اسکولیوز مادرزادی یکی از انواع نادر انحرافات ستون فقرات در نوزادان است که در اثر اختلالات رشد استخوان های مهره ای در دوران جنینی به وجود می آید. در این وضعیت، مهره های ستون فقرات به صورت طبیعی شکل نگرفته اند و ممکن است به طور ناقص جوش خورده یا شکل غیرمعمولی مانند مثلثی داشته باشند. اگر به موقع درمان نشود، این انحراف ممکن است به مرور شدیدتر شده و موجب بروز عوارض متعدد در کودک شود. در بسیاری از موارد، عمل جراحی برای پیشگیری از بدتر شدن این انحراف ضروری خواهد بود.در این مقاله در مورد این عارضه در کودکان و نوزادان توضح خواهیم داد.
اسکولیوز مادرزادی چیست؟
این بیماری، نوعی انحراف جانبی ستون فقرات است که به دلیل ناهنجاری در رشد مهره ها در دوران جنینی ایجاد می شود. برخلاف انواع دیگر اسکولیوز که ممکن است در دوران نوجوانی یا به دلیل وضعیت نامناسب بدن ظاهر شوند، این نوع از همان بدو تولد وجود دارد.
با اینکه اسکولیوز مادرزادی تنها حدود 10% از موارد تشخیص داده شده اسکولیوز را تشکیل می دهد، اما اغلب شدت بیشتری دارد و نیازمند پیگیری های تخصصی در سال های ابتدایی زندگی کودک است.
در این شرایط ممکن است:
- برخی مهره ها به جای اینکه جداگانه رشد کنند، به هم جوش خورده باشند.
- شکل مهره ها از حالت طبیعی مستطیلی به شکل هایی مانند مثلثی تغییر کرده باشد.
- ستون فقرات برای حفظ تعادل بدن کودک، در بخش هایی بالاتر یا پایین تر از مهره های آسیب دیده، منحنی شود.
اولین نشانه ها را چگونه تشخیص دهیم؟
ممکن است مادر یا پدر هنگام لباس پوشاندن به کودک، برای اولین بار متوجه وجود انحراف در ستون فقرات شوند. مثل موراد زیر:
- دکمه های پیراهن کودک به درستی در یک راستا قرار نمی گیرند.
- لباس به صورت نامتوازن دور بدن کودک می چرخد.
- یک پای شلوار کوتاه تر از دیگری به نظر می رسد.
در چنین مواردی، والدین ممکن است ابتدا تصور کنند که لباس مشکل دارد، در حالی که این موضوع می تواند نشانه ای از انحراف ستون فقرات در نوزادان باشد.
انواع اسکولیوز مادرزادی
نوع این بیماری به نحوه تشکیل مهره ها در دوران جنینی بستگی دارد:
1- نقص در شکل گیری کامل مهره ها (همی مهره ها)
در این حالت، بخشی از مهره به طور کامل شکل نگرفته و باعث می شود ستون فقرات در زاویه ای خاص رشد کند. این مشکل ممکن است فقط در یک مهره یا در چند مهره رخ داده باشد.
2- عدم تفکیک مهره ها (نقص در جداسازی)
در مراحل اولیه رشد جنینی، ستون فقرات به صورت یک ستون یکپارچه تشکیل می شود. به طور طبیعی این ستون باید به مهره های جداگانه تقسیم شود. اما در این نوع، مهره ها از هم جدا نشده و به هم چسبیده باقی می مانند که باعث محدودیت در حرکت و انحراف می شود.
3- ترکیبی از اختلالات (همی مهره + جوش خوردگی)
این حالت معمولا شدیدترین نوع اسکولیوز مادرزادی است که در آن هم مهره هایی به درستی شکل نگرفته اند و هم برخی مهره ها به طور غیرعادی به هم جوش خورده اند.
علائم اسکولیوز مادرزادی در نوزادان
علائم این بیماری ممکن است بسته به شدت انحراف متفاوت باشد. برخی از نشانه های رایج عبارتند از:
- شانه های نامتقارن
- قفسه سینه نامتوازن
- کج شدن ناحیه لگن
- ایستادن ناصاف یا عدم تعادل بدنی
در موارد شدیدتر، ممکن است انحراف به نخاع فشار وارد کند و منجر به بروز علائم عصبی شود، مانند:
- ضعف عضلانی
- بی حسی در دست ها یا پاها
- اختلال در هماهنگی حرکتی یا مشکل در راه رفتن
هرچند بسیاری از کودکان دچار اسکولیوز مادرزادی در مراحل اولیه درد خاصی را تجربه نمی کنند، اما با پیشرفت انحراف ممکن است احساس ناراحتی یا درد بروز کند.
علت ایجاد اسکولیوز مادرزادی چیست؟
اسکولیوز مادرزادی به دلیل ناهنجاری در رشد استخوان های ستون فقرات ایجاد می شود. این مشکل اغلب در 6 هفته ی اول رشد جنین در رحم مادر اتفاق می افتد.
علت دقیق این اختلال هنوز به طور کامل مشخص نشده، اما متخصصان معتقدند عوامل زیر می توانند نقش داشته باشند:
- ژنتیک: احتمال دارد برخی جهش های ژنتیکی در شکل گیری طبیعی مهره ها اختلال ایجاد کند.
- عوامل محیطی: عواملی مانند مصرف برخی داروها، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص یا بیماری های دوران بارداری ممکن است تأثیرگذار باشند.
عوارض اسکولیوز مادرزادی
این نوع از انحراف ستون فقرات ممکن است تنها مشکل جسمی کودک نباشد. در بسیاری از موارد، مشکلات دیگری نیز در کنار آن بروز می کند، از جمله:
- مشکلات قلبی یا ریوی: برخی از کودکان دچار ناهنجاری در ساختار قلب یا شُش ها هستند.
- اختلال در عملکرد کلیه ها: ممکن است ساختار کلیه یا نحوه قرارگیری آن غیرعادی باشد.
- مشکلات حرکتی و محدودیت دامنه حرکات
- فلج موضعی یا گسترده در موارد نادر
همچنین، نباید از تأثیرات روانی این بیماری غافل شد. انحنای ستون فقرات می تواند باعث احساس متفاوت بودن در کودک شود و روی عزت نفس او تأثیر بگذارد. کودک ممکن است از پوشیدن لباس های جذب یا شرکت در فعالیت های گروهی خجالت بکشد که در بلندمدت به آسیب های روحی منجر شود.
چگونه اسکولیوز مادرزادی در نوزادان تشخیص داده می شود؟
انحراف ستون فقرات در نوزادان ممکن است حتی پیش از تولد، در سونوگرافی دوران بارداری توسط پزشک قابل مشاهده باشد. با این حال، تشخیص قطعی معمولا در معاینه ی نوزاد پس از تولد انجام می شود.
اگرچه این وضعیت از بدو تولد وجود دارد، اما برخی کودکان ممکن است تا زمان رشد بیشتر و بروز علائم ظاهری تر، مانند دوران پیش از بلوغ، تشخیص داده نشوند. در این موارد، پزشک با معاینه ی فیزیکی و انجام تصویربرداری های تشخیصی مانند اشعه ایکس، سی تی اسکن، ام آرآی یا سونوگرافی، وضعیت ستون فقرات را بررسی می کند و احتمال وجود سایر ناهنجاری ها را نیز می سنجد.
همچنین برای اندازه گیری میزان انحراف، ممکن است از وسیله ای به نام اسکولیومتر استفاده شود تا زاویه ی انحنای ستون فقرات را دقیق تر بررسی کنند.
آیا اسکولیوز مادرزادی قابل درمان است؟
بله. روش های درمانی می توانند به صاف کردن و تثبیت ستون فقرات کمک کنند. برنامه ی درمانی بسته به نوع اسکولیوز مادرزادی، شدت انحراف، و وجود یا عدم وجود عوارض طراحی می شود. پزشک ممکن است درمان های زیر را توصیه کند:
- استفاده از بریس یا گچ گیری برای مهار رشد انحراف.
- جراحی برای اصلاح ساختار ستون فقرات.
در اکثر موارد، به دلیل رشد مداوم کودک و احتمال پیشرفت انحنا، انجام جراحی اجتناب ناپذیر است.
جراحی اسکولیوز مادرزادی در کودکان
همه ی کودکان مبتلا به اسکولیوز مادرزادی به جراحی نیاز ندارند، اما بسیاری از آن ها در نهایت باید تحت عمل قرار بگیرند. چرا؟ چون با رشد کودک، انحنا ممکن است شدیدتر شود و اگر درمان نشود، به نخاع یا اندام های دیگر فشار وارد کند.
پزشک ممکن است جراحی را در شرایط زیر پیشنهاد دهد:
- شدت انحنا زیاد باشد یا با گذشت زمان بدتر شود.
- علائم عصبی، درد یا ناراحتی ظاهر شود.
- رشد جسمی یا حرکتی کودک تحت تأثیر قرار گیرد.
انواع جراحی های رایج برای درمان اسکولیوز مادرزادی:
- جوش دادن مهره ها (Spinal Fusion):
در این روش، مهره های غیرطبیعی به یکدیگر متصل می شوند تا از پیشرفت انحراف جلوگیری شده و ستون فقرات صاف تر شود. - برداشتن مهره ناقص (Hemivertebra Resection):
اگر یکی از مهره ها ناقص رشد کرده باشد، جراح آن را برمی دارد و با استفاده از ابزارهای تثبیت کننده یا جوش دادن، تعادل ستون فقرات را برقرار می کند. - جراحی با میله رشد کننده (Growing Rod):
یک میله فلزی در امتداد ستون فقرات قرار می گیرد که با جراحی های کوچک هر چند ماه یک بار، متناسب با رشد کودک بلندتر می شود. پس از اتمام رشد، این میله برداشته شده و ستون فقرات با جوش دادن مهره ها تثبیت می گردد.
هر روش جراحی با در نظر گرفتن ایمنی، کارایی و کیفیت زندگی کودک انتخاب می شود. خوشبختانه، بسیاری از کودکان بعد از جراحی، بهبودی خوبی دارند و معمولا چند روز بعد از عمل می توانند از بیمارستان مرخص شوند. در اغلب موارد نیازی به استفاده ی طولانی مدت از بریس نخواهند داشت.
آینده کودک مبتلا به اسکولیوز مادرزادی چگونه است؟
مدیریت اسکولیوز مادرزادی یکی از چالش برانگیزترین مراحل رشد کودک است. زیرا از همان ماه های نخست زندگی، استخوان های ستون فقرات تحت تأثیر قرار گرفته اند و هنوز در حال رشد هستند. این یعنی که خطر شدت یافتن انحنا در آینده وجود دارد.
درمان های جراحی برای انحناهای شدید انجام می شوند. اما نکته ای که باید بدانید این است که جراحی هایی مانند جوش دادن مهره ها، ممکن است رشد طبیعی آن بخش از ستون فقرات را متوقف کند. به همین دلیل، برخی کودکان بعد از جراحی، نسبت به هم سالان خود قد کوتاه تری دارند.
نکته مهم: رشد ستون فقرات هر کودک منحصر به فرد است و نمی توان دقیق پیش بینی کرد که چگونه پیش خواهد رفت. به همین دلیل، پیگیری های منظم با پزشک ضروری است تا روند رشد و وضعیت انحنا ارزیابی شود.
اگر متوجه شدید کودک شما از نظر روانی دچار ناراحتی یا افت اعتماد به نفس شده، بهتر است با روانشناس کودک مشورت کنید تا از آسیب های روحی احتمالی پیشگیری شود.
آیا اسکولیوز مادرزادی روی طول عمر کودک تأثیر دارد؟
در مواردی که انحنای ستون فقرات بسیار شدید باشد و به اندام های حیاتی مانند قلب، ریه ها یا کلیه ها فشار وارد کند، ممکن است بر طول عمر کودک اثرگذار باشد. با این حال، خوشبختانه بسیاری از موارد اسکولیوز مادرزادی خفیف بوده و زندگی طبیعی دارند.
پیش آگهی این بیماری در هر کودک متفاوت است. بنابراین، پزشک معالج با بررسی شرایط خاص کودک شما، دقیق ترین اطلاعات را در اختیار شما قرار خواهد داد.
آیا می توان از اسکولیوز مادرزادی پیشگیری کرد؟
متأسفانه، راهی برای پیشگیری از بروز این بیماری وجود ندارد، چرا که این مشکل در مراحل اولیه رشد جنینی به وجود می آید. با این حال، پزشک می تواند با درمان های حمایتی یا جراحی، از شدیدتر شدن انحراف جلوگیری کند و کیفیت زندگی کودک را ارتقا دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودک شما در دوران نوزادی تشخیص اسکولیوز دریافت نکرده اما شما متوجه علائمی مانند انحنای بدن، شانه های نامتقارن یا مشکلات حرکتی شده اید، فورا به پزشک اطفال مراجعه کنید.
در صورتی که تشخیص اسکولیوز مادرزادی قبلا داده شده باشد، باید به طور منظم کودک خود را برای بررسی انحنا، ارزیابی رشد و تعیین روش های درمانی به پزشک متخصص ببرید.
اگر کودک از درد یا ناراحتی شکایت دارد، حتما پزشک را در جریان قرار دهید.
پرسش هایی که بهتر است از پزشک فرزندتان بپرسید:
- نوع اسکولیوز مادرزادی فرزند من چیست؟
- آیا فرزندم به جراحی نیاز دارد؟
- روند بهبودی پس از جراحی چگونه خواهد بود؟
- چگونه باید پس از جراحی از فرزندم مراقبت کنم؟
- آیا فرزندم می تواند ورزش کند یا در فعالیت های بدنی شرکت داشته باشد؟
سخنی از نی نی تینی
اگر فرزندتان مبتلا به اسکولیوز مادرزادی است، طبیعی است که نگران آینده ی او باشید. از آنجا که این بیماری از سنین پایین شروع می شود، پزشکان نمی توانند با اطمینان پیش بینی کنند که وضعیت انحنا در آینده چگونه خواهد بود. اما با بررسی های منظم، درمان های مناسب و پیگیری پزشکی، می توان از عوارض جدی پیشگیری کرد.
در برخی موارد، درمان نیازمند جراحی است. اما نگران نباشید؛ بسیاری از کودکان پس از بهبودی، می توانند به زندگی عادی بازگردند، در فعالیت های مدرسه و بازی با دوستان خود شرکت کنند و از کودکی شان لذت ببرند.
اگر شما هم تجربه ای در زمینه تشخیص یا درمان انحراف ستون فقرات در نوزادان دارید یا سوالی درباره اسکولیوز مادرزادی فرزندتان در ذهن تان مانده، لطفا در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. تجربه ها و پرسش های شما می تواند راهنمای خوبی برای سایر والدینی باشد که با چالش های مشابه روبه رو هستند. همچنین اگر نیاز به راهنمایی تخصصی تری دارید، ما همراه تان هستیم.
