اگزما در کودکان یا همان درماتیت آتوپیک، یک بیماری پوستی شایع است که باعث خارش و تحریک پوست می شود. این بیماری ممکن است در هر سنی بروز پیدا کند، اما بیشترین شیوع آن در میان کودکان خردسال دیده می شود. اگرچه این بیماری درمان قطعی ندارد، اما با کمک روش های مناسب، می توان علائم آن را کنترل و کاهش داد. در این مقاله در مورد این عارضه پوستی در کودکان بیشتر توضیح می دهیم.
چگونه بفهمیم کودکمان اگزمای آتوپیک دارد؟
اگزما در کودکان می تواند در نواحی مختلفی از بدن ظاهر شود. با این حال، شایع ترین مناطق بروز آن شامل قسمت داخلی آرنج ها، پشت زانوها و دستان است. در نوزادان و کودکان نوپا، ضایعات پوستی ناشی از اگزما معمولا روی صورت مشاهده می شود.
علائم و نشانه های رایج اگزمای آتوپیک عبارت اند از:
- خارش شدید و مداوم پوست
- خشکی، ترک خوردگی، پوسته پوسته شدن، ضخیم شدن یا زبری پوست
- تغییر رنگ پوست: ممکن است بسته به رنگ پوست طبیعی کودک، نواحی درگیر به رنگ قرمز، سفید، بنفش، خاکستری، روشن تر یا تیره تر از نواحی اطراف دیده شوند
- در موارد شدید، ممکن است پوست تاول بزند یا حتی خونریزی کند
شروع علائم می تواند در هر سنی اتفاق بیفتد، اما اغلب در سال های اولیه زندگی آغاز می شود و در بسیاری از کودکان با افزایش سن، شدت علائم کاهش می یابد.
این بیماری معمولا دارای دوره های عود (flare-up) است که در آن علائم تشدید می شود، و دوره هایی که علائم بهبود یافته یا فروکش می کنند.
انواع دیگر اگزما در کودکان
اگزمای آتوپیک تنها نوع اگزما در کودکان نیست. سایر انواع اگزما در کودکان و بزرگسالان شامل موارد زیر هستند:
- درماتیت تماسی (Contact Dermatitis): که در اثر تماس مستقیم پوست با مواد حساسیت زا مانند شوینده ها یا فلزات خاص ایجاد می شود.
- اگزمای دیسکوئید (Discoid Eczema): که به صورت لکه های گرد و ضخیم شده ای روی پوست ظاهر می شود.
- پومفولیکس یا اگزمای دست و پا (Pompholyx): که با تاول های کوچک روی کف دست ها یا پاها بروز می کند.
- اگزمای واریسی (Varicose Eczema): بیشتر در افراد مسن و در ناحیه پاها دیده می شود که ناشی از مشکلات عروقی و وریدی است.
چه زمانی باید فورا به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما یا کودکتان مبتلا به اگزما در کودکی هستید و علائم زیر را مشاهده کردید، باید فورا با پزشک تماس بگیرید یا از خدمات مشاوره اورژانسی (در ایران مانند سامانه 4030 یا مراکز اورژانس) استفاده کنید:
- پوست درگیر تاول زده، دلمه بسته، در حال ترشح یا دارای جوش های چرکی شده باشد
- ناحیه دچار درد، تورم یا گرما شده باشد
- علائم به صورت ناگهانی بدتر یا وسیع تر شده باشد
- کودک دچار تب بالا یا احساس ناخوشی عمومی شده باشد
این موارد ممکن است نشان دهنده عفونت پوستی یا نوع شدیدتر اگزما به نام اگزمای هرپسی (eczema herpeticum) باشد که نیاز به درمان فوری، مانند آنتی بیوتیک ها یا ضدویروس ها دارد.
علت اگزما در کودکان چیست؟
در حال حاضر، علت دقیق اگزما در کودکان به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، برخی عوامل خطر شناخته شده عبارت اند از:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی یا هر دو والد کودک دچار اگزما باشند
- وجود بیماری های آلرژیک در خانواده مانند آسم یا تب یونجه
اگزما در کودکان می تواند با عوامل مختلفی بدتر شود، از جمله:
- تماس با مواد حساسیت زا یا تحریک کننده مانند صابون، شوینده ها، موی حیوانات خانگی، برخی پارچه ها، گرده گیاهان، مایت های خانگی یا برخی مواد غذایی
- گرما یا نوسانات دمایی شدید
- عفونت های پوستی، به ویژه عفونت استافیلوکوکی
- استرس و تنش های روحی
- تغییرات هورمونی، مانند دوران بارداری در مادر یا بلوغ
نکته مهم: اگزما در کودکان مسری نیست، بنابراین شما یا کودکتان نمی توانید آن را از دیگران بگیرید یا به دیگران منتقل کنید.
چه کارهایی برای بهبود اگزما در کودکان می توان انجام داد؟
اگر کودک شما دچار اگزمای آتوپیک است، اقدامات زیر می تواند به مدیریت و درمان اگزما در کودکان کمک کند:
کارهایی که باید انجام دهید:
- از مواردی که باعث تحریک پوست کودک می شود دوری کنید: صابون های قوی، مواد شوینده شیمیایی، لباس های پشمی یا زبر و حیوانات خانگی
- مرطوب کننده ها (اِمولینت ها) را چندین بار در روز روی پوست کودک بمالید، حتی زمانی که علائم بهبود یافته است.
- برای شست وشو، به جای صابون معمولی از مرطوب کننده های شست وشو استفاده کنید.
- دمای محیط را خنک نگه دارید، چون گرما می تواند خارش را تشدید کند.
- ناخن های کودک را کوتاه نگه دارید و از دستکش یا جوراب های ضدخاراندن برای نوزادان استفاده کنید تا پوستشان آسیب نبیند.
کارهایی که نباید انجام دهید:
- از خاراندن پوست خودداری کنید، چون ممکن است علائم را بدتر کند. به جای آن، به آرامی با نوک انگشت ناحیه را بمالید.
- مرطوب کننده خود را با دیگران شریک نشوید، حتی با اعضای خانواده.
- از بردن انگشت درون ظرف مرطوب کننده خودداری کنید. به جای آن از قاشق تمیز یا پمپ فشاری استفاده کنید.
- از کرم های آکواس (Aqueous Cream) استفاده نکنید، چون ممکن است باعث تحریک بیشتر پوست شود.
- رژیم غذایی کودک را بدون تجویز پزشک تغییر ندهید، حتی اگر تصور می کنید غذایی خاص باعث اگزما می شود یا در دوران شیردهی هستید.
- اگر از مرطوب کننده ها استفاده می کنید، نزدیک شعله آتش یا سیگار نباشید. این محصولات روی پوست قابل اشتعال نیستند، اما روی پارچه ها مثل لباس یا ملحفه ها می توانند خطرناک باشند.
داروساز چگونه می تواند کمک کند؟
در مواردی که اگزما در نواحی کوچکی از پوست کودک دیده می شود و فقط خشکی و خارش خفیف دارد، مراجعه به داروساز (داروخانه) می تواند مفید باشد. داروساز می تواند:
- محصولات مرطوب کننده مناسب را پیشنهاد کند
- نحوه استفاده صحیح از این محصولات را آموزش دهد
اما اگر اگزما شدیدتر باشد، بهتر است به پزشک عمومی یا متخصص پوست مراجعه کنید.
درمان اگزما در کودکان
اگرچه اگزمای آتوپیک درمان قطعی ندارد، اما روش هایی برای مدیریت علائم و کاهش ناراحتی های پوستی کودک وجود دارد. این روش ها می توانند به شکل قابل توجهی کیفیت زندگی کودک و خانواده را بهبود ببخشند.
روش های اصلی درمان اگزما شامل موارد زیر است:
1- مرطوب کننده ها (اِمولینت ها)
استفاده ی مرتب از انواع مرطوب کننده ها مانند کرم ها، لوسیون ها، پمادها و ژل ها یکی از پایه ای ترین روش های درمان اگزما در کودکان است. این محصولات برای دو منظور استفاده می شوند:
- جلوگیری از خشکی پوست: با ایجاد یک لایه محافظ روی پوست، از تبخیر آب جلوگیری می کنند.
- جایگزین صابون: بسیاری از این امولینت ها برای شست وشو نیز مناسب اند و می توانند جایگزین صابون هایی شوند که پوست را خشک یا تحریک می کنند.
توصیه می شود این محصولات حداقل دو بار در روز و حتی زمانی که پوست بهتر شده، همچنان استفاده شوند.
2- کرم ها و ژل های حاوی استروئید (کورتون های موضعی)
در صورت وجود التهاب، قرمزی یا خارش شدید، پزشک ممکن است پمادها یا کرم های کورتونی تجویز کند که به طور موضعی روی نواحی آسیب دیده مالیده می شوند. این داروها به کاهش واکنش های التهابی کمک می کنند.
نکته: استفاده ی طولانی مدت یا نامناسب از این محصولات ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد. بنابراین همیشه باید زیر نظر پزشک استفاده شوند.
سایر روش های درمانی در موارد شدیدتر اگزما
اگر اگزمای کودک شدید باشد و به درمان های اولیه پاسخ ندهد، ممکن است روش های درمانی دیگری نیاز باشد، از جمله:
- پانسمان های مرطوب و محافظت کننده برای جلوگیری از خارش و عفونت
- داروهای خوراکی یا تزریقی برای کاهش التهاب یا کنترل واکنش های آلرژیک
- درمان با نور (فتوتراپی) در شرایط خاص و با تجویز متخصص پوست
در این موارد، پزشک عمومی ممکن است کودک را به متخصص پوست (درماتولوژیست) ارجاع دهد.
تأثیر اگزما بر سلامت روان کودک و خانواده
زندگی با اگزما در کودکان می تواند چالش برانگیز باشد. خارش مداوم، بی خوابی کودک، نگرانی از ظاهر پوست یا حتی اضطراب مادران به ویژه در مواقعی که پاسخ درمانی دیده نمی شود، می تواند بر سلامت روان کودک یا والدین تأثیر بگذارد.
در چنین شرایطی، مراجعه به متخصص سلامت روان کودک (روانشناس یا روانپزشک اطفال) ممکن است ضروری باشد تا از فشار روانی ناشی از بیماری کاسته شود.
به علاوه، حمایت عاطفی از طرف خانواده و آگاهی بخشی به اطرافیان کودک (مثلا مربیان مهدکودک یا مدرسه) می تواند به کاهش استرس کمک کند..
سخنی از نی نی تینی
اگر کودک شما مبتلا به اگزماست، نگران نباشید. با شناسایی محرک ها، مراقبت های مداوم، مرطوب نگه داشتن پوست و پیگیری درمان های پزشکی، می توان علائم را به خوبی کنترل کرد و از عوارض بلندمدت جلوگیری نمود. حتما با پزشک متخصص همکاری نزدیک داشته باشید و در صورت بروز مشکلات روانی، از مشاوره کمک بگیرید.
آیا کودک شما یا یکی از عزیزانتان تجربه ای از اگزما دارد؟ تجربه، راهکار یا سوالی درباره درمان های خانگی یا پزشکی آن دارید؟ در بخش نظرات با ما و سایر والدین به اشتراک بگذارید.
