بر اساس مطالعات انجام شده، مشکلات تعادل و احساس سرگیجه در میان کودکان رایج تر از چیزی است که فکر می کنیم. در یک تحقیق بزرگ، مشخص شد که از هر 20 کودک، یک نفر دچار نوعی از سرگیجه است و در میان این کودکان، نزدیک به 29 درصد علت را سرگیجه واقعی یا همان «احساس چرخش» عنوان کرده اند. سرگیجه در کودکان ممکن است فقط چند دقیقه طول بکشد یا حتی روزها و هفته ها ادامه یابد؛ بسته به علت آن.
در ادامه این مقاله، می خواهیم به طور کامل به بررسی علل سرگیجه در کودکان، درک این حالت در سنین پایین و روش های درمان آن بپردازیم.
سرگیجه چیست و چه تفاوتی با گیجی دارد؟
گاهی واژه های «سرگیجه» و «گیجی» به جای یکدیگر استفاده می شوند، اما از نظر پزشکی این دو تفاوت دارند. گیجی بیشتر به معنای احساس سبکی سر، منگی یا بی قراری ذهنی است. در حالی که سرگیجه (Vertigo) حالتی است که فرد احساس می کند همه چیز اطرافش در حال چرخش است، حتی وقتی خودش کاملا ساکن است.
این حالت بیشتر به احساس سوار بودن بر چرخ وفلک شباهت دارد، بدون اینکه واقعا در حال حرکت باشید. برخی کودکان این حس را به شکل عدم تعادل، حالت تهوع یا ترس بیان می کنند. سرگیجه ممکن است ناشی از مشکلات گذرا باشد یا نیاز به بررسی و درمان دقیق تری داشته باشد.
جالب است بدانید که این مشکل در میان دختران و کودکان سفیدپوست غیرلاتین تبار کمی شایع تر گزارش شده، اما در عمل می تواند هر کودکی را درگیر کند.
علائم سرگیجه در کودکان چیست؟
درک سرگیجه در کودکان، به ویژه در سنین پایین تر که هنوز نمی توانند دقیق احساسات خود را بیان کنند، دشوار است. با این حال، والدین می توانند از طریق مشاهده برخی نشانه ها متوجه این موضوع شوند:
- احساس گیجی یا منگی
- سردرد
- رنگ پریدگی
- اضطراب و ترس (به ویژه در کودکان کوچک که نمی دانند چه اتفاقی افتاده)
- اختلال در بینایی
- کم شنوایی یا شنیدن صدای زنگ در گوش
- حالت تهوع یا استفراغ
- میگرن
- عدم تعادل یا زمین خوردن های مکرر
- حرکات سریع و غیرعادی چشم (nystagmus)
توجه داشته باشید که هر کودک ممکن است تنها برخی از این علائم را تجربه کند.
مهم ترین علل سرگیجه در کودکان
براساس مرور پژوهش های علمی در سال 2021، بیشتر دلایلی که در بزرگسالان باعث سرگیجه می شوند، در کودکان نیز دیده می شوند. البته در کودکان، به ویژه خردسالان، به دلیل ناتوانی در توصیف علائم، تشخیص دشوارتر است. از این رو، پزشکان ممکن است برای رسیدن به تشخیص قطعی، بررسی های بیشتری انجام دهند.
1- عفونت گوش
شایع ترین علت سرگیجه در کودکان، عفونت گوش است. دو نوع اصلی از این عفونت ها عبارتند از:
- نوریت وستیبولار (Vestibular neuritis): یک عفونت ویروسی است که عصب تعادلی گوش داخلی را درگیر می کند. این عصب مسئول ارسال اطلاعات مربوط به وضعیت سر و بدن به مغز است. وقتی این مسیر دچار التهاب شود، تعادل به هم می ریزد و سرگیجه ایجاد می شود. ویروس هایی مثل آنفلوآنزا، آبله مرغان، سرخک، منونوکلئوز (تب غدد)، سرخجه و حتی زونا می توانند علت آن باشند.
- لابیرینتیت (Labyrinthitis): در این حالت هم گوش داخلی درگیر عفونت می شود، اما علاوه بر عصب تعادلی، عصب شنوایی هم تحت تأثیر قرار می گیرد. این بیماری که اغلب منشا ویروسی دارد (و گاهی باکتریایی)، هم باعث سرگیجه و هم کاهش شنوایی می شود.
2- سرگیجه خوش خیم وضعیتی (BPPV)
این نوع سرگیجه زمانی اتفاق می افتد که بلورهای ریز کربنات کلسیم از محل طبیعی خود در گوش جدا شده و وارد کانال های نیم دایره ای گوش داخلی می شوند. این کانال ها با مایع پر شده اند و مسئول تشخیص حرکت و موقعیت سر هستند. جابه جایی این ذرات، سیگنال های اشتباهی به مغز می فرستد که نتیجه آن احساس سرگیجه است.
سرگیجه خوش خیم وضعیتی، شایع ترین نوع سرگیجه در دوران کودکی است و معمولا بین 2 تا 8 سالگی آغاز شده و خودبه خود از بین می رود. برخی متخصصان این حالت را پیش درآمدی برای ابتلا به میگرن کودکی در سال های بعد می دانند.
3- میگرن
میگرن وستیبولار، یکی از دو علت اصلی سرگیجه در کودکان است. دلیل دقیق آن هنوز مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی در آن نقش دارند. احتمال می رود تنگ شدن رگ های اطراف مغز باعث ایجاد سرگیجه و سایر علائم شود. کودکان مبتلا معمولا سابقه خانوادگی میگرن دارند.
4- سایر علل سرگیجه در کودکان
- آسیب های سر یا گردن
- اختلالات تعادل یا مشکلات ساختاری در گوش داخلی
- برخی داروها
- عوامل روانی مانند استرس، نگرانی یا اضطراب
- اختلالات روان پزشکی (مانند سرگیجه ناشی از مسائل روانی)
چگونه سرگیجه در کودکان تشخیص داده می شود؟
پزشک برای تشخیص، ابتدا تاریخچه پزشکی دقیقی از کودک می گیرد و معاینه فیزیکی انجام می دهد. با توجه به اینکه بسیاری از علل سرگیجه به گوش و مغز مربوط هستند، احتمالا کودک به متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) ارجاع داده می شود. همچنین ممکن است آزمایش هایی برای بررسی تعادل بدن انجام گیرد.
در برخی موارد، برای تشخیص دقیق تر، آزمایش های تخصصی مانند تصویربرداری پزشکی (MRI یا سی تی اسکن)، تست شنوایی یا آزمایش خون نیز درخواست می شود.
درمان سرگیجه در کودکان چگونه است؟
درمان به علت ایجاد سرگیجه بستگی دارد. اگر علت آن عفونت گوش باشد، پزشک ممکن است داروهای ضد حساسیت (آنتی هیستامین ها) یا داروهای ضدتهوع و ضدسرگیجه را تجویز کند. در صورت وجود عفونت باکتریایی، آنتی بیوتیک نیز ممکن است تجویز شود.
اگر کودک به متخصص ارجاع شود، ممکن است درمان های تخصصی تر مانند فیزیوتراپی تعادلی، داروهای مخصوص میگرن یا حتی تمرین های توان بخشی گوش داخلی نیز توصیه گردد.
عوامل خطر سرگیجه در کودکان چیست؟
در بررسی های مختلف، تعدادی از عوامل خطرساز برای ابتلا به سرگیجه در کودکان شناسایی شده اند که می توانند زمینه ساز این مشکل شوند. توجه به این عوامل می تواند به والدین کمک کند تا درک بهتری از وضعیت فرزند خود داشته باشند و پیشگیری یا پیگیری مؤثرتری انجام دهند.
در یک مطالعه که بر روی کودکان 12 تا 17 ساله انجام شد، شایع ترین عوامل زمینه ساز به شرح زیر بودند:
- درد در ناحیه گردن و شانه ها: وضعیت بدنی نامناسب، استفاده زیاد از موبایل یا تبلت و نشستن طولانی مدت پشت میز می تواند فشار زیادی بر این نواحی وارد کند.
- استرس مزمن: کودکان نیز مانند بزرگسالان می توانند دچار اضطراب های مداوم شوند، به ویژه در شرایطی مانند مدرسه، تغییرات خانوادگی یا رقابت های آموزشی.
- میگرن: در کودکانی که سابقه میگرن دارند، سرگیجه یکی از علائم شایع است.
- جنسیت مونث در بدو تولد: آمار نشان می دهد که دختران کمی بیشتر در معرض سرگیجه هستند.
- اختلالات روان پزشکی مانند افسردگی یا اضطراب: این مشکلات روحی نیز می توانند باعث سرگیجه روان زاد (psychogenic vertigo) شوند.
در مطالعه ای دیگر که گروه سنی 3 تا 17 سال را بررسی کرده، عوامل زیر به عنوان عوامل خطر مطرح شده اند:
- مشکلات شنوایی
- اختلالاتی که باعث محدود شدن حرکت، خزیدن یا بازی کردن کودک می شود
- سردردهای مکرر یا اپیزودهای میگرنی
- برخی تأخیرهای رشدی (مثل تأخیر در حرف زدن یا راه رفتن)
- تشنج در یک سال گذشته
این مطالعه همچنین تفاوت هایی در عوامل خطر بین پسران و دختران مشاهده کرده است:
عوامل خطر در پسران عبارتند از:
- اختلال کم توجهی (ADD)
- اختلال کم توجهی – بیش فعالی (ADHD)
- لکنت زبان
عوامل خطر در دختران عبارتند از:
- کم خونی
- مشکلات شنوایی
- آلرژی های تنفسی
در نتیجه، والدین باید هنگام مواجهه با سرگیجه در کودکان، به وضعیت سلامت عمومی، رفتارهای حرکتی، تاریخچه پزشکی و حتی شرایط روحی کودک توجه کنند.
چه زمانی باید برای سرگیجه کودک به پزشک مراجعه کنیم؟
بروز گاه به گاه سرگیجه در کودکان می تواند طبیعی باشد و در بسیاری از موارد، بدون مداخله پزشکی از بین می رود. اما در مواردی که علائم شدیدتر یا پایدارتر هستند، بهتر است بدون تعلل با پزشک تماس بگیرید.
اگر کودک شما علائم زیر را دارد، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- گیجی یا سردرگمی غیرعادی
- سرگیجه مزمن یا طولانی مدت
- همزمانی با علائمی مانند سردرد، حالت تهوع، استفراغ یا صدای زنگ در گوش
گاهی سرگیجه ممکن است علامتی از یک بیماری زمینه ای جدی تر باشد. از این رو، مراجعه زودهنگام می تواند از عوارض بعدی جلوگیری کند.
آینده کودک مبتلا به سرگیجه چگونه خواهد بود؟
در اغلب موارد، سرگیجه در کودکان خودبه خود بهبود می یابد. اگر این اتفاق نیفتاد، پیگیری علت زمینه ای آن توسط تیم درمان می تواند بسیار مفید و آرامش بخش برای کودک و خانواده باشد.
با شناسایی دقیق دلیل سرگیجه و درمان مناسب، بیشتر کودکان بهبود کامل پیدا می کنند و فعالیت های روزمره خود را از سر می گیرند.
سخنی از نی نی تینی
سرگیجه در کودکان یک علامت نسبتا رایج است که دلایل متعددی دارد و با سرگیجه در بزرگسالان متفاوت است. برخلاف گیجی ساده، در سرگیجه کودک حس می کند که محیط اطرافش در حال چرخش است.
این وضعیت ممکن است همراه با نشانه هایی مثل تهوع، سردرد، بی تعادلی یا کاهش شنوایی باشد. گرچه بیشتر موارد خفیف هستند و نیازی به مداخله خاصی ندارند، اما در صورت تداوم یا شدت یافتن علائم، بررسی تخصصی ضروری است.
درمان سرگیجه در کودکان بسته به علت آن متفاوت است و ممکن است شامل دارو، فیزیوتراپی، رژیم غذایی یا درمان های روان شناختی باشد. متخصص گوش، حلق و بینی یا نورولوژیست کودکان می توانند بهترین گزینه های درمانی را پیشنهاد دهند.
اگر فرزند شما هم تجربه سرگیجه یا بی تعادلی داشته، تجربه تان را در بخش نظرات با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید. همچنین اگر سؤالی درباره علل سرگیجه در کودکان یا روش های درمان آن دارید، حتما بپرسید تا کارشناسان ما پاسخگوی شما باشند. با کمک هم می توانیم آگاهی بیشتری در این زمینه ایجاد کنیم.
