یبوست چیست؟

یبوست زمانی اتفاق می افتد که حرکات روده کمتر از حد معمول شده و دفع مدفوع دشوار می شود. این مشکل معمولا به دلیل تغییر در رژیم غذایی، تغییر در برنامه روزانه یا مصرف کم فیبر ایجاد می شود. اگر یبوست شما با درد شدید همراه است، در مدفوع خود خون مشاهده می کنید یا این مشکل بیشتر از سه هفته ادامه پیدا می کند، حتما باید با یک پزشک مشورت کنید.

تعریف یبوست

یبوست به طور علمی زمانی تعریف می شود که تعداد دفعات دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته باشد. اما واقعیت این است که تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف بسیار متفاوت است. بعضی افراد ممکن است چند بار در روز دفع داشته باشند و برخی دیگر ممکن است تنها یک تا دو بار در هفته این کار را انجام دهند. الگوی اجابت مزاج هر فرد منحصر به فرد و طبیعی است، تا زمانی که این الگو به طور ناگهانی تغییر چشمگیری نکند.

اما یک نکته قطعی وجود دارد: هر چه فاصله بین دفع ها بیشتر شود، عبور مدفوع از روده دشوارتر خواهد شد. به طور معمول، یبوست با علائم زیر همراه است:

• مدفوع خشک و سفت است.
• دفع مدفوع با درد همراه است و به سختی انجام می شود.
• احساس می کنید که روده ها به طور کامل تخلیه نشده اند.

شیوع یبوست

یبوست یکی از شایع ترین مشکلات گوارشی در سراسر جهان، به ویژه در ایران، محسوب می شود. بسیاری از افراد ممکن است در طول زندگی خود با این بیماری مواجه شوند. در کشورهای غربی، میلیون ها نفر هر سال برای درمان به پزشک مراجعه می کنند. در ایران نیز این مشکل به عنوان یکی از دلایل رایج مراجعه به پزشکان متخصص گوارش شناخته می شود.

یبوست چگونه اتفاق می افتد؟

زمانی ایجاد می شود که روده بزرگ (کولون) مقدار زیادی آب از مدفوع جذب می کند. این موضوع باعث می شود مدفوع خشک و سفت شده و عبور آن از بدن دشوار شود.

به طور طبیعی، وقتی غذا در دستگاه گوارش حرکت می کند، روده ها به تدریج مواد مغذی را جذب می کنند. باقی مانده غذا که وارد روده بزرگ می شود، همان چیزی است که تبدیل به مدفوع خواهد شد. روده بزرگ معمولا آب اضافی را از این مواد دفعی جذب می کند تا مدفوع شکل بگیرد. اما در یبوست، حرکت غذا در دستگاه گوارش بسیار کند می شود و این فرصت زیادی به روده بزرگ می دهد تا آب بیشتری جذب کند. در نتیجه مدفوع خشک و سخت شده و دفع آن دشوار می شود.

یبوست به چه دلایلی ایجاد می شود؟

علل این بیماری بسیار متنوع است و می تواند به سبک زندگی، مصرف داروها یا بیماری های خاص مرتبط باشد.

دلایل مربوط به سبک زندگی

• مصرف کم فیبر در رژیم غذایی.
• نوشیدن کم آب و دچار شدن به کم آبی بدن.
• فعالیت بدنی کم.
• تغییر در برنامه روزانه مانند مسافرت، تغییر ساعات خواب یا تغییر در زمان وعده های غذایی.
• مصرف زیاد شیر یا پنیر.
• استرس و اضطراب.
• بی توجهی به نیاز بدن برای دفع مدفوع.

داروهایی که باعث یبوست می شوند

بعضی از داروها می توانند حرکت روده را کند کرده و یبوست ایجاد کنند، از جمله:

• داروهای مسکن قوی مانند کدئین و سایر مسکن های مخدر.
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن.
• برخی از داروهای ضدافسردگی.
• آنتی اسیدهایی که حاوی کلسیم یا آلومینیوم هستند.
• مکمل های آهن.
• داروهای ضدآلرژی مانند آنتی هیستامین ها.
• برخی از داروهای فشار خون مانند داروهای مسدودکننده کانال کلسیم.
• داروهای روان پزشکی خاص.
• داروهای ضدتشنج.
• داروهای ضدتهوع.

اگر دارویی مصرف می کنید که احتمال می دهید باعث یبوست شده باشد، حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

بیماری هایی که باعث یبوست می شوند

بعضی بیماری ها و شرایط خاص جسمی نیز می توانند عامل بروز این بیماری شوند، از جمله:

• مشکلات غدد درون ریز مانند کم کاری تیروئید یا دیابت.
• سرطان روده بزرگ.
• سندرم روده تحریک پذیر (IBS).
• بیماری دیورتیکولیت.
• اختلالات کف لگن که هماهنگی عضلات دفع را مختل می کند.
• مشکلات ساختاری روده.
• اختلالات عصبی مانند آسیب نخاعی، بیماری پارکینسون یا ام اس.
• سندرم روده تنبل که باعث ضعف در انقباضات روده می شود.
• بیماری های خودایمنی مانند لوپوس یا اسکلرودرمی.
• بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و فشار رحم روی روده.

علائم یبوست چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

از مهم ترین علائم آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داشتن کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته.
• مدفوع خشک، سفت یا گلوله گلوله.
• دشواری یا درد هنگام دفع.
• احساس نفخ، حالت تهوع یا دل درد.
• احساس تخلیه نشدن کامل روده پس از دفع.

عوامل خطر یبوست چیست؟

این بیماری ممکن است برای هر فردی در هر سنی گاهی اوقات اتفاق بیفتد، اما برخی عوامل خطر وجود دارند که احتمال ابتلا به یبوست مزمن را افزایش می دهند. این عوامل عبارتند از:

• افزایش سن: افراد بالای 65 سال معمولا فعالیت بدنی کمتری دارند، متابولیسم آن ها کندتر است و عضلات دستگاه گوارش آن ها نسبت به دوران جوانی قدرت انقباض کمتری دارد.
• تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی در بدن می توانند احتمال بروز این بیماری را افزایش دهند. یبوست در دوران بارداری و یبوست بعد از زایمان بسیار شایع است. در این زمان، جنین ممکن است به روده ها فشار وارد کند و عبور مدفوع را کند نماید.
• کمبود فیبر در رژیم غذایی: مصرف کم مواد غذایی حاوی فیبر، حرکت مواد در دستگاه گوارش را کند می کند.
• مصرف برخی داروها: بعضی از داروها باعث یبوست می شوند.
• ابتلا به بیماری های عصبی یا گوارشی: بیماری های مربوط به مغز، نخاع یا سیستم گوارش می توانند خطر یبوست را افزایش دهند.

آیا یبوست می تواند به بدن آسیب برساند یا منجر به مشکلات دیگر شود؟

اگر حرکات روده به صورت منظم و با مدفوع نرم انجام نشود، ممکن است عوارض زیر بروز کند:

• بواسیر (هموروئید): تورم و التهاب رگ های ناحیه مقعد.
• شقاق مقعد: ایجاد ترک و زخم در دیواره مقعد بر اثر عبور مدفوع سفت.
• دیورتیکولیت: عفونت در کیسه های کوچکی که گاهی در دیواره روده بزرگ ایجاد می شوند و مدفوع در آن ها گیر می کند.
• انسداد مدفوع: تجمع حجم زیادی از مدفوع در رکتوم و مقعد.
• آسیب به عضلات کف لگن: فشار بیش از حد برای دفع می تواند باعث ضعف این عضلات شود که ممکن است به نشت ادرار (بی اختیاری استرسی) منجر شود.

آیا یبوست باعث تجمع سموم در بدن و بیماری می شود؟

معمولا این نگرانی واقعیت ندارد. هرچند که در یبوست، مدفوع مدت بیشتری در روده باقی می ماند و فرد احساس ناراحتی می کند، اما روده بزرگ برای نگهداری ضایعات بدن طراحی شده است. تنها در بیماری های بسیار شدید مثل “مگاکولون سمی” احتمال نشت سموم از دیواره روده وجود دارد.

برای تشخیص یبوست چه انتظاراتی باید داشته باشم؟

صحبت در مورد آن با پزشک شاید خوشایند نباشد اما پزشکان با این موضوعات کاملا آشنا هستند. برای تشخیص، پزشک سوالاتی در مورد سابقه پزشکی، عادات غذایی، وضعیت مدفوع و سبک زندگی شما می پرسد.

سوالات مربوط به سابقه پزشکی:

• آیا بیماری یا عمل جراحی گوارشی قبلی داشته اید؟
• تغییر وزن غیرعادی داشته اید؟
• دارو یا مکمل خاصی مصرف می کنید؟
• سابقه یبوست یا بیماری های گوارشی در خانواده دارید؟
• آیا کولونوسکوپی انجام داده اید؟

سوالات مربوط به وضعیت مدفوع:

• چند بار در هفته اجابت مزاج دارید؟
• شکل و قوام مدفوع چگونه است؟
• خون در مدفوع یا روی دستمال مشاهده کرده اید؟

سوالات مربوط به سبک زندگی:

• رژیم غذایی روزانه شما چگونه است؟
• مصرف میوه و سبزیجات چقدر است؟
• چقدر آب می نوشید؟
• برنامه ورزشی دارید؟

پزشک همچنین معاینه فیزیکی شامل اندازه گیری علائم حیاتی، شنیدن صداهای شکم با گوشی و لمس شکم برای بررسی درد یا تورم انجام می دهد. ممکن است معاینه مقعدی (با انگشت) هم انجام شود.

چه آزمایش هایی برای تشخیص علت یبوست لازم است؟

ممکن است پزشک بدون انجام آزمایش خاصی تشخیص دهد، اما در مواردی آزمایش های زیر توصیه می شود:

• آزمایش خون و ادرار: بررسی کم کاری تیروئید، کم خونی یا دیابت.
• آزمایش مدفوع: بررسی عفونت، التهاب یا نشانه های سرطان.
• تصویربرداری: سی تی اسکن، ام آر آی یا عکس برداری از دستگاه گوارش تحتانی (در موارد خاص).
• کولونوسکوپی: مشاهده داخل روده بزرگ و برداشتن نمونه بافت یا پولیپ در صورت نیاز.
• مطالعات حرکتی روده: بررسی زمان و نحوه حرکت مواد در روده.
• تست های عملکرد مقعد و رکتوم: مانند دفکوگرافی و مانومتری آنورکتال برای بررسی عملکرد عضلات.

چگونه می توان یبوست را درمان کرد؟

یبوست خفیف تا متوسط اغلب با مراقبت های خانگی قابل کنترل است. اقدامات زیر توصیه می شود:

• نوشیدن 2 تا 4 لیوان آب اضافی در روز (از مصرف نوشیدنی های کافئین دار، الکل و نوشیدنی های شیرین پرهیز کنید).
• پرهیز از گوشت های فرآوری شده، غذاهای سرخ شده و کربوهیدرات های تصفیه شده.
• مصرف میوه، سبزیجات، غلات کامل و مواد غذایی پرفیبر.
• مصرف آلو، غلات سبوس دار و میوه های پرفیبر مانند پرتقال، آناناس، توت ها، انبه و پاپایا.
• یادداشت برداری از غذاهایی که باعث یبوست می شوند.
• ورزش منظم.
• اصلاح وضعیت نشستن هنگام اجابت مزاج (بالا آوردن پاها یا حالت چمباتمه).
• مصرف ملین های طبیعی مانند مکمل های فیبر (به صورت تدریجی) یا ملین های ملایم (طبق نظر پزشک یا داروساز).
• پرهیز از استفاده طولانی مدت از ملین ها بدون مشورت با پزشک.
• اجتناب از استفاده از موبایل یا خواندن هنگام اجابت مزاج.
• به تأخیر نینداختن حس دفع مدفوع.

بررسی داروها و مکمل ها

پزشک داروها و مکمل هایی که مصرف می کنید را بررسی می کند. اگر دارویی باعث یبوست شود، ممکن است پزشک دوز آن را تغییر دهد یا داروی دیگری تجویز کند. هرگز خودسرانه دارو یا مکمل را قطع نکنید.

داروهای تجویزی برای یبوست

برای درمان، برخی داروهای تجویزی وجود دارد که ممکن است پزشک برای شما توصیه کند. این داروها شامل موارد زیر هستند:

• لوبی پروستون (Amitiza®)
• پروکالوپرید (Prudac®, Motegrity®)
• پلکاناتید (Trulance®)
• لاکتولوز (Cephulac®, Kristalose®)
• لیناکلوتید (Linzess®)

پزشک بر اساس نتایج آزمایش ها و شرایط بدنی شما، بهترین گزینه دارویی را پیشنهاد خواهد کرد.

جراحی برای درمان یبوست

معمولا جراحی برای درمان آن ضروری نیست. اما در موارد خاص که مشکلات ساختاری در روده بزرگ باعث ایجاد این بیماری می شوند، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند. این مشکلات می توانند شامل موارد زیر باشند:

• انسداد در روده بزرگ (گرفتگی روده)
• تنگی قسمتی از روده (استریکتور روده)
• پارگی در مقعد (شقاق مقعد)
• افتادگی بخشی از رکتوم به سمت واژن (پرولاپس رکتوم)

برخی از دلایل یبوست ناشی از اختلال عملکرد خروج مدفوع هم ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. تصمیم گیری در این زمینه معمولا بعد از انجام آزمایش های تکمیلی صورت می گیرد. همچنین اگر در کولونوسکوپی، سرطان در روده بزرگ، رکتوم یا مقعد تشخیص داده شود، ممکن است جراحی لازم باشد.

چگونه می توان از یبوست پیشگیری کرد؟

برای جلوگیری از یبوست مزمن، می توانید همان روش های خانگی که برای درمان استفاده می کردید را به صورت دائمی ادامه دهید:

• رژیم غذایی پر فیبر داشته باشید.

  منابع خوب فیبر شامل میوه ها، سبزیجات، حبوبات و نان و غلات سبوس دار هستند. فیبر همراه با آب به حرکت بهتر مدفوع در روده کمک می کند.

  • بیشترین فیبر در پوست میوه ها (مثل سیب) و میوه هایی که دانه های خوراکی دارند (مثل توت فرنگی) وجود دارد.
  • سبوس هم یک منبع عالی فیبر است. می توانید غلات سبوس دار مصرف کنید یا سبوس را به غذاهایی مثل سوپ و ماست اضافه کنید.
  • افراد مبتلا به دیورتیکولیت ممکن است نیاز داشته باشند از مصرف میوه های دانه دار پرهیز کنند.
  • افراد با مشکل یبوست باید روزانه بین 18 تا 30 گرم فیبر مصرف کنند.

• روزانه هشت لیوان آب (هر لیوان 240 میلی لیتر) بنوشید.

  • مصرف شیر ممکن است در برخی افراد باعث یبوست شود.
  • نوشیدنی های کافئین دار مثل قهوه و نوشابه می توانند بدن را کم آب کنند. شاید بهتر باشد مصرف این نوشیدنی ها را تا زمان بهبود حرکات روده محدود کنید.

• ورزش منظم داشته باشید.

  • حتی پیاده روی ساده هم می تواند بسیار مؤثر باشد.

• می توانید از مکمل های غذایی مانند منیزیم استفاده کنید.

  • البته مصرف منیزیم برای همه مناسب نیست. حتما قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید.

• به محض احساس دفع، به دستشویی بروید.

  • هرگز عمل دفع را به تعویق نیندازید.

زندگی با یبوست

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

در موارد زیر حتما با پزشک خود تماس بگیرید:

• اگر یبوست برای شما تازگی دارد.
• اگر در مدفوع خود خون مشاهده می کنید.
• اگر بدون دلیل در حال کاهش وزن هستید.
• اگر هنگام دفع درد شدید دارید.
• اگر یبوست شما بیش از سه هفته طول کشیده است.
• اگر علائم اختلال عملکرد خروج مدفوع دارید.

چه سوالاتی باید از پزشک بپرسم؟

• علت یبوست من چیست؟
• برای رفع فوری یبوست چه دارویی می توانم مصرف کنم؟
• چه روش های خانگی برای درمان یبوست توصیه می کنید؟
• برای پیشگیری از یبوست چه باید بخورم یا بنوشم؟
• چه کارهای دیگری برای جلوگیری از یبوست می توانم انجام دهم؟

سخنی از نی نی تینی

فراموش نکنید که در مورد وضعیت حرکات روده و هرگونه سوال یا نگرانی خود با پزشکتان صادقانه صحبت کنید. دفع مدفوع یک فرآیند طبیعی است که همه ما باید به آن توجه کنیم. یبوست ممکن است یک مشکل موقتی، یک مسأله بلندمدت یا نشانه ای از یک بیماری جدی تر باشد. برای حفظ سلامت خود، حتما به پزشک مراجعه کنید؛ به خصوص اگر الگوی حرکات روده شما تغییر کرده یا اگر احساس می کنید یبوست زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار داده است.