یکی از مهم ترین اقداماتی که یک زن مبتلا به ام اس در بارداری باید انجام دهد، مشاوره پیش از بارداری است. در این مرحله، پزشک باید وضعیت بیماری، داروهای مصرفی و آمادگی بدن برای بارداری را بررسی کند. اگر داروی خاصی برای کنترل بیماری استفاده می شود، باید به دقت بررسی شود که آیا مصرف آن در دوران بارداری مجاز است یا باید قطع یا جایگزین شود.در این مقاله در مورد مدیدیریت ام اس در بارداری توضیح خواهیم داد.
کنترل بیماری ام اس در بارداری
بر اساس توصیه ها، بهتر است بیماری در وضعیت پایدار قرار داشته باشد و علائم ام اس طی 6 تا 12 ماه پیش از بارداری تحت کنترل باشد. این موضوع کمک می کند تا خطر تشدید بیماری در دوران بارداری کاهش یابد.
همچنین، مصرف ویتامین های دوران بارداری بسیار توصیه می شود. مکمل هایی مانند اسید فولیک و ویتامین D نقش مهمی در سلامت مادر و جنین دارند. این مکمل ها نه تنها به رشد مناسب جنین کمک می کنند، بلکه می توانند از برخی عوارض مرتبط با ام اس نیز پیشگیری کنند.
نکته کاربردی: در ایران، مشاوره با متخصص مغز و اعصاب به همراه متخصص زنان، بهترین مسیر برای برنامه ریزی صحیح یک بارداری موفق در مبتلایان به ام اس است.
ام اس، باروری و فناوری های کمک باروری
یکی از سوالات رایج این است که آیا ام اس بر توانایی باردار شدن تأثیر دارد؟ خبر خوب اینکه طبق مطالعات جدید، باروری در زنان مبتلا به ام اس تفاوت قابل توجهی با سایر زنان ندارد. حدود 10% از زنان مبتلا ممکن است در باردار شدن یا حفظ بارداری با مشکل مواجه شوند، اما این عدد تقریبا مشابه زنان سالم است.
در برخی موارد، ممکن است از روش های کمک باروری (ART) مانند IVF استفاده شود. البته باید دانست که در مواردی، این روش ها به خصوص اگر ناموفق باشند، ممکن است خطر عود بیماری را در سه ماه اول پس از تلاش ناموفق افزایش دهند.
هشدار: اگر قصد استفاده از روش های کمک باروری دارید، حتما پیش از آن با پزشک متخصص ام اس مشورت کنید. برنامه ریزی دقیق می تواند از افزایش خطر عود بیماری جلوگیری کند.
توصیه هایی درباره روش های پیشگیری از بارداری در مبتلایان به ام اس
زنان مبتلا به ام اس که در سن باروری قرار دارند و داروی درمان های تعدیل کننده بیماری (DMT) مصرف می کنند، بهتر است از روش های مطمئن پیشگیری از بارداری استفاده کنند. همه روش های رایج پیشگیری مانند قرص های ضدبارداری، آی یودی و کاندوم برای بیماران ام اس بی خطر در نظر گرفته می شوند.
اما باید توجه داشت که روش های هورمونی مانند قرص های ترکیبی یا پروژستینی در زنانی که تحرک بدنی محدودی دارند، ممکن است خطر لخته شدن خون (ترومبوز) را افزایش دهند. بنابراین، انتخاب روش پیشگیری باید با در نظر گرفتن شرایط جسمی و دارویی بیمار انجام شود.
همچنین، هیچ تداخل شناخته شده ای بین داروهای DMT و قرص های ضدبارداری وجود ندارد، اما داروهای علامتی دیگر ممکن است در برخی موارد تداخل داشته باشند و باید بررسی شوند.
آیا ام اس در بارداری بر روند این دوران و سلامت جنین تأثیر می گذارد؟
خوشبختانه، تحقیقات نشان می دهد که ام اس باعث افزایش خطر سقط جنین یا نقص های مادرزادی نمی شود. به همین دلیل، بسیاری از پزشکان بارداری زنان مبتلا به ام اس را جزو بارداری های پرخطر دسته بندی نمی کنند.
با این حال، برخی مطالعات اشاره کرده اند که ممکن است وزن نوزاد در هنگام تولد کمی کمتر از میانگین باشد، اما این تفاوت آن قدر جزئی است که از نظر بالینی اهمیت خاصی ندارد.
توصیه: اگر سابقه زایمان زودرس یا وزن پایین نوزاد در خانواده دارید، حتما موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید تا اقدامات پیشگیرانه انجام شود.
خطر عود ام اس در بارداری چقدر است؟
در دوران بارداری، سیستم ایمنی بدن طوری تنظیم می شود که بدن مادر جنین را پس نزند. این تغییر ایمنی باعث کاهش فعالیت التهابی بدن می شود. به همین دلیل، احتمال عود شدید بیماری در دوران بارداری پایین است و به طور میانگین حدود ۱۰٪ تخمین زده می شود.
با این حال، زنانی که پیش از بارداری دچار عودهای مکرر یا شدید بوده اند، ممکن است در دوران بارداری نیز دچار فعالیت بیماری شوند. بنابراین، کنترل دقیق بیماری پیش از اقدام به بارداری اهمیت فراوانی دارد.
ام اس در بارداری: مدیریت حملات، زایمان، شیردهی و نقش مردان
مدیریت حملات ام اس در بارداری
در دوران بارداری، در صورت وقوع حمله ی ام اس، بهتر است مدیریت درمانی با هماهنگی کامل بین متخصص مغز و اعصاب و متخصص زنان و زایمان انجام شود.
حملات خفیف که موجب ناتوانی قابل توجهی نمی شوند یا به صورت خودبه خود بهبود پیدا می کنند، معمولا نیازی به درمان دارویی ندارند. اما در حملات متوسط تا شدید که موجب اختلال در عملکرد فرد می شوند، کورتون با دوز بالا (مانند متیل پردنیزولون) به عنوان اولین گزینه دارویی پیشنهاد می شود.
با وجود این، استفاده از کورتون در بارداری کمی خطر بروز ناهنجاری های جنینی مانند شکاف کام یا وزن کم هنگام تولد را افزایش می دهد. به همین دلیل، اگر امکان دارد، مصرف این دارو در سه ماهه اول بارداری به تعویق می افتد.
در مواردی که بیمار به داروی کورتون پاسخ ندهد و علائم شدید باقی بماند، پلاسمافرز (تعویض پلاسما) می تواند به عنوان گزینه جایگزین مطرح شود.
آیا انجام ام آر آی در بارداری یا شیردهی خطر دارد؟
در حالت کلی، انجام MRI به صورت روتین در دوران بارداری توصیه نمی شود، اما در صورت لزوم، قابل انجام است. تاکنون هیچ شواهد علمی محکمی وجود ندارد که نشان دهد ام آر آی بدون تزریق ماده حاجب در دوران بارداری برای جنین مضر است.
با این حال، استفاده از ماده حاجب گادولینیوم در دوران بارداری ممنوع است؛ چون مطالعات نشان داده اند که این ماده می تواند خطر سقط جنین، مرگ نوزاد و بیماری های التهابی را افزایش دهد.
در دوران شیردهی نیز توصیه می شود از تزریق گادولینیوم پرهیز شود. اگر استفاده از آن ضروری باشد، مادر می تواند تا 24 ساعت شیر خود را بدوشد و دور بریزد یا تغذیه با شیر خود را متوقف کند.
زایمان در بیماران مبتلا به ام اس چگونه باید انجام شود؟
برای بیشتر زنان مبتلا به ام اس، زایمان به شکل معمولی و بدون نیاز به اقدام خاصی انجام می شود.
با این حال، در افرادی که به دلیل شدت بیماری دچار ناتوانی جسمی هستند، باید برنامه ریزی ویژه ای برای زایمان صورت گیرد.
گاهی ممکن است نیاز به زایمان با کمک ابزار (مانند فورسپس) یا سزارین باشد. همچنین همه انواع بیهوشی در زایمان برای این بیماران مجاز است، در صورتی که از نظر بالینی ضرورت داشته باشد.
مراقبت های بعد از زایمان در زنان مبتلا به ام اس
بعد از زایمان، مراقبت های پس از زایمان برای بیماران مبتلا به ام اس مشابه سایر زنان است.
مطالعات نشان داده اند که مدت بستری در بیمارستان برای زایمان در این بیماران تفاوتی با سایرین ندارد.
با این حال، به دلیل تغییرات سریع در سطح هورمون ها بعد از زایمان، خطر عود بیماری (relapse) در سه ماه اول پس از تولد افزایش می یابد. حدود 13 درصد از زنان دچار عود می شوند، به ویژه آن هایی که قبل از بارداری یا حین آن دچار حمله بوده اند.
پیشنهاد می شود در حدود 2 تا 3 ماه پس از زایمان، MRI مغز انجام شود تا وضعیت التهاب های احتمالی بررسی گردد.
ازسرگیری داروهای کنترل بیماری بعد از زایمان
پیش از تولد نوزاد، پزشک باید با مادر درباره تصمیم او برای شیردهی و زمان شروع مجدد داروهای کنترل بیماری (DMT) گفت وگو کند.
در زنانی که بیماری فعال تری دارند یا در دوران بارداری حمله داشته اند، شروع سریع داروها پس از زایمان توصیه می شود.
اما در بیمارانی با بیماری پایدار، می توان مصرف دارو را تا 6 ماه به تعویق انداخت تا نوزاد فقط با شیر مادر تغذیه شود.
آیا مادر مبتلا به ام اس می تواند به نوزاد خود شیر بدهد؟
تصمیم درباره شیردهی به خود مادر بستگی دارد و باید با مشورت پزشک متخصص زنان یا اطفال انجام شود.
توصیه عمومی این است که نوزاد تا 6 ماه فقط با شیر مادر تغذیه شود، چون مزایای فراوانی دارد.
تحقیقات نشان داده اند که شیردهی انحصاری (یعنی بدون شیر خشک) حداقل به مدت 2 ماه، ممکن است خطر عود بیماری را کاهش دهد. با این حال، اگر مادر بیماری فعالی دارد، ممکن است توصیه شود شیردهی کوتاه تر باشد تا بتوان داروها را زودتر شروع کرد.
در مورد داروهای مختلف:
- اینترفرون بتا و گلاتیرامر استات: با وزن مولکولی بالا هستند و مقدار بسیار کمی به شیر مادر منتقل می شوند.
- داروهای ضد CD20 (مثل ریتوکسیمب و اوکرلیزومب): انتقال اندکی دارند، اما اثراتی مانند کاهش B سل ها در نوزاد یا پاسخ ضعیف تر به واکسن ها ممکن است رخ دهد.
- داروهای خوراکی مانند ناتالیزومب، دی متیل فومارات و …: قابل تشخیص در شیر مادر هستند و باید با احتیاط استفاده شوند.
- فینگولیمود، آلمتوزومب، کلدریبین، تری فلونومید: نباید در زمان شیردهی مصرف شوند.
اگر مادر در دوران شیردهی دچار حمله شد، می توان از کورتون استفاده کرد. مقدار انتقال کورتون به شیر کم است، ولی برای اطمینان، توصیه می شود 2 تا 4 ساعت بعد از تزریق، شیر ندهد. در صورت استفاده خوراکی از کورتون، مقدار جذب توسط نوزاد بسیار کم است. با این حال، اگر دوز بالا باشد، ممکن است توصیه شود شیر به مدت 24 تا 48 ساعت دوشیده و دور ریخته شود.
آیا مردان مبتلا به ام اس باید در مورد بچه دار شدن احتیاط کنند؟
بله. مردانی که داروی تری فلونومید مصرف می کنند، باید تا زمانی که دارو از بدنشان خارج شود، از روش های مطمئن پیشگیری استفاده کنند. چون این دارو ممکن است از طریق اسپرم به شریک جنسی منتقل شود و جنین را در معرض خطر قرار دهد.
داروی کلدریبین نیز ممکن است سبب کاهش تحرک اسپرم شود که باعث ناباروری موقتی می شود. همچنین در مطالعات حیوانی نشان داده شده که این دارو می تواند موجب مرگ جنین شود، به همین دلیل مردان باید حداقل تا 6 ماه پس از پایان مصرف دارو از بچه دار شدن خودداری کنند.
آلمتوزومب هم ممکن است باعث ناباروری موقت شود و همین توصیه ها برای آن نیز صادق است.
ام اس در بارداری و درمان آن با پیوند سلول های بنیادی: بایدها و نبایدها
آیا برای بیماران مبتلا به MS که قصد انجام پیوند سلول های بنیادی خون ساز اتولوگ (AHSCT) دارند، ملاحظات خاصی وجود دارد؟
بله، این موضوع اهمیت زیادی دارد. ناباروری یکی از عوارض شایع در مردان و زنان پس از انجام AHSCT است. علت اصلی آن، آسیب گنادی (به تخمدان یا بیضه) به دلیل داروهای شیمی درمانی قوی است که در مرحله ی آماده سازی پیش از پیوند استفاده می شود.
اقدامات پیشنهادی پیش از شروع درمان به شرح زیر است:
- مشاوره پیشگیرانه درباره خطر ناباروری
- فریز کردن اسپرم، تخمک یا جنین پیش از آغاز درمان
- ارجاع به متخصص باروری (oncofertility) برای بررسی گزینه های حفظ باروری
در حال حاضر، اطلاعات زیادی درباره عوارض مادرزادی در نوزادان متولدشده از زنان دریافت کننده AHSCT در دسترس نیست، اما به نظر نمی رسد خطر خاصی در این زمینه وجود داشته باشد.
جدول داروهای تعدیل کننده بیماری (DMT) ام اس در بارداری
یادآوری: پیش از شروع یا تزریق مجدد هر DMT در زنان در سن باروری، انجام تست بارداری توصیه می شود.
خلاصه ی خطرات و توصیه ها درباره تماس جنین با داروهای تعدیل کننده بیماری
این جدول بازتابی از رویه بالینی ما و مروری بر توصیه های ترکیبیِ اطلاعات دارویی و مقالات کلیدی است.
سخنی از نی نی تینی
اگر مبتلا به ام اس هستید و قصد بارداری دارید یا در مبتلا به ام اس در بارداری هستید، حتما با پزشک متخصص مغز و اعصاب و همچنین متخصص زنان هماهنگ باشید. تنظیم دقیق مصرف داروها، پیگیری مداوم و مشورت با تیم درمان، نقش کلیدی در حفظ سلامت شما و جنین دارد. همچنین، آگاهی از جدیدترین دستورالعمل های علمی به تصمیم گیری آگاهانه تر شما کمک خواهد کرد. به خاطر داشته باشید که با برنامه ریزی مناسب، بسیاری از زنان مبتلا به ام اس می توانند بارداری موفق و سالمی را تجربه کنند.
دعوت به مشارکت
آیا شما یا کسی از نزدیکانتان تجربه ام اس در بارداری را داشته اید؟ تجربیات و نظرات شما می تواند راهنمای ارزشمندی برای دیگران باشد. لطفا در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید یا اگر سوالی در این زمینه دارید، بپرسید تا با هم گفتگو کنیم.
