فرزندخواندگی چیست؟
فرزندخواندگی فرایندی قانونی و اجتماعی است که طی آن یک خانواده، مسئولیت نگهداری، تربیت و حمایت کامل از یک کودک بی سرپرست یا بد سرپرست را بر عهده می گیرند که به طور بیولوژیکی فرزند آن ها نیست.
در واقع، با انجام مراحل قانونی فرزندخواندگی و تحت نظارت سازمان بهزیستی کشور، کودک به عنوان عضوی رسمی و دائمی از خانواده جدید شناخته می شود و تمامی حقوق و مسئولیت های فرزند واقعی را خواهد داشت.
در بسیاری از موارد، این اقدام نه تنها به کودک فرصت زندگی در یک محیط امن و پرمحبت را می دهد، بلکه به والدینی که به هر دلیلی امکان فرزندآوری نداشته اند یا تصمیم به سرپرستی کودکی گرفته اند، تجربه ی پدر و مادری را هدیه می دهد.
چه کودکانی قابل واگذاری به فرزندخواندگی هستند؟
تنها کودکانی واجد شرایط فرزندخواندگی خواهند بود که:
- والدین یا جد پدری آن ها مشخص نباشد یا کودک به دلایل قانونی از خانواده اش جدا شده باشد.
- کودک به صورت رسمی و از طریق حکم مراجع قضایی تحت سرپرستی سازمان بهزیستی درآمده باشد.
- اقدامات لازم برای بازگرداندن کودک به خانواده بی نتیجه مانده باشد.
فرایند بررسی و تصمیم گیری در مورد فرزندخواندگی
در هر استان، فرایند فرزندخواندگی صرفا توسط کمیته فرزندخواندگی استانی که زیرنظر اداره کل بهزیستی فعالیت دارد، انجام می شود. این کمیته شامل افراد زیر است:
- مدیرکل بهزیستی استان
- معاون امور اجتماعی
- کارشناس فرزندخواندگی
- مددکار اجتماعی
- مشاور حقوقی
تصمیم گیری در خصوص پذیرش یا عدم پذیرش متقاضیان بر عهده این کمیته است و پس از تأیید، خانواده در لیست انتظار قرار می گیرد.
اهداف فرزندخواندگی
فرزندخواندگی معمولا با اهدافی چون:
- تأمین امنیت و رفاه کودکانی که خانواده ی اصلی شان توان یا شرایط نگهداری از آن ها را ندارند
- ساختن یک خانواده برای والدینی که خواهان فرزند هستند
- نجات کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست از وضعیت های بحرانی مانند خشونت خانگی، فقر شدید یا آزار دیده می شود.
انواع فرزندخواندگی در ایران
در ایران، فرزندخواندگی به طور کلی به چند شکل مختلف صورت می گیرد:
- فرزندخواندگی از طریق سازمان بهزیستی: برای کودکان بدون سرپرست یا بدسرپرست.
- فرزندخواندگی خویشاوندی: که در آن اعضای خانواده (مثل عمه، دایی، خاله یا عمو) سرپرستی کودک را برعهده می گیرند.
- فرزندخواندگی بین المللی: در موارد خاص با اجازه دولت.
فرزندخواندگی با سرپرستی چه تفاوتی دارد؟
در حالی که سرپرستی می تواند موقت و با محدودیت هایی باشد، فرزندخواندگی یک تعهد دائمی است که از نظر قانونی، کودک را به عنوان فرزند حقیقی خانواده جدید معرفی می کند.
شرایط لازم برای فرزندخواندگی
تصمیم گرفته اید فرزندی را به سرپرستی بگیرید، اما می دانید که این تازه شروع مسیری پیچیده و پرچالش است. فرایند فرزندخواندگی با تمام بالا و پایین هایش می تواند هیجان انگیز و در عین حال دشوار باشد، اما آنچه اکنون بیش از هر چیز ذهن تان را مشغول کرده، شرایطی است که باید برای این کار فراهم کنید.
در ادامه با مهم ترین شرایط لازم برای فرزندخواندگی آشنا می شوید تا بهتر بتوانید مسیر پیش روی تان را مدیریت کنید.
شرایط اصلی برای فرزندپذیری
برای اینکه زوجی بتوانند فرزندخوانده ای را تحت سرپرستی بگیرند، باید الزامات زیر را داشته باشند:
- تابعیت ایرانی و سکونت دائم در ایران
- حداقل 5 سال از ازدواج گذشته و فاقد فرزند باشند
- سن یکی از زوجین حداقل 30 سال باشد
- سلامت کامل جسمی و روانی (تأییدشده از مراجع پزشکی قانونی)
- عدم اعتیاد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
- برخورداری از شرایط مالی پایدار (ارائه مدارک مربوط به درآمد و دارایی)
- مناسب بودن محیط خانه و محل اقامت
- گواهی عدم سوءاستفاده از کودک
- نداشتن سوءپیشینه کیفری یا محکومیت مؤثر قضایی
- صلاحیت اخلاقی و خانوادگی مطابق نظر کارشناسان بهزیستی
نکته حقوقی مهم: اگر پزشک قانونی ناباروری زوج یا یکی از آن ها را تأیید کند، ممکن است دادگاه برخی از شرایط بالا را با نظر تخصصی خود نادیده بگیرد.
مدارک مورد نیاز جهت اقدام برای فرزندخواندگی
برای تشکیل پرونده فرزندپذیری، خانواده ها باید مدارک زیر را آماده و به بهزیستی استان محل سکونت خود ارائه دهند:
- تصویر صفحات اول و دوم شناسنامه هر دو نفر
- کپی سند ازدواج
- گواهی پزشک متخصص زنان مبنی بر نازایی
- گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن (در صورت وجود)
- گواهی تمکن مالی (سند ملک، فیش حقوقی، مدارک خودرو و …)
- گواهی سلامت کامل از پزشک قانونی (برای بیماری های جسمی و روانی)
- گواهی عدم اعتیاد (از مراکز معتبر درمانی یا پزشکی قانونی)
- گواهی سوء پیشینه کیفری
مشاوره پیش از سرپرستی؛ گامی حیاتی
تمام متقاضیان موظف اند در جلسات مشاوره ای که توسط متخصصان بهزیستی برگزار می شود، شرکت کنند. هدف این جلسات، سنجش آمادگی روانی خانواده برای پذیرش فرزند و آگاهی آن ها از مسئولیت ها و چالش های پیش روست.
مراحل واگذاری کودک به خانواده
- طرح پرونده در کمیته فرزندخواندگی
در صورت تأیید شرایط، خانواده در لیست نوبت قرار می گیرد و با رسیدن نوبت، برای انتخاب فرزند به شیرخوارگاه معرفی می شود. - دوره آزمایشی سرپرستی
پس از انتخاب کودک، حکم سرپرستی موقت ۶ ماهه از سوی دادگاه صادر شده و کودک به صورت رسمی اما موقت، به خانواده تحویل داده می شود. - بازدیدهای مددکار اجتماعی
در این مدت، حداقل سه بار مددکار به خانه خانواده مراجعه می کند تا نحوه مراقبت از کودک و شرایط روانی و محیطی آن را بررسی کند. - صدور حکم قطعی سرپرستی
اگر همه چیز طبق گزارش های مددکاری مطلوب باشد، دادگاه حکم نهایی سرپرستی دائم را صادر می کند. - دریافت شناسنامه با نام والدین قانونی
پس از صدور حکم قطعی، شناسنامه ای با مشخصات والدین جدید برای کودک صادر می شود.
حمایت های مالی و حقوقی از کودک فرزندخوانده
به منظور تضمین آینده کودک و جبران عدم امکان بهره مندی از ارث والدین زیستی، اقدامات زیر انجام می گیرد:
- صلح اموال: والدین موظف اند یک سوم از اموال خود را طی سند رسمی به نام کودک کنند.
- افتتاح حساب پس انداز یا بیمه آتیه: برای تأمین آینده مالی کودک.
- وثایق مالی یا تضمین نامه ها: در صورت لزوم، از سوی دادگاه درخواست می شود.
فسخ حکم فرزندخواندگی
در موارد خاص، از جمله:
- اثبات سوءرفتار یا عدم صلاحیت والدین جدید
- یا مراجعه والدین زیستی کودک با رأی دادگاه
سازمان بهزیستی می تواند تقاضای فسخ حکم سرپرستی را مطرح کند و پرونده به دادگاه بازگردد.
مزایا و چالش های فرزندخواندگی
مزایای فرزندخواندگی برای خانواده
فرزندخواندگی نه تنها یک کار انسانی ارزشمند است، بلکه مزایای فراوانی برای والدین به همراه دارد:
- تجربه لذت والد بودن: بسیاری از خانواده ها که امکان فرزندآوری طبیعی ندارند، از طریق فرزندخواندگی تجربه شیرین پدر و مادر بودن را تجربه می کنند.
- ایجاد پیوند عاطفی عمیق: با گذشت زمان، فرزندان خوانده به بخشی جدانشدنی از خانواده تبدیل می شوند.
- ایفای نقش در زندگی یک انسان: شما می توانید آینده یک کودک بی سرپرست یا بدسرپرست را به کلی تغییر دهید.
- غنای فرهنگی و انسانی: فرزندخواندگی در بسیاری از جوامع به عنوان یک عمل خیر و ارزشمند اجتماعی شناخته می شود.
چالش های فرزندخواندگی برای والدین
در کنار مزایا، لازم است با چالش های احتمالی این مسیر نیز آشنا باشید:
- پذیرش کودک از سوی خانواده و اطرافیان: گاهی اوقات اطرافیان به طور کامل کودک خوانده را نمی پذیرند و ممکن است برخوردهای ناخوشایند داشته باشند.
- کنجکاوی کودک درباره خانواده بیولوژیکی: با بزرگ تر شدن کودک، ممکن است پرسش هایی درباره والدین واقعی اش مطرح شود که نیازمند پاسخ گویی آگاهانه و صادقانه است.
- سازگاری رفتاری و روانی: برخی کودکان (به ویژه در سنین بالاتر) ممکن است دچار مشکلات رفتاری یا روحی باشند که نیاز به صبوری و کمک تخصصی دارند.
- مسائل قانونی یا اداری طولانی: مراحل حقوقی ممکن است زمان بر و گاه پیچیده باشند که نیاز به پیگیری منظم دارد.
توصیه کاربردی
- پیش از آغاز مسیر فرزندخواندگی، حتما در جلسات مشاوره روان شناسی و تربیتی شرکت کنید.
- با خانواده خود در مورد تصمیم تان گفت وگو کرده و از حمایت آن ها مطمئن شوید.
- از ابتدا کودک را با صداقت تربیت کنید؛ دانستن هویت واقعی خود برای بسیاری از کودکان مهم است و باید به درستی هدایت شود.
سخنی از نی نی تینی
فرزندخواندگی اقدامی سرشار از عشق و تعهد است. اما نباید تصمیمی شتاب زده و صرفا احساسی باشد. اگر در فکر پذیرش یک کودک هستید، حتما از مشاوران حرفه ای کمک بگیرید و با آگاهی کامل وارد این مسیر ارزشمند شوید.
در پایان، اگر شما یا یکی از نزدیکانتان در فکر پذیرش یک کودک هستید، خوشحال می شویم تجربیات، نگرانی ها یا سؤالاتتان را با ما به اشتراک بگذارید. آیا تا به حال فرایند فرزندخواندگی را تجربه کرده اید؟ یا در حال بررسی شرایط آن هستید؟ با ما در میان بگذارید که چه موضوعاتی برایتان مبهم است تا در نوشته های آینده به آن ها بپردازیم.
همین حالا مشارکت کنید و دیدگاهتان را بنویسید؛ منتظرتان هستیم.
