اسپاسم نوزادی

اسپاسم نوزادی نوعی از صرع است که معمولا نوزادان زیر 12 ماه را درگیر می کند. این اسپاسم ها به شکل سفت شدن یا حرکات ناگهانی اندام ها دیده می شوند و معمولا به صورت پشت سر هم (به صورت خوشه ای یا سریالی) رخ می دهند. اگر حتی شک دارید که نوزادتان دچار اسپاسم شده، مراجعه فوری به پزشک متخصص اطفال ضروری است. در ادامه این مقاله در مورد این بیماری بیشتر توضیح خواهیم داد.

اسپاسم نوزادی دقیقا چیست؟

سندروم وست یا همان صرع اسپاسمی نوعی اختلال عصبی است که با تخلیه های غیرطبیعی و ناگهانی الکتریکی در مغز همراه است. این نوع صرع بیشتر در نوزادانی دیده می شود که هنوز به یک سالگی نرسیده اند.

این اسپاسم ها اغلب به صورت سفت شدن یا پرش سریع و ناگهانی در نواحی شکم، سر، گردن، دست ها یا پاهای نوزاد ظاهر می شوند. هر اسپاسم معمولا بین یک تا دو ثانیه طول می کشد، اما به صورت پشت سر هم هر 5 تا 10 ثانیه تکرار می شود. اغلب این حرکات بلافاصله پس از بیدار شدن نوزاد از خواب رخ می دهند.

بسیاری از نوزادانی که دچار سندروم وست می شوند، دچار تأخیر رشد یا حتی پس رفت رشدی نیز هستند. یعنی ممکن است مهارت هایی که قبلا کسب کرده بودند را از دست بدهند.

نکته بسیار مهم: تشخیص زودهنگام این بیماری می تواند تأثیر چشمگیری بر روند درمان و پیشگیری از آسیب های جدی مغزی داشته باشد.

تفاوت اسپاسم نوزادی با سندروم وست چیست؟

سندروم وست در نوزادان یک اختلال ترکیبی است که شامل موارد زیر می شود:

• وجود اسپاسم نوزادی
• الگوی غیرطبیعی امواج مغزی به نام هیپس آریتمیا (Hypsarrhythmia)
• تأخیر رشد یا بازگشت به مراحل قبلی رشد

اگرچه اکثر نوزادانی که اسپاسم دارند به سندروم وست هم مبتلا هستند، اما ممکن است برخی تنها دچار اسپاسم باشند بدون اینکه سایر علائم سندروم وست را نشان دهند.

تفاوت اسپاسم نوزادی با سایر تشنج ها چیست؟

اسپاسم نوزادی در واقع یکی از انواع تشنج است، اما با سایر تشنج هایی که در ذهن داریم تفاوت دارد.

در تشنج، فعالیت الکتریکی مغز به طور غیرقابل کنترل رخ می دهد و باعث اختلال در حرکات، رفتار یا هوشیاری می شود. تشنج های معمول (مثل تشنج تونیک-کلونیک یا همان تشنج بزرگ) معمولا 30 ثانیه تا دو دقیقه طول می کشند.

اما اسپاسم نوزادی بسیار کوتاه تر است، حدود 1 تا 2 ثانیه طول می کشد و پشت سر هم تکرار می شود. این ویژگی یکی از مشخصه های کلیدی در تشخیص آن است.

تفاوت اسپاسم نوزادی با رفلکس وحشت (استارتل رفلکس) چیست؟

رفلکس وحشت (Moro reflex) که به آن رفلکس جاخوردن هم می گویند، یک واکنش طبیعی در نوزادان است. در این حالت، نوزاد در پاسخ به صدای بلند یا حرکت ناگهانی، دست ها و پاها را باز می کند، سر را به عقب می برد و ممکن است گریه کند.

اما اسپاسم نوزادی متفاوت است. در ادامه، جدول مقایسه ای بین این دو واکنش آورده ایم:

اسپاسم نوزادی از چه سنی شروع می شود؟

طبق گزارش متخصصان، حدود 90 درصد از موارد اسپاسم در نوزادان زیر 12 ماه تشخیص داده می شود. به طور میانگین، سن شروع بین 4 تا 7 ماهگی است.

اگر کودک بالای یک سال علائمی شبیه به اسپاسم نوزادی داشته باشد، این حالت معمولا با نام صرع اسپاسمی (epileptic spasms) شناخته می شود.

شیوع اسپاسم نوزادی چقدر است؟

بر اساس آمار جهانی، این اسپاسم تقریبا در 1 نوزاد از هر 2000 تا 4000 تولد رخ می دهد. این اختلال اگر به موقع تشخیص داده نشود، می تواند منجر به آسیب های مغزی جبران ناپذیر شود.

علائم اسپاسم نوزادی چیست؟

در هنگام اسپاسم، ممکن است بدن نوزاد به طور ناگهانی سفت یا منقبض شود. برخی از نوزادان کمرشان را قوس می دهند و دست ها، پاها یا سرشان به جلو خم می شود. این اسپاسم ها پشت سر هم رخ می دهند و بین آن ها حدود 5 تا 10 ثانیه فاصله وجود دارد.

پس از اسپاسم، نوزاد ممکن است گریه کند یا بی قرار شود، اما این موضوع همیشه اتفاق نمی افتد.

برخی علائم ظریف تر اسپاسم که تشخیص آن ها دشوار است شامل موارد زیر هستند:

• بالا رفتن چشم ها
• سفت شدن شکم
• حرکات غیرعادی چانه
• جمع کردن صورت (مثل اخم یا درد)
• حرکات تند سر به پایین

اگر منشأ اسپاسم به دلیل مشکل ساختاری در مغز باشد، این اسپاسم ها ممکن است فقط در یک طرف بدن یا با کشیدن سر و چشم به یک سمت خاص دیده شوند.

نکته: اسپاسم نوزادی معمولا بعد از بیدار شدن از خواب رخ می دهد و به ندرت در حین خواب دیده می شود.

تغییرات رفتاری همراه با اسپاسم نوزادی

در کنار اسپاسم ها، ممکن است متوجه تغییراتی در رفتار نوزادتان شوید، مانند:

• از دست دادن مهارت هایی مثل غلتیدن، نشستن، چهاردست وپا رفتن یا غان و غون کردن
• کاهش تعامل اجتماعی یا کمتر لبخند زدن
• بی قراری یا سکوت بیش از حد

اگر چنین علائمی را مشاهده کردید، سعی کنید با تلفن همراه یا دوربین، ویدیویی از حرکات نوزادتان ضبط کنید و به پزشک اطفال نشان دهید. این اقدام می تواند بسیار در تشخیص و شروع درمان مؤثر باشد.

تشنج نوزادی چند بار در روز اتفاق می افتد؟

نوزاد ممکن است در طول روز تا 100 بار دچار اسپاسم شود. البته، شدت و تعداد اسپاسم ها در هر کودک متفاوت است. به همین دلیل، حتی اگر تنها یک یا دو اسپاسم در روز مشاهده کردید، ضروری است که هرچه سریع تر با پزشک متخصص کودکان تماس بگیرید.

علت تشنج نوزادی چیست؟

علت های زیادی برای اسپاسم نوزادی شناسایی شده اند. تاکنون بیش از 200 بیماری و وضعیت پزشکی مختلف به عنوان علل احتمالی این تشنج ها معرفی شده اند. با این حال، در حدود یک سوم موارد، هیچ علت مشخصی برای آن یافت نمی شود.

این نوع تشنج می تواند به دلیل وجود ناهنجاری در بخشی از مغز کودک یا در نتیجه ی اختلال عمومی تر در عملکرد مغزی ایجاد شود.

علل احتمالی اسپاسم نوزادی عبارتند از:

1- آسیب ها یا عفونت های مغزی:

تقریبا هر نوع آسیبی به مغز می تواند منجر به این اسپاسم شود، از جمله موارد زیر:

• انسفالوپاتی ایسکمیک هیپوکسیک (HIE): کاهش اکسیژن یا جریان خون مغز
• مننژیت: عفونت پرده های مغزی
• سکته پری ناتال: سکته ای که از دوران بارداری تا یک ماهگی نوزاد ممکن است رخ دهد

2- اختلالات تکامل مغز:

ناهنجاری های ساختاری در مغز و نخاع که در دوران جنینی رخ می دهند، مانند:

• دیسپلازی کورتکس مغزی (Focal Cortical Dysplasia)
• لیسنسفالی (Lissencephaly)
• هولوپروزنسفالی (Holoprosencephaly)
• سندرم آیکاردی (Aicardi Syndrome)
• ناهنجاری های عروقی مغز مثل مالفورماسیون شریانی-وریدی

3- جهش های ژنتیکی:

برخی اختلالات ژنتیکی با اسپاسم نوزادی مرتبط اند، مانند:

• تریزومی 21 (سندرم داون)
• اسکلروز توبروز (Tuberous Sclerosis)
• سندرم میلر-دی کر (Miller-Dieker)
• کمبود آنزیم CDKL5

4- اختلالات متابولیکی:

خطاهای مادرزادی متابولیسم (IEM) می توانند عامل ایجاد اسپاسم باشند. در موارد نادر، کمبود ویتامین B6 نیز عامل بروز این تشنج هاست.

چگونه اسپاسم نوزادی تشخیص داده می شود؟

پزشک کودک ابتدا درباره ی علائم، سابقه پزشکی و خانوادگی نوزاد سوال می پرسد و سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد.

در صورت مشکوک بودن به اسپاسم، ممکن است کودک به متخصص مغز و اعصاب اطفال یا اپی لپتولوژیست اطفال ارجاع داده شود تا آزمایش های تکمیلی انجام گیرد.

مهم ترین ابزار تشخیص، نوار مغزی (EEG) است. این تست به پزشک کمک می کند تا اسپاسم نوزادی و سایر اختلالات مرتبط را شناسایی کند. تعیین علت اسپاسم به دلیل تعدد عوامل ممکن، دشوارتر است.

چه تست هایی برای تشخیص اسپاسم نوزادی انجام می شود؟

1- نوار مغزی (EEG):

در این تست، فعالیت الکتریکی مغز کودک ثبت می شود. تکنسین دیسک های فلزی کوچکی (الکترود) روی سر کودک می گذارد. این الکترودها به دستگاهی وصل می شوند که سیگنال های مغزی را نمایش می دهد.

پزشکان به دنبال الگوی خاصی به نام هایپس آریتمی (Hypsarrhythmia) هستند که تشخیص اسپاسم نوزادی را آسان می کند.

2- تصویربرداری مغزی با MRI:

اسکن MRI تصاویر دقیقی از ساختارهای مغز کودک ارائه می دهد. این تست بدون درد و بدون استفاده از اشعه ایکس انجام می شود. MRI به کشف علت احتمالی اسپاسم ها کمک می کند.

3- تست های ژنتیکی و متابولیکی:

اگر MRI طبیعی باشد، پزشک احتمالا آزمایش های ژنتیکی و متابولیکی را تجویز می کند. برای این آزمایش ها معمولا نمونه ای از خون، ادرار یا مایع مغزی-نخاعی نیاز است.

چگونه اسپاسم نوزادی درمان می شود؟

هدف اصلی درمان:

• توقف یا کنترل اسپاسم ها
• درمان علت اصلی (در صورت امکان)

روش های درمانی اصلی عبارتند از:

1- هورمون ACTH:

نسخه مصنوعی از هورمون آدرنوکورتیکوتروپین است که به صورت تزریقی تجویز می شود. درمان ابتدا در بیمارستان انجام می شود و سپس به مدت حدود 6 هفته در خانه ادامه می یابد.

2- پردنیزولون خوراکی:

داروی کورتیکواستروئیدی است که اگر دسترسی به ACTH دشوار باشد، استفاده می شود و اثربخشی خوبی دارد.

3- ویگاباترین (Vigabatrin – با نام تجاری Sabril®):

داروی ضدصرع خوراکی به شکل قرص یا مایع است.

اگر کودک به این درمان ها پاسخ ندهد، گزینه های بعدی عبارتند از:

• رژیم غذایی کتوژنیک
• سایر داروهای ضدتشنج
• جراحی صرع در صورت وجود ضایعه موضعی در مغز

در طول درمان، کودک نیاز به نوار مغزی های مکرر دارد تا اثربخشی بررسی شود. اگر علت مشخص باشد، درمان علت (مثلا با جراحی یا درمان های ژنتیکی-متابولیکی) نیز ضروری است.

عوارض درمان اسپاسم نوزادی چیست؟

عوارض ACTH ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فشار خون بالا
• تضعیف سیستم ایمنی
• پف کردگی صورت
• تحریک پذیری
• زخم معده یا روده
• دفع قند از طریق ادرار

عوارض ویگاباترین:

• کاهش دائمی دید محیطی
• تحریک پذیری

به همین دلیل، انتخاب نوع درمان باید با بررسی دقیق و تحت نظر پزشک باشد.

پیش آگهی اسپاسم نوزادی چگونه است؟

پیش آگهی به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• علت اسپاسم و امکان درمان آن
• زمان شروع درمان
• وضعیت رشد کودک قبل از شروع اسپاسم ها

در حدود 50% کودکان مبتلا ممکن است با مشکلات رشد عصبی و ذهنی روبه رو شوند. حتی اگر اسپاسم متوقف شود، احتمال بروز سایر تشنج ها در آینده وجود دارد.

درمان زودهنگام و مؤثر، شانس رشد طبیعی را به طور قابل توجهی افزایش می دهد، به ویژه در کودکانی که پیش از شروع اسپاسم، رشد خوبی داشته اند.

چگونه از کودک مبتلا به اسپاسم نوزادی مراقبت کنیم؟

برای مراقبت بهتر، نکات زیر را رعایت کنید:

• داروها را دقیق طبق دستور مصرف کنید.
• به جلسات ارزیابی رشد و کاردرمانی بروید.
• مراجعه های منظم پزشکی را فراموش نکنید.

چنین کودکانی ممکن است در طول زندگی نیاز به حمایت در یادگیری، کارهای روزمره و تعاملات اجتماعی داشته باشند. پزشک کودک می تواند شما را به گروه های حمایتی حضوری یا آنلاین معرفی کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر کودک شما تشخیص اسپاسم دارد:

• باید به طور منظم تحت نظر باشد.
• نوار مغزی های دوره ای انجام شود.

اگر مشکوک به اسپاسم هستید ولی تشخیصی داده نشده:

• سریعا با پزشک مشورت کنید. تأخیر در درمان می تواند پیامدهای جدی داشته باشد.

سخنی از نی نی تینی

اگرچه تشنج نوزادی (اسپاسم نوزادی) یکی از جدی ترین انواع تشنج در دوران نوزادی است، اما تشخیص زودهنگام و شروع سریع درمان می تواند روند رشد کودک را به طور قابل توجهی بهبود بخشد. هرگز تصور نکنید که حرکات غیرعادی نوزاد صرفا بی اهمیت یا ناشی از تکامل عادی هستند. اگر حتی شک کمی دارید، پیگیری فوری از پزشک متخصص می تواند آینده کودک شما را تغییر دهد. همچنین، ثبات در مصرف داروها، مراجعه های منظم پزشکی و توجه به نیازهای رشدی کودک از ارکان اصلی مدیریت موفق این بیماری است.