ام اس در کودکان نوعی بیماری خودایمنی است که پیش از 18 سالگی بروز می کند و سیستم عصبی مرکزی کودک را درگیر می سازد. سیستم عصبی مرکزی از مغز و نخاع تشکیل شده است و نقش حیاتی در انتقال پیام های عصبی بین مغز و سایر اعضای بدن دارد.در این مقاله در مورد این بیماری در کودکان بیشتر توضیح خواهیم داد.
بیماری ام اس در کودکان چه اختلالاتی ایجاد می کند؟
در بیماری ام اس، سیستم ایمنی بدن کودک به اشتباه به پوشش محافظ اطراف سلول های عصبی که میلین نام دارد حمله می کند. این پوشش همان چیزی است که مانند عایق، پیام های الکتریکی را در طول رشته های عصبی منتقل می کند. زمانی که میلین آسیب می بیند، سیگنال های عصبی به درستی انتقال نمی یابند و همین مسئله منجر به بروز علائم عصبی و حرکتی در کودک می شود.
این آسیب به میلین را دمیِلیناسیون می نامند. دمیلیناسیون می تواند باعث ایجاد زخم هایی روی مغز یا نخاع شود که در اسکن های تصویربرداری با عنوان «لِزیون» یا «پلاک» مشاهده می شوند.
اگرچه ام اس در کودکان قابل درمان قطعی نیست، اما درمان هایی برای کاهش دفعات بروز علائم، کنترل پیشرفت بیماری و بهبود کیفیت زندگی کودک وجود دارد.
انواع ام اس در کودکان
شایع ترین نوع ام اس در کودکان، ام اس عودکننده-فروکش کننده (Relapsing-remitting MS) است. حدود 98% از کودکان مبتلا به این نوع هستند. در این حالت، علائم ام اس به صورت دوره ای ظاهر می شوند و سپس کاهش یافته یا ناپدید می شوند. این فراز و فرودها می تواند در دوره های مختلف زندگی کودک رخ دهد.
نوع دیگر، هرچند نادرتر، ام اس پیشرونده اولیه (Primary progressive MS) است. در این نوع، علائم به مرور زمان بدتر می شوند و بهبودی بین دوره ها مشاهده نمی شود. این نوع بیشتر در بزرگسالان دیده می شود ولی در برخی کودکان نیز بروز می کند.
علائم ام اس در کودکان
تشخیص زودهنگام علائم ام اس در کودکان اهمیت بسیاری دارد. در ادامه با برخی از نشانه های اولیه و رایج این بیماری آشنا می شویم:
علائم اولیه:
- نوریت بینایی (Optic neuritis): درد و کاهش بینایی در یک یا هر دو چشم
- میلیت عرضی (Transverse myelitis): ضعف یا بی حسی ناشی از التهاب نخاع
پزشکان هنگام ارزیابی اولیه کودک برای تشخیص ام اس، به دنبال این علائم خواهند بود.
علائم شایع:
- بی حسی یا گزگز در دست و پا (احساس سوزن سوزن شدن)
- سرگیجه
- اختلال در راه رفتن یا حفظ تعادل
- خستگی شدید
- ضعف عضلانی
- لرزش در اندام ها
- مشکلات تمرکز یا حافظه
- مشکلات بینایی (تاری دید یا دوبینی)
نکته مهم این است که همه کودکان همه این علائم را تجربه نمی کنند. علائم می توانند از روزی به روز دیگر متفاوت باشند و شدت آن نیز در کودکان مختلف فرق دارد.
علت بروز ام اس در کودکان
همان طور که گفته شد، علت اصلی این بیماری، حمله سیستم ایمنی بدن به پوشش محافظ سلول های عصبی (میلین) است. اما چرا این اتفاق می افتد؟
پاسخ قطعی هنوز مشخص نیست. دانشمندان دقیقا نمی دانند چه چیزی باعث می شود که سیستم ایمنی میلین را به عنوان عامل تهدیدکننده شناسایی کند. اما برخی عوامل محیطی و ژنتیکی به عنوان عوامل مؤثر در بروز بیماری در نظر گرفته می شوند.
عوامل خطر ام اس در کودکان
برخی از عواملی که احتمال ابتلای کودک به ام اس را افزایش می دهند عبارت اند از:
- قرار گرفتن مادر در معرض سموم در دوران بارداری (مثل دود سیگار یا آفت کش ها)
- پایین بودن سطح ویتامین D در بدن مادر در دوران بارداری
- تماس با برخی ویروس ها مانند ویروس اپشتین بار (عامل بیماری مونوکلئوز)
- چاقی کودک یا مادر در دوران بارداری
اگر در دوران بارداری هستید یا قصد بارداری دارید، توصیه می شود با پزشک مشورت کنید تا عوامل خطر کنترل شوند و از سلامت کودک آینده تان اطمینان حاصل کنید.
عوارض احتمالی ام اس در کودکان
برخی از عوارض بلندمدت ام اس در کودکان شامل موارد زیر است:
- مشکل در راه رفتن بدون کمک
- افسردگی یا اضطراب
- دشواری در انجام تکالیف مدرسه
- ناهماهنگی در حرکات دست ها
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
خوشبختانه بسیاری از این عوارض تا سال های بعد یا بزرگسالی ظاهر نمی شوند و با مراقبت های به موقع قابل مدیریت هستند.
تشخیص ام اس در کودکان
برای تشخیص این بیماری، پزشک مجموعه ای از اقدامات را انجام می دهد که شامل:
- معاینه فیزیکی و عصبی
- بررسی سابقه پزشکی کودک و علائم فعلی
- انجام آزمایش ها برای رد سایر بیماری ها
آزمایش های رایج شامل:
- آزمایش خون و ادرار
- تصویربرداری مانند ام آرآی یا اسکن OCT (برای بررسی شبکیه)
- نمونه برداری از مایع نخاع (لومبار پانچ)
- تست های تحریک عصبی (Evoked potentials)
از آنجا که علائم ام اس شباهت زیادی به بیماری های دیگر دارد، ممکن است تشخیص نهایی کمی زمان بر باشد. این روند نیاز به صبوری دارد و احتمالا مراجعه های مکرری به پزشک لازم خواهد بود. اما پس از تشخیص قطعی، تیم درمانی می تواند اقدامات مناسب برای کنترل بیماری را آغاز کند.
آیا ام اس می تواند در نوزادی تشخیص داده شود؟
خیر. علائم ام اس در زمان تولد وجود ندارند و به ندرت ممکن است در دوران نوزادی ظاهر شوند. معمولا این بیماری در سنین نوجوانی یا حوالی بلوغ آغاز می شود. اکثر تشخیص ها قبل از 16 سالگی انجام می گیرد.
درمان و مدیریت ام اس در کودکان
روش های درمانی ام اس در کودکان چگونه است؟
رایج ترین شیوه برای درمان ام اس عودکننده-فروکش کننده در کودکان، استفاده از درمان های تعدیل کننده بیماری (DMT) است. این درمان ها روند پیشرفت بیماری را کند کرده و تعداد دفعات عود علائم را کاهش می دهند. یکی از داروهای تأییدشده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، فینگولیمود به صورت خوراکی است که برای کودکان 10 سال به بالا توصیه می شود.
البته پژوهش های زیادی در حال انجام است تا اثربخشی و ایمنی سایر داروهای تعدیل کننده بیماری برای کودکان نیز بررسی شود.
درمان های حمایتی برای علائم مختلف ام اس در کودکان
پزشک، علاوه بر درمان اصلی، علائم مرتبط با ام اس را که زندگی کودک را تحت تأثیر قرار می دهند نیز مدیریت خواهد کرد. این درمان های حمایتی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کاردرمانی: برای تقویت مهارت های روزمره مانند لباس پوشیدن، نوشتن یا غذا خوردن
- فیزیوتراپی: برای بهبود قدرت عضلانی و تعادل بدن
- گفتاردرمانی: در صورتی که ام اس بر توانایی صحبت کردن یا بلع تأثیر گذاشته باشد
- آزمون ها و درمان های روان شناسی عصب شناختی (نوروسایکولوژی): برای بررسی مشکلات شناختی مانند حافظه یا تمرکز
اگر ام اس باعث بروز مشکلات یادگیری یا تمرکز در مدرسه شود، کودک ممکن است نیاز به حمایت های آموزشی ویژه داشته باشد. مدارس می توانند برنامه هایی برای تطبیق با شرایط کودک طراحی کنند تا او با آرامش و اعتمادبه نفس بیشتری به تحصیل ادامه دهد.
استفاده از کارآزمایی های بالینی
در برخی موارد، ممکن است کودک شما شرایط شرکت در مطالعات بالینی یا آزمایش داروهای جدید را داشته باشد. این مطالعات، اثرگذاری و ایمنی داروهای نوین را بررسی می کنند. در صورتی که علاقه مند باشید، می توانید با پزشک کودک مشورت کنید تا اطلاعات بیشتری در این زمینه در اختیارتان قرار دهد.
چه زمانی باید به پزشک کودک مراجعه کنیم؟
اگر فرزندتان از علائمی مانند گزگز یا بی حسی در دست یا پا، دوبینی یا تاری دید، خستگی غیرعادی یا ناتوانی در تمرکز شکایت دارد، باید حتما این علائم را با پزشک درمیان بگذارید. تشخیص زودهنگام ام اس در کودکان بسیار مهم است، زیرا می تواند روند درمان را مؤثرتر و عوارض بلندمدت بیماری را به حداقل برساند.
پس از تشخیص، اگر علائم جدیدی ظاهر شد یا علائم قبلی شدت گرفت، باید با تیم درمانی کودک تماس بگیرید تا ارزیابی های جدید انجام شود.
چشم انداز و آینده کودک مبتلا به ام اس
آینده کودک من با ام اس چگونه خواهد بود؟
در بیشتر موارد، کودکان مبتلا به ام اس، به ویژه نوع عودکننده-فروکش کننده، آینده ی روشنی دارند. اگر بیماری به خوبی مدیریت شود، بسیاری از کودکان می توانند زندگی عادی داشته باشند و در فعالیت های مختلف شرکت کنند.
اگرچه ام اس بیماری مزمن و مادام العمر است و درمان قطعی ندارد، اما با درمان مناسب می توان دفعات بروز علائم و شدت آن ها را کاهش داد و از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. درمان منظم و مراقبت های مستمر می تواند مانع از بروز ناتوانی دائمی در کودک شود.
در برخی موارد، کودکانی که در نوجوانی به ام اس عودکننده-فروکش کننده مبتلا شده اند، ممکن است در بزرگسالی به ام اس پیشرونده ثانویه دچار شوند. در این نوع از ام اس، علائم به تدریج وخیم تر می شود. با این حال، پژوهش ها نشان می دهند که روند پیشرفت ام اس در کودکان بسیار کندتر از بزرگسالان است.
آیا ام اس در کودکان بر عملکرد آن ها در مدرسه تأثیر دارد؟
بله، برخی کودکان ممکن است در محیط مدرسه با چالش هایی روبه رو شوند، به ویژه اگر بیماری بر توانایی حافظه، یادگیری یا تمرکز آن ها تأثیر گذاشته باشد.
در چنین مواردی، توصیه می شود که کودک حداقل یک بار تحت ارزیابی شناختی تخصصی (آزمون نوروسایکولوژی) قرار گیرد. این آزمون به خانواده و معلمان کمک می کند تا تصویر دقیقی از توانایی های ذهنی کودک به دست آورند و برنامه ای برای حمایت تحصیلی طراحی کنند.
همچنین، بهتر است والدین به صورت منظم با معلمان در ارتباط باشند تا پیشرفت درسی کودک را بررسی کنند و در صورت نیاز، اقدامات حمایتی بیشتری در مدرسه اجرا شود.
با وجود همه این ها، بیشتر کودکان مبتلا به ام اس می توانند همانند سایر همسالان خود در فعالیت های اجتماعی، ورزشی و هنری شرکت کنند و دوستی های سالمی داشته باشند.
سخنی از نی نی تینی
اگرچه شنیدن تشخیص ام اس در کودکان ممکن است دلهره آور باشد، اما دانستن این که درمان های مؤثر و راهکارهای حمایتی زیادی وجود دارد می تواند آرامش بخش باشد. پیگیری منظم با تیم درمانی، حمایت تحصیلی و روانی از کودک، و آگاهی از علائم عود بیماری، نقش حیاتی در حفظ کیفیت زندگی کودک دارند. یادتان باشد که شما تنها نیستید و با آگاهی و همراهی می توانید مسیر درمان را هموارتر کنید.
آیا شما هم تجربه ای در زمینه تشخیص یا درمان ام اس در کودکان داشته اید؟ چه چالش هایی را پشت سر گذاشته اید؟ تجربه یا سوالات خود را در بخش نظرات با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید تا از هم بیاموزیم و با حمایت هم، گام های بهتری برای سلامت فرزندانمان برداریم.
