ یا تجربه درمان آن را از نزدیک داشته اید؟ خوشحال می شویم اگر تجربه ها، سؤالات یا توصیه های خود را در بخش نظرات با دیگر والدین به اشتراک بگذارید. صحبت های شما می تواند دلگرمی و راهنمای خوبی برای خانواده هایی باشد که تازه با این موضوع روبرو شده اند.
