سرطان خون در کودکان یکی از شایع ترین و در عین حال ترسناک ترین بیماری هایی است که خانواده ها را درگیر می کند. شناخت علائم، روش های تشخیص و درمان به موقع این بیماری می تواند نقش مهمی در بهبود کودک داشته باشد. در این مقاله با اطلاعات کامل و کاربردی درباره لوسمی در کودکان آشنا خواهید شد.
سرطان خون در کودکان چیست؟
سرطان خون نوعی بیماری سرطانی است که در سلول های نابالغ خونی آغاز می شود. این بیماری، شایع ترین نوع سرطان در میان کودکان به شمار می رود.
سلول های سرطانی سرطان خون، ابتدا در مغز استخوان رشد می کنند و سپس وارد جریان خون می شوند. مغز استخوان بخش نرم و اسفنجی مرکز برخی استخوان هاست که وظیفه تولید سلول های خونی سالم را بر عهده دارد. در کودکی که به سرطان خون (لوسمی) مبتلا شده، مغز استخوان سلول های غیرطبیعی تولید می کند که نه به درستی بالغ می شوند و نه عملکرد طبیعی دارند. این سلول های غیرعادی معمولا از نوع گلبول های سفید هستند.
این سلول های معیوب به سرعت زیاد تکثیر می شوند، در مغز استخوان انباشته شده و جای سلول های سالم را می گیرند. در نتیجه، مغز استخوان دیگر قادر نخواهد بود سلول های خونی کافی و سالم تولید کند.
انواع سلول های خونی کدامند؟
- گلبول های قرمز (RBC): این سلول ها اکسیژن را از ریه به بافت های بدن منتقل کرده و دی اکسیدکربن را به ریه ها بازمی گردانند. کاهش گلبول قرمز باعث کم خونی شده و کودک ممکن است احساس خستگی، ضعف و تنگی نفس داشته باشد.
- پلاکت ها: پلاکت ها در انعقاد خون نقش دارند و جلوی خونریزی را می گیرند. کمبود پلاکت می تواند منجر به خونریزی آسان یا کبودی های غیرمعمول در کودک شود.
- گلبول های سفید (WBC): این سلول ها با عفونت ها و بیماری ها مبارزه می کنند. کاهش آن ها احتمال ابتلا به عفونت های مکرر یا شدید را افزایش می دهد.
انواع لوسمی در کودکان
بیشتر موارد سرطان خون در کودکان از نوع حاد هستند؛ یعنی سرعت رشد بالایی دارند. دو نوع شایع لوسمی در کودکان عبارت اند از:
1- لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL)
این نوع، شایع ترین نوع لوسمی در کودکان است. تقریبا سه چهارم کودکان مبتلا به سرطان خون، دچار این نوع هستند.
2- لوسمی میلوئیدی حاد (AML)
تقریبا بیشتر موارد باقی مانده سرطان خون در کودکان، از این نوع هستند که به نام لوسمی غیرلنفوبلاستیک نیز شناخته می شود.
انواع نادرتر لوسمی در کودکان
- لوسمی ترکیبی یا با ریشه دوگانه (ترکیبی از ALL و AML)
- لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)
- لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)
- لوسمی میلومونوسیتی جوانان (JMML) که نوع بسیار نادری است و بیشتر در نوزادان و خردسالان دیده می شود.
چه عواملی باعث بروز سرطان خون در کودکان می شود؟
علت دقیق سرطان خون در کودکان هنوز به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، برخی اختلالات ژنتیکی و مشکلات مربوط به سیستم ایمنی که از والدین به کودک منتقل می شوند، می توانند خطر ابتلا را افزایش دهند. از جمله این بیماری ها می توان به سندرم داون و سندرم بلوم اشاره کرد. با این حال، بیشتر موارد لوسمی در کودکان ارثی نیستند.
چه کودکانی بیشتر در معرض خطر لوسمی قرار دارند؟
عوامل خطر ابتلا به لوسمی در کودکان شامل موارد زیر است:
- قرار گرفتن در معرض سطوح بالای پرتوهای یون ساز
- داشتن اختلالات ارثی مانند سندرم داون یا سندرم لی-فرومنی
- ابتلا به نقص های سیستم ایمنی که به صورت ارثی منتقل شده اند
علائم سرطان خون در کودکان چیست؟
علائم لوسمی بسته به محل حضور سلول های سرطانی می تواند متفاوت باشد. ممکن است این سلول ها در مغز استخوان، خون، یا سایر بافت ها مانند کبد، طحال، غدد لنفاوی، مغز، نخاع و پوست مشاهده شوند.
شایع ترین علائم عبارت اند از:
- رنگ پریدگی پوست
- احساس خستگی، ضعف یا سرمای غیرعادی
- سرگیجه و سردرد
- تنگی نفس یا مشکل در تنفس
- عفونت های مکرر یا درمان ناپذیر
- تب های بدون دلیل مشخص
- خونریزی آسان، کبودی، خون دماغ یا خونریزی لثه
- درد در استخوان یا مفاصل
- لکه های قرمز تخت روی پوست (پتشی)
- تورم شکم
- بی اشتهایی و کاهش وزن
- بزرگی غدد لنفاوی در گردن، زیر بغل یا کشاله ران که به صورت برجستگی احساس می شوند
البته این علائم می توانند ناشی از بیماری های رایج تر نیز باشند. بنابراین اگر فرزند شما چنین علائمی دارد، حتما او را نزد پزشک ببرید تا تشخیص قطعی انجام شود.
سرطان خون در کودکان چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک ابتدا علائم را به دقت بررسی کرده و معاینه ی بدنی انجام می دهد. سپس، آزمایش هایی مانند آزمایش خون کامل (CBC) درخواست می شود که شامل شمارش گلبول های قرمز، سفید و پلاکت هاست. اگر نتایج غیرطبیعی باشند، ممکن است کودک به متخصص سرطان کودکان (هماتولوژیست یا انکولوژیست اطفال) ارجاع داده شود.
متخصص ممکن است آزمایش های بیشتری را برای تشخیص دقیق انجام دهد. این آزمایش ها شامل موارد زیر است:
نمونه برداری از مغز استخوان
مقداری از مغز استخوان (اغلب از استخوان لگن) برداشته می شود تا زیر میکروسکوپ بررسی شود. برای راحتی کودک، معمولا داروی بی حسی یا آرام بخش استفاده می شود. این آزمایش نشان می دهد که آیا سلول های سرطانی در مغز استخوان وجود دارند یا نه.
آزمایش های تخصصی خون و مغز استخوان
برخی آزمایش ها مانند سیتومتری جریان، آنالیز کروموزومی و ایمونوهیستوشیمی برای شناسایی نوع دقیق لوسمی و تغییرات ژنتیکی سلول های سرطانی انجام می شوند.
عکس برداری با اشعه ایکس
برای بررسی عفونت، بزرگی غدد لنفاوی یا تغییرات قفسه سینه.
سونوگرافی شکم
با استفاده از امواج صوتی، وضعیت اندام هایی مانند کبد، طحال و کلیه ها بررسی می شود. غدد لنفاوی شکم نیز ممکن است دیده شوند.
نمونه برداری از غدد لنفاوی
در صورتی که تورم مشکوک در غدد لنفاوی وجود داشته باشد، نمونه ای از آن ها برای بررسی زیر میکروسکوپ برداشته می شود.
آزمایش مایع نخاعی (پانکسیون کمری)
برای بررسی ورود سلول های سرطانی به مغز یا نخاع، مقدار کمی مایع مغزی-نخاعی (CSF) از ستون فقرات خارج و به آزمایشگاه ارسال می شود.
لوسمی چگونه دسته بندی می شود؟
برخلاف بسیاری از سرطان ها، سرطان خون در کودکان دارای مرحله بندی عددی (مثل مرحله 1 تا 4) نیست. بلکه بر اساس نوع سلول ها، ویژگی های ژنتیکی و پاسخ احتمالی به درمان دسته بندی می شود.
این طبقه بندی فرآیندی پیچیده است، اما نقش مهمی در انتخاب شیوه درمان و پیش بینی نتیجه دارد. حتما از پزشک فرزندتان بخواهید که نوع دقیق سرطان و ویژگی های آن را برای شما به زبان ساده توضیح دهد.
درمان سرطان خون در کودکان چگونه انجام می شود؟
پیش از شروع درمان اصلی، ممکن است لازم باشد ابتدا سطح پایین سلول های خونی یا وجود عفونت در بدن کودک برطرف شود. این اقدامات پشتیبان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تزریق خون برای افزایش سطح گلبول های قرمز در صورت کم خونی
- تزریق پلاکت به منظور جلوگیری از خونریزی
- مصرف آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت های موجود
نوع درمان لوسمی در کودکان به چه عواملی بستگی دارد؟
درمان سرطان خون در کودکان با توجه به نوع دقیق لوسمی، سن کودک، وضعیت کلی سلامت او، نظر خانواده و عوامل دیگر انتخاب می شود. درمان اغلب به فاصله کمی پس از تشخیص آغاز می گردد. پزشک و تیم درمانی در کنار شما قرار دارند تا بهترین برنامه را برای درمان کودک تنظیم کنند. گاهی از چند روش درمانی به صورت ترکیبی استفاده می شود. درمان های رایج عبارت اند از:
شیمی درمانی (شیمی درمانی خط اول درمان لوسمی در کودکان)
در این روش، از داروهای قوی برای از بین بردن سلول های سرطانی یا متوقف کردن رشد آن ها استفاده می شود. داروهای شیمی درمانی معمولا از طریق تزریق وریدی وارد بدن می شوند، اما ممکن است به روش های دیگر نیز استفاده شوند؛ مانند:
- تزریق به مایع مغزی-نخاعی
- تزریق عضلانی
- مصرف خوراکی
شیمی درمانی در بیشتر موارد لوسمی در کودکان، درمان اصلی است. معمولا چند نوع دارو در زمان های مختلف و در قالب چرخه های درمانی (با فواصل استراحت) تجویز می شود تا بدن فرصت بازیابی داشته باشد.
پرتودرمانی
پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی برای نابودی یا توقف رشد سلول های سرطانی استفاده می کند. این روش در موارد خاص و نادر لوسمی کودکان کاربرد دارد و برای اکثر کودکان توصیه نمی شود.
شیمی درمانی با دوز بالا همراه با پیوند سلول های بنیادی
در این روش ابتدا سلول های بنیادی از کودک یا یک فرد اهداکننده گرفته می شود. سپس، دوزهای بالایی از شیمی درمانی تجویز می شود که مغز استخوان و سلول های سرطانی را نابود می کند. پس از آن، سلول های بنیادی مجددا به کودک تزریق می شوند تا مغز استخوان سالم بازسازی شود.
این درمان معمولا در مواردی استفاده می شود که لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL) پس از درمان اولیه بازگشت کرده باشد.
درمان هدفمند (Targeted Therapy)
این داروها با مکانیزمی متفاوت از شیمی درمانی عمل می کنند و مستقیما به سلول های سرطانی که دارای جهش های خاص ژنتیکی هستند حمله می کنند. این روش تنها برای زیرگونه های خاص لوسمی استفاده می شود.
ایمنی درمانی (Immunotherapy)
ایمنی درمانی به سیستم ایمنی بدن کمک می کند تا سلول های سرطانی را شناسایی و نابود کند. این روش بیشتر در قالب مطالعات تحقیقاتی و کارآزمایی های بالینی انجام می شود و هنوز کاربرد گسترده ندارد.
مراقبت حمایتی (Supportive Care)
درمان سرطان می تواند عوارض جانبی متعددی به همراه داشته باشد. مراقبت حمایتی شامل داروها و روش هایی برای مدیریت این عوارض است؛ از جمله:
- کاهش درد
- کنترل تب و عفونت
- درمان تهوع، استفراغ و خستگی
این درمان ها، خودِ بیماری را درمان نمی کنند، اما کیفیت زندگی کودک را در طول درمان بهبود می بخشند و جزئی جدایی ناپذیر از درمان خوب سرطان هستند.
کارآزمایی های بالینی (Clinical Trials)
پزشک کودک شما ممکن است پیشنهاد دهد که در کارآزمایی های بالینی شرکت کند. بیشتر کودکان مبتلا به سرطان در قالب این آزمایش ها درمان می شوند تا هم از بهترین درمان های فعلی و هم از درمان های نوین بهره مند شوند.
عوارض احتمالی لوسمی در کودکان چیست؟
عوارض ممکن است ناشی از خود بیماری یا از درمان آن باشند. برخی کوتاه مدت هستند و برخی دیگر در طولانی مدت بروز می کنند.
عوارض کوتاه مدت می توانند شامل موارد زیر باشند:
- عفونت های شدید
- خونریزی جدی
- غلیظ شدن خون در اثر افزایش تعداد سلول های سرطانی
عوارض بلندمدت ممکن است شامل این موارد باشند:
- بازگشت سرطان
- افزایش خطر ابتلا به سایر سرطان ها در بزرگسالی
- مشکلات قلبی، ریوی یا تیروئیدی
- اختلالات یادگیری
- کندی رشد و تکامل
- مشکلات شنوایی
- نازایی در آینده
- پوکی استخوان
- آب مروارید (کاتاراکت)
برای کاهش این عوارض، مراقبت های پیگیری و درمان حمایتی ضروری هستند.
آیا می توان از سرطان خون در کودکان پیشگیری کرد؟
متأسفانه، اغلب موارد سرطان خون در کودکان قابل پیشگیری نیستند. برخلاف برخی سرطان ها در بزرگسالان، عوامل محیطی یا سبک زندگی نقش مشخصی در ابتلای کودکان ندارند.
چگونه می توانم از فرزندم در مسیر درمان حمایت کنم؟
کودک مبتلا به لوسمی به مراقبت مداوم نیاز دارد. او باید توسط متخصصین خون و سرطان کودکان و سایر پزشکان معاینه شود تا عوارض دیررس درمان کنترل و علائم بازگشت سرطان به موقع شناسایی شوند. آزمایش ها و تصویربرداری های منظم نیز انجام خواهد شد.
شما می توانید در این مسیر به فرزندتان کمک کنید:
- اگر کودک بی اشتهاست، یک کارشناس تغذیه کودک می تواند راهکارهایی ارائه دهد.
- برای خستگی زیاد کودک، تعادل بین استراحت و فعالیت مهم است. فعالیت بدنی ملایم می تواند کمک کننده باشد.
- دریافت حمایت روانی نیز حیاتی است؛ مشاور یا گروه های حمایتی برای کودکان سرطانی می توانند مفید باشند.
- حضور منظم در ویزیت های پیگیری درمان بسیار اهمیت دارد.
چه زمانی باید با پزشک کودک تماس بگیرم؟
با پزشک فرزندتان درباره علائمی که باید زیر نظر داشته باشید صحبت کنید. راه های تماس در خارج از ساعات کاری و ایام تعطیل را یادداشت کنید. در موارد زیر، فورا تماس بگیرید:
- تب بالای 38 درجه سانتی گراد
- علائم یا عوارضی که بدتر می شوند یا به درمان پاسخ نمی دهند
- بروز علائم جدید
نکات کلیدی درباره سرطان خون در کودکان
- سرطان خون در کودکان شایع ترین نوع سرطان دوران کودکی است.
- سلول های سرطانی در مغز استخوان شروع شده و وارد خون می شوند.
- خستگی، ضعف، خونریزی یا کبودی های آسان، و عفونت های مکرر از علائم رایج آن هستند.
- تشخیص با آزمایش خون و مغز استخوان انجام می شود.
- شیمی درمانی درمان اصلی است.
- پیگیری درمانی پس از پایان مراحل اصلی، اهمیت زیادی دارد.
سخنی از نی نی تینی
اگر فرزندتان به سرطان خون در کودکان مبتلا شده یا مشکوک به لوسمی است، نگران نباشید؛ امروزه درمان های مؤثری برای بیشتر انواع این بیماری در دسترس است. همکاری نزدیک با پزشکان، پیگیری منظم روند درمان، فراهم کردن فضای روانی آرام برای کودک و توجه به تغذیه و عوارض جانبی درمان، می تواند بهبودی را سرعت ببخشد. هرگز در مسیر درمان تنها نیستید؛ از مشاوران، گروه های حمایتی و دیگر والدینی که تجربه مشابهی داشته اند، کمک بگیرید.
اگر شما هم تجربه ای درباره لوسمی در کودکان دارید یا در مسیر درمان فرزندتان با چالش هایی روبه رو بوده اید، خوشحال می شویم آن را با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید. دانسته ها و تجربه های شما می تواند امید و راه حل برای خانواده های دیگر باشد. در بخش نظرات بنویسید و گفت وگو را آغاز کنید.
