سرخجه (که به آن «سرخک آلمانی» یا «سرخک سه روزه» نیز گفته می شود) یک بیماری ویروسی واگیردار است که توسط ویروس RuV ایجاد می شود. این بیماری بیشتر با بثورات پوستی، تب خفیف و علائم تنفسی خود را نشان می دهد و به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می شود.
اما نگرانی اصلی زمانی پیش می آید که یک مادر به سرخجه در بارداری مبتلا شود. چرا که این بیماری می تواند از مادر به جنین در حال رشد منتقل شود و باعث کم شنوایی، اختلالات بینایی، ناهنجاری های قلبی و مشکلات جدی دیگر در نوزاد شود. خوشبختانه، سرخجه در بارداری یک بیماری کاملا قابل پیشگیری است و دریافت واکسن آن پیش از بارداری می تواند از بروز بسیاری از این مشکلات جلوگیری کند، در این مقاله به طور کامل توضیح خواهیم داد.
سرخجه در بارداری چیست و چرا باید آن را جدی گرفت؟
سرخجه در بارداری ممکن است پیامدهایی بسیار شدیدتر از آنچه در کودکان و بزرگسالان دیده می شود، داشته باشد. این بیماری با یک جوش پوستی که معمولا از صورت شروع می شود و به سمت پایین بدن گسترش می یابد، شناخته می شود. علائم معمولا خفیف هستند اما در صورتی که سرخجه در بارداری رخ دهد، می تواند برای جنین بسیار خطرناک باشد.
سرخجه با سرخک متفاوت است. گرچه هر دو بیماری با بثورات پوستی همراه هستند، اما عامل ویروسی آن ها کاملا متفاوت است.
سندروم مادرزادی سرخجه چیست؟
سندروم مادرزادی سرخجه (CRS) جدی ترین پیامد ابتلا به سرخجه در بارداری است. این سندروم زمانی ایجاد می شود که مادر به ویروس سرخجه در بارداری مبتلا شده و آن را به جنین منتقل می کند. این وضعیت می تواند باعث مشکلات مادام العمر در نوزاد شود از جمله:
- نقص های قلبی مادرزادی
- اختلال شنوایی یا ناشنوایی
- نقص بینایی یا آب مروارید مادرزادی
- تاخیر رشد ذهنی و جسمی
- مشکلات مغزی و عصبی
پیشگیری از ابتلا به سرخجه در بارداری، تنها راه جلوگیری از سندروم CRS است و آن نیز از طریق واکسیناسیون قبل از بارداری ممکن می شود.
آیا سرخک و سرخجه یک بیماری هستند؟
خیر. بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که سرخک و سرخجه یک بیماری هستند، اما در واقع دو بیماری کاملا مجزا با علت های ویروسی متفاوت هستند. شباهت اصلی آن ها وجود بثورات پوستی است اما شدت علائم، میزان خطر، و نحوه پیشگیری با هم متفاوت اند.
چه کسانی در معرض خطر سرخجه هستند؟
هر کسی ممکن است به سرخجه مبتلا شود. اما خطر اصلی برای نوزادان تازه متولدشده از مادرانی است که به سرخجه در بارداری مبتلا شده اند. در این صورت، احتمال بروز علائم خطرناک و دائمی در نوزاد بسیار زیاد است.
در برخی کشورها، از جمله ایران، واکسیناسیون عمومی علیه سرخجه انجام شده است. با این حال، امکان ابتلا از طریق مسافرت به مناطق دیگر یا تماس با فرد ناقل همچنان وجود دارد.
شیوع سرخجه چقدر است؟
طبق آمارهای جهانی، هر سال حدود 26 هزار مورد ابتلا به این بیماری در سراسر جهان ثبت می شود. این بیماری در کشورهای آسیایی، آفریقایی و خاورمیانه ای شایع تر است. در کشورهای دارای برنامه واکسیناسیون موفق، مانند ایالات متحده، تعداد موارد سرخجه بسیار کم و محدود است.
در ایران نیز با اجرای برنامه ایمن سازی همگانی، موارد ابتلا به این بیماری به شدت کاهش یافته اما هنوز آگاهی و مراقبت از ابتلا به سرخجه در بارداری ضروری است.
علائم سرخجه در بارداری چیست؟
علائم سرخجه در بارداری ممکن است مشابه علائم آن در دیگر گروه های سنی باشد، اما به دلیل خطر برای جنین، باید به دقت پیگیری شود. این علائم عبارت اند از:
- بثورات پوستی (معمولا از صورت شروع می شود و به پایین بدن گسترش می یابد)
- تب خفیف
- سردرد و بدن درد
- گلودرد و سرفه
- آبریزش بینی
- قرمزی چشم (ورم ملتحمه)
- تورم غدد لنفاوی (به ویژه پشت گوش و گردن)
- احساس ضعف و بی حالی
- درد مفاصل (بویژه در زنان)
نکته مهم این است که حدود 50% از افراد هیچ علامتی ندارند اما همچنان می توانند ویروس را به دیگران منتقل کنند. این موضوع، به ویژه برای زنان باردار، بسیار نگران کننده است.
علت ابتلا به سرخجه در بارداری چیست؟
عامل سرخجه در بارداری، ویروس RuV است. این ویروس وارد بدن انسان می شود و با استفاده از سلول های بدن شروع به تکثیر می کند. از طریق تنفس، عطسه، سرفه یا تماس با سطوح آلوده منتقل می شود. همچنین، مادر در صورت مبتلا بودن به سرخجه در بارداری می تواند آن را مستقیما به جنین خود منتقل کند.
مدت زمان واگیر بودن سرخجه چقدر است؟
فرد مبتلا حدود یک هفته پیش از بروز بثورات پوستی و یک هفته پس از آن می تواند بیماری را به دیگران منتقل کند. این یعنی فردی ممکن است پیش از آگاهی از ابتلای خود، ویروس را به دیگران انتقال دهد.
آیا بزرگسالان هم ممکن است به سرخجه مبتلا شوند؟
بله. برخلاف تصور رایج، این فقط مختص کودکان نیست. بزرگسالان نیز می توانند آن را از طریق تماس با کودکان یا بزرگسالان دیگر بگیرند. در بزرگسالان، درد مفاصل و احساس خستگی شدیدتر دیده می شود.
سرخجه در بارداری چقدر خطرناک است؟
سرخجه در بارداری به ویژه در سه ماهه اول، بسیار خطرناک است. زیرا در این زمان، اندام های اصلی جنین در حال شکل گیری هستند و ویروس می تواند به شدت به آن ها آسیب بزند. به همین دلیل، یکی از بخش های مهم مراقبت قبل از بارداری، بررسی وضعیت ایمنی بدن مادر نسبت به این بیماری از طریق آزمایش خون است.
نتیجه آزمایش مثبت سرخجه در بارداری چه معنایی دارد؟
اگر در دوران پیش از بارداری یا در همان هفته های اول بارداری، آزمایش خون از نظر آنتی بادی های سرخجه مثبت باشد، به این معنی است که:
- یا فرد قبلا به این بیماری مبتلا شده و بدنش ایمن شده است.
- یا فرد قبلا واکسن سرخجه را دریافت کرده و اکنون در برابر آن مصون است.
در هر دو حالت، خطر ابتلا در بارداری بسیار پایین است و نگرانی خاصی وجود ندارد.
علائم سندروم مادرزادی سرخجه (CRS) چیست؟
سندروم مادرزادی این بیماری یکی از مهم ترین عوارض سرخجه در بارداری است که می تواند از همان زمان تولد نوزاد آشکار شود. اگر مادری در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه اول، به این بیماری مبتلا شود، ممکن است نوزادش با یکی یا چند مورد از علائم زیر به دنیا بیاید:
- اختلالات بینایی: مانند آب مروارید مادرزادی یا آب سیاه (گلوکوم) که می توانند باعث کاهش شدید بینایی یا نابینایی شوند.
- کم شنوایی یا ناشنوایی: از شایع ترین عوارض CRS است و ممکن است نوزاد از همان بدو تولد نیازمند سمعک یا پیگیری های شنوایی سنجی باشد.
- نقایص مادرزادی قلبی: مانند سوراخ بین حفره های قلب یا ناهنجاری در دریچه ها. این مشکلات ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند.
- نارسايی مغزی و عصبی: شامل کوچکی غیرطبیعی سر (میکروسفالی)، التهاب مغز، تاخیر در یادگیری و اختلالات رفتاری
- بیماری های استخوانی: شامل رشد ناقص یا تغییر شکل در استخوان ها
- کاهش گلبول های قرمز یا پلاکت خون: مانند ترومبوسیتوپنی یا کم خونی همولیتیک
- اختلالات تیروئیدی: مثل کم کاری یا پرکاری مادرزادی تیروئید
- بزرگی غیرعادی کبد و طحال: که به آن هپاتواسپلنومگالی گفته می شود
- دیابت نوع یک: یا همان دیابت وابسته به انسولین که ممکن است از دوران نوزادی نیاز به درمان داشته باشد
همان طور که مشاهده می کنید، علائم CRS طیف گسترده ای از مشکلات جدی و ماندگار را در بر می گیرند. بنابراین، پیشگیری از سرخجه در دوران بارداری اهمیت حیاتی دارد.
تشخیص و آزمایش های مربوط به سرخجه
چگونه سرخجه تشخیص داده می شود؟
اگر شما یا فرزندتان علائم این بیماری را دارید، پزشک با انجام یک معاینه فیزیکی و بررسی بثورات پوستی شروع می کند. در صورت نیاز، ممکن است از شما درخواست آزمایش هایی مانند خون، ادرار یا ترشحات بینی و گلو شود تا وجود ویروس را مشخص کند.
چه آزمایش هایی برای تشخیص سرخجه استفاده می شود؟
برای تشخیص دقیق این بیماری، از چند نوع آزمایش مختلف استفاده می شود:
- آزمایش خون: با گرفتن نمونه خون از دست، پزشک بررسی می کند که آیا در بدن شما آنتی بادی های این بیماری وجود دارد یا نه. وجود این آنتی بادی ها نشان دهنده یکی از این موارد است:
- در حال حاضر به سرخجه مبتلا هستید.
- قبلا به این بیماری مبتلا شده اید.
- قبلا واکسن سرخجه را دریافت کرده اید.
- نمونه گیری از بینی یا گلو: با استفاده از یک سواب نرم، نمونه ای از ترشحات بینی یا گلو گرفته می شود تا وجود ویروس بررسی شود.
- آزمایش ادرار: نمونه ادرار در ظروف استریل گرفته می شود و آزمایشگاه آن را از نظر وجود ویروس بررسی می کند.
نتیجه مثبت آزمایش سرخجه به چه معناست؟
اگر نتیجه آزمایش بینی، گلو یا ادرار مثبت باشد، یعنی شما در حال حاضر به این بیماری مبتلا هستید. اما اگر فقط آزمایش خون مثبت باشد، به این معناست که بدن شما دارای آنتی بادی ضد سرخجه است. این آنتی بادی ها نوعی پروتئین هستند که بدن برای مقابله با ویروس ها تولید می کند.
اگر شما بیمار نیستید اما نتیجه آزمایش مثبت است، به این معناست که:
- یا قبلا این بیماری را گرفته اید،
- یا واکسن آن را دریافت کرده اید.
در هر دو حالت، شما نسبت به سرخجه ایمنی دارید و احتمال ابتلا بسیار پایین است.
درمان و مدیریت بیماری سرخجه
درمان سرخجه چیست؟
برای این بیماری هیچ داروی خاصی وجود ندارد. بیشتر موارد بیماری به طور خودبه خود و طی چند روز بهبود می یابند. پزشک ممکن است داروهایی برای تسکین علائم تجویز کند و توصیه کند که بیمار تا زمان بهبودی در قرنطینه خانگی بماند تا از انتقال بیماری به دیگران جلوگیری شود.
چگونه می توان علائم سرخجه را مدیریت کرد؟
معمولا می توان علائم این بیماری را با داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن (پاراستامول) یا داروهای ضدسرفه و سرماخوردگی کنترل کرد. البته، برای مصرف هر دارویی، به ویژه در کودکان، حتما باید با پزشک یا متخصص اطفال مشورت شود.
درمان سندروم مادرزادی سرخجه چگونه است؟
درمان CRS بستگی به شدت و نوع علائم نوزاد دارد. برخی عوارض مانند نقص های قلبی یا مشکلات چشمی ممکن است با جراحی یا دارو قابل درمان یا کنترل باشند. اما متأسفانه برخی آسیب ها دائمی هستند و فقط می توان برای بهبود کیفیت زندگی کودک، برنامه های حمایتی و توان بخشی را آغاز کرد.
پیش آگهی و پیامدهای سرخجه
اگر به این بیماری مبتلا شوم، چه انتظاری باید داشته باشم؟
در اغلب موارد، سرخجه یک بیماری خفیف و خودمحدودشونده است که طی چند روز بهبود می یابد. اما باید بدانید که این بیماری تا دو هفته واگیردار است. به همین دلیل، لازم است تا حد امکان از تماس با دیگران، به ویژه زنان باردار، اجتناب کنید.
در صورتی که به سرخجه در بارداری مبتلا شده اید، حتما باید با پزشک متخصص مراقبت دقیق از وضعیت جنین را آغاز کنید.
سرخجه چه مدت طول می کشد؟
معمولا بثورات پوستی حدود سه روز باقی می مانند، اما سایر علائم مانند تب یا خستگی ممکن است تا یک هفته ادامه داشته باشند.
عوارض سرخجه چیست؟
مهم ترین و جدی ترین عوارض سرخجه در بارداری عبارت اند از:
- سقط جنین
- سندروم مادرزادی سرخجه (CRS)
عوارض کمتر شایع سرخجه در بارداری نیز شامل موارد زیر هستند:
- التهاب مفاصل (آرتریت)
- کاهش پلاکت خون (ترومبوسیتوپنی)
- ورم مغز (انسفالیت)
آیا سرخجه در بارداری می تواند باعث سقط جنین شود؟
بله. یکی از خطرناک ترین عوارض سرخجه در بارداری، به ویژه در سه ماهه اول، سقط جنین است. حتی اگر بارداری ادامه یابد، نوزاد ممکن است با مشکلات جدی از جمله نقص قلبی، مشکلات شنوایی یا بینایی متولد شود.
پیشگیری از سرخجه در بارداری
چگونه می توان از سرخجه پیشگیری کرد؟
مؤثرترین روش برای پیشگیری از سرخجه، دریافت واکسن MMR (سرخک، اوریون و سرخجه) یا واکسن MMRV (که علاوه بر موارد قبلی، علیه آبله مرغان نیز ایمنی ایجاد می کند) است.
با این حال، رعایت نکات بهداشتی زیر نیز می تواند به کاهش خطر انتقال بیماری کمک کند:
- شستن مرتب دست ها، به ویژه هنگام بیماری
- عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی مانند لیوان، قاشق و بشقاب
- پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه یا سرفه
- بررسی وضعیت شیوع بیماری ها در مقاصد سفر، به ویژه هنگام سفر به کشورهای دیگر
- اگر تصمیم به بارداری دارید، حداقل یک ماه پیش از اقدام به بارداری واکسینه شوید یا آزمایش آنتی بادی سرخجه بدهید
چه واکسن هایی برای سرخجه وجود دارد؟
- واکسن MMR
این واکسن برای کودکان بالای 12 ماه و بزرگسالان قابل استفاده است و در برابر سه بیماری سرخک، اوریون و سرخجه محافظت ایجاد می کند.
- واکسن MMRV
این واکسن علاوه بر موارد بالا، علیه آبله مرغان (ویروس واریسلا) نیز ایمنی ایجاد می کند. مناسب برای کودکان بین 12 ماه تا 12 سال است.
چه کسانی می توانند واکسن سرخجه دریافت کنند؟
اکثر کودکان و بزرگسالان بالای 12 ماه می توانند واکسن دریافت کنند. اما برخی افراد نیازی به واکسیناسیون ندارند یا اصلا نباید واکسن دریافت کنند:
کسانی که نیازی به واکسن ندارند:
- افرادی که قبلا واکسینه شده اند (داشتن مدرک کتبی گاهی لازم است)
- افرادی که در آزمایش خونشان آنتی بادی سرخجه وجود دارد (یعنی ایمن هستند)
- متولدان قبل از سال 1335 (1957 میلادی) چون به احتمال زیاد قبلا به سرخجه مبتلا شده اند و ایمنی طبیعی دارند
کسانی که نباید واکسن سرخجه بزنند:
- افرادی که به مواد تشکیل دهنده واکسن حساسیت دارند
- زنان باردار
- افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (مثلا مبتلا به ایدز، سرطان یا تحت شیمی درمانی)
- کسانی که اخیرا تزریق خون یا فرآورده های خونی داشته اند
- افراد مبتلا به سل فعال
- افرادی که در چهار هفته اخیر واکسن دیگری دریافت کرده اند
- کسانی که دچار خونریزی یا کبودی شدید می شوند یا سابقه خانوادگی مشکلات ایمنی دارند
در هر صورت، پیش از دریافت واکسن با پزشک مشورت کنید.
زندگی با سرخجه: چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده علائم سرخجه در کودک یا بزرگسال، به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر تصمیم به بارداری دارید، با پزشک درباره وضعیت ایمنی بدن خود نسبت به سرخجه در بارداری مشورت کنید.
چه زمانی به اورژانس مراجعه کنیم؟
در صورت مبتلا بودن به ویروس سرخجه در بارداری، در موارد زیر باید فورا به اورژانس یا پزشک خود مراجعه کنید:
- خونریزی شدید
- دردهای شکمی
- تب بالا
- لرز و بی حالی شدید
چه سوالاتی باید از پزشک بپرسید؟
برای اطمینان از مراقبت مناسب، می توانید این سوال ها را از پزشک خود مطرح کنید:
- چگونه می توانم علائم سرخجه را در خانه کنترل کنم؟
- چگونه از انتقال بیماری به اطرافیان جلوگیری کنم؟
- در صورت بارداری، چگونه از جنین در برابر سرخجه محافظت کنم؟
- آیا باید واکسن سرخجه بزنم؟
سخنی از نی نی تینی
سرخجه ممکن است بیماری خفیفی باشد، اما سرخجه در بارداری می تواند بسیار خطرناک و گاه مرگبار برای جنین باشد. اگر واکسینه نشده اید یا نمی دانید ایمن هستید یا نه، حتما پیش از اقدام به بارداری با پزشک مشورت کرده و واکسیناسیون را در زمان مناسب انجام دهید.
اگر شما هم تجربه ای درباره واکسن سرخجه، مراقبت های پیش از بارداری یا ابتلا به سرخجه در بارداری داشته اید، لطفا در بخش دیدگاه ها با دیگر مادران به اشتراک بگذارید. نظرات شما می تواند برای بسیاری از خانواده ها نجات بخش باشد.
