ناباروری در زنان

ناباروری به ناتوانی در باردار شدن گفته می شود. پزشکان زمانی آن را تشخیص می دهند که یک فرد یا زوج به مدت 12 ماه رابطه جنسی بدون جلوگیری داشته باشند اما بارداری رخ ندهد. گزینه های درمانی زیادی برای ناباروری در زنان وجود دارد، از جمله داروهایی برای اصلاح مشکلات هورمونی، جراحی، و روش های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF).

ناباروری در زنان چیست؟

ناباروری در زنان یک بیماری است که به این معناست که شما قادر به باردار شدن نیستید. برای زنان، تشخیص ناباروری زمانی مطرح می شود که:

• اگر بالای 35 سال سن دارید، بعد از شش ماه تلاش برای باردار شدن بدون موفقیت.
• اگر زیر 35 سال هستید، بعد از یک سال تلاش برای بارداری بدون موفقیت.

تلاش برای باردار شدن یعنی داشتن رابطه جنسی منظم بدون استفاده از روش های جلوگیری از بارداری. برخی افراد ممکن است زودتر از این زمان ها نیز تشخیص ناباروری بگیرند، مثلا اگر یک بیماری زمینه ای یا مشکل رحمی (uterine factor infertility) داشته باشند.

دلایل ناباروری می توانند از سوی هر دو شریک جنسی باشند. در واقع، ناباروری به همان اندازه ممکن است به خاطر مشکل در سیستم تولیدمثل مردانه باشد که در سیستم تولیدمثل زنانه.

در زنان، ناباروری می تواند به علت سن، اختلالات هورمونی، بیماری ها و عوامل سبک زندگی یا محیطی رخ دهد.

نام دیگر این نوع از ناباروری، ناباروری با منشأ زنانه (female factor infertility) است.

انواع ناباروری در زنان

ناباروری در زنان ممکن است اولیه یا ثانویه باشد:

• ناباروری اولیه یعنی شما هرگز باردار نشده اید و نمی توانید بعد از شش ماه (اگر بالای 35 سال هستید) یا یک سال (اگر زیر 35 سال هستید) تلاش برای بارداری، باردار شوید.
• ناباروری ثانویه زمانی است که قبلا یک بارداری موفق داشته اید، اما دیگر نمی توانید دوباره باردار شوید.

ناباروری در زنان چقدر شایع است؟

ناباروری یک بیماری شایع است. دست کم 10 درصد از زنان با نوعی از ناباروری مواجه می شوند. احتمال ناباروری با افزایش سن بیشتر می شود.

نشانه ها و علائم ناباروری

نشانه های ناباروری در زنان چیست؟

شایع ترین علامت ناباروری در زنان این است که علی رغم داشتن رابطه جنسی منظم و محافظت نشده، بارداری اتفاق نمی افتد. سایر نشانه ها ممکن است شامل نداشتن قاعدگی یا قاعدگی های نامنظم باشد.

دلیل ناباروری در زنان چیست؟

دلایل مختلفی برای ناباروری وجود دارد. اما گاهی اوقات تشخیص علت دقیق سخت است و برخی از زوج ها دچار ناباروری با علت ناشناخته (unexplained infertility) هستند. برخی از دلایل ناباروری در زنان شامل موارد زیر می شود:

مشکلات رحم (uterus):

مانند پولیپ های رحمی، فیبروم ها (رشدهای غیرسرطانی عضله رحم) یا چسبندگی های داخل رحم (adhesions).

• پولیپ و فیبروم ممکن است در هر زمانی شکل بگیرند.
• چسبندگی معمولا پس از جراحی هایی مانند اتساع و کورتاژ (D&C) به وجود می آید.

مشکلات لوله های فالوپ (fallopian tubes):

شایع ترین دلیل ناباروری ناشی از لوله ها (tubal factor infertility) بیماری التهابی لگن (PID) است.

• بیماری های مقاربتی درمان نشده مثل کلامیدیا و سوزاک علت شایع PID هستند.
• آندومتریوز نیز می تواند باعث ایجاد اسکار (جای زخم) در لوله های فالوپ شود.

 اختلال در تخمک گذاری (Ovulation):

دلایل مختلفی ممکن است منجر به عدم تخمک گذاری منظم شوند، از جمله:

• عدم تعادل هورمونی
• اختلالات تغذیه ای
• سوءمصرف مواد
• مشکلات تیروئیدی
• استرس شدید
• تومورهای هیپوفیز

همه این موارد می توانند تخمک گذاری را مختل کنند.

مشکلات تعداد یا کیفیت تخمک ها:

زنان با تمام تخمک هایی که تا پایان عمر خواهند داشت، به دنیا می آیند.

• این ذخیره ممکن است زودتر از موعد (پیش از یائسگی طبیعی) تمام شود.
• برخی از تخمک ها نیز ممکن است تعداد نادرست کروموزوم داشته باشند و نتوانند بارور شده و به جنین سالم تبدیل شوند.

شایع ترین علت ناباروری در زنان چیست؟

در بیشتر موارد، ناباروری در افراد دارای رحم به دلیل مشکلات در تولید و آزادسازی تخمک (تخمک گذاری) است.

این مشکل می تواند به دلیل سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا نارسایی اولیه تخمدان (POI) باشد؛ یعنی زمانی که تخمدان ها قبل از سن 40 سالگی از کار می افتند و ذخیره تخمک بسیار پایین می آید.

عوامل خطر ناباروری در زنان

فاکتورهای زیادی می توانند خطر ناباروری را افزایش دهند. این عوامل ممکن است شامل شرایط عمومی سلامت، ویژگی های ژنتیکی، سبک زندگی و سن باشند. برخی از عوامل مشخص عبارتند از:

• افزایش سن (احتمال کاهش باروری از دهه 30 به بعد)
• اختلالات هورمونی که تخمک گذاری را مختل می کنند
• چرخه قاعدگی نامنظم یا غیرعادی
• چاقی
• کم وزنی
• ورزش بیش از حد یا ورزش های شدید
• آندومتریوز
• مشکلات ساختاری رحم، لوله های فالوپ یا تخمدان ها
• فیبروم های رحمی
• کیست های تخمدانی
• تومورها
• بیماری های خودایمنی (مثل لوپوس، آرتریت روماتوئید، بیماری هاشیموتو)
• عفونت های مقاربتی که به PID منجر می شوند
• PCOS یا سندروم تخمدان پلی کیستیک
• POI یا نارسایی زودرس تخمدان
• مصرف زیاد الکل یا سوء مصرف مواد
• سیگار کشیدن
• سابقه حاملگی خارج رحمی

سن چه تأثیری بر ناباروری زنان دارد؟

شانس بارداری با افزایش سن کاهش می یابد. تحقیقات نشان می دهد که سن، به ویژه بالای 35 سال، به طور فزاینده ای به یک عامل رایج در ناباروری تبدیل شده، چرا که بسیاری از زوج ها تصمیم می گیرند بچه دار شدن را به دهه 30 یا 40 سالگی موکول کنند.

دلایل کاهش باروری با افزایش سن شامل:

• کاهش تعداد کلی تخمک ها
• افزایش احتمال ناهنجاری های کروموزومی در تخمک ها
• افزایش خطر ابتلا به بیماری های زمینه ای دیگر

با کمال دقت و بدون خلاصه سازی، ترجمه کامل متن زیر را در ادامه می خوانید:

تشخیص و آزمایش ها

چگونه بفهمیم که بارور هستیم؟

تنها یک متخصص سلامت می تواند ناباروری را به طور رسمی تشخیص دهد. اگر در باردار شدن دچار مشکل هستید یا گمان می کنید ممکن است دچار ناباروری باشید، بهتر است با یک متخصص باروری وقت ملاقات بگیرید. آزمایش هایی وجود دارند که به تشخیص کمک می کنند. سعی کنید نگران نباشید؛ بسیاری از افراد با درمان، بارداری موفقی را تجربه می کنند.

در جلسه تشخیص ناباروری در زنان، پزشک چه سؤالاتی می پرسد؟

پزشک شما نیاز دارد که سابقه کامل پزشکی تان را بداند، از جمله اطلاعاتی در مورد:

• دوره های قاعدگی شما (مدت زمان، میزان خون ریزی و …).
• هرگونه بارداری قبلی، از جمله سقط  جنین.
• درد لگن.
• خون ریزی یا ترشحات غیرعادی از واژن.
• سابقه جراحی های شکمی یا لگنی.
• عفونت های قبلی رحم یا واژن، از جمله عفونت های منتقله از راه جنسی (STIs).

پزشک برای تشخیص ناباروری در زنان چه آزمایش هایی انجام می دهد؟

بیشتر آزمایش ها در مطب پزشک انجام می شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه فیزیکی.
• معاینه لگن.
• سونوگرافی لگنی.

برخی از آزمایش ها باید در آزمایشگاه انجام شوند. این آزمایش ها می توانند شامل موارد زیر باشند:

• آزمایش های خونی: نوع آزمایش خون به سابقه پزشکی و شرایطی که پزشک در حال بررسی آن است بستگی دارد. برای مثال، آزمایش عملکرد تیروئید، آزمایش  سطح هورمون های مؤثر در تخمک گذاری و قاعدگی، و آزمایش ذخیره تخمدانی (تعداد تخمک های باقی مانده). کاهش ذخیره تخمدانی یعنی تعداد تخمک های شما کمتر از افراد هم سن شماست.
• هیستروسالپنگوگرافی با اشعه ایکس (HSG): پزشک ماده حاجب را از طریق دهانه رحم به درون حفره رحم تزریق می کند و سپس با اشعه ایکس حرکت آن را در لوله های فالوپ بررسی می کند. این آزمایش برای بررسی انسداد انجام می شود.
• لاپاراسکوپی: در این روش، پزشک یک ابزار کوچک به نام لاپاراسکوپ را وارد شکم می کند تا اندام ها را مشاهده کند.
• سونوگرافی ترانس واژینال: برخلاف سونوگرافی شکمی که پروب روی شکم قرار می گیرد، در این روش پزشک یک پروب را وارد واژن می کند.
• سونوهیستروگرام با سرم نمکی (SIS): این تست پوشش داخلی رحم را از نظر پولیپ، فیبروم یا ناهنجاری های ساختاری بررسی می کند. پزشک رحم را با مایع نمکی پر می کند تا با سونوگرافی ترانس واژینال دید بهتری از حفره رحم داشته باشد. SIS گاهی برای بررسی باز بودن لوله های فالوپ نیز استفاده می شود.
• هیستروسکوپی: در این روش، پزشک یک هیستروسکوپ (دستگاه نازک دارای دوربین) را وارد واژن و سپس از طریق دهانه رحم به داخل رحم می فرستد تا دید دقیق تری از داخل رحم داشته باشد.

مدیریت و درمان

ناباروری زنان چگونه درمان می شود؟

پس از تشخیص ناباروری و مشخص شدن علت آن، پزشک گزینه های درمانی ممکن را پیشنهاد می دهد. این گزینه ها به علت بستگی دارند و می توانند شامل موارد زیر باشند:

• جراحی: اگر مشکل ساختاری، انسداد یا چسبندگی علت ناباروری باشد، ممکن است پزشک با جراحی آن را درمان کند.
• داروهای باروری: داروهای باروری می توانند به تنظیم هورمون ها یا درمان اختلالات تخمک گذاری کمک کنند. برخی داروهای هورمونی نیز باعث تحریک تخمک گذاری و آزاد شدن تخمک می شوند.
• آنتی بیوتیک ها: برای درمان عفونت های دستگاه تناسلی مفیدند.
• آگاهی از باروری: پیگیری تخمک گذاری از طریق بررسی ترشحات دهانه رحم یا اندازه گیری دمای پایه بدن (Basal Body Temperature) می تواند به ارزیابی باروری کمک کند. بسیاری از افرادی که قصد بارداری دارند از کیت های تشخیص زمان تخمک گذاری و اپلیکیشن های تقویم قاعدگی استفاده می کنند.

در برخی موارد، درمان های خاص تری مانند تلقیح داخل رحمی (IUI) یا فناوری های کمک باروری (ART) مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) مورد نیاز است. فرزندخواندگی و رحم جایگزین نیز گزینه هایی برای افراد نابارور هستند که مایل به تشکیل خانواده اند.

عوارض درمان

عوارض درمان های ناباروری بیشتر مربوط به استفاده از داروهای تحریک تخمک گذاری است، که شامل موارد زیر می شود:

• احتمال بیشتر بارداری های چندقلویی (دوقلو، سه قلو و…).
• سندرم تحریک بیش ازحد تخمدان (OHSS): وضعیتی که باعث بزرگ شدن و دردناک شدن تخمدان ها به دلیل داروهای باروری می شود.

چشم انداز و پیش آگهی

اگر دچار ناباروری باشم، چه انتظاری باید داشته باشم؟

چشم انداز ناباروری در زنان تا حد زیادی به شرایط فردی و علت زمینه ای ناباروری بستگی دارد. اگر علت ناباروری، اختلالات تخمک گذاری یا ناهنجاری های ساختاری باشد که قابل درمان هستند، نتیجه اغلب مثبت است. اما برخی شرایط تولیدمثلی مانند ناباروری مربوط به رحم دشوارتر درمان می شوند.

با پزشک خود در مورد سابقه خانوادگی، عوامل خطر و مشکلات پزشکی صحبت کنید تا بهتر بفهمید چه میزان شانس موفقیت برای بارداری دارید.

پیشگیری

آیا می توان از ناباروری زنان پیشگیری کرد؟

اغلب انواع ناباروری زنان قابل پیش بینی یا پیشگیری نیستند، اما ممکن است بتوان برخی از عوامل خطر را با اصلاح سبک زندگی کنترل کرد. این اقدامات شامل:

• کاهش مصرف الکل.
• ترک سیگار.
• حفظ وزن مناسب.
• داشتن برنامه منظم ورزشی.
• رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات.
• تلاش برای خواب کافی (حداقل ۷ ساعت در شبانه روز).

مهم است که به طور منظم به پزشک مراجعه کرده و در مورد عوامل خطر احتمالی صحبت کنید. همچنین پس از شروع روابط جنسی، باید سالی یک بار برای معاینه نزد متخصص زنان بروید تا مشکلاتی که ممکن است باروری شما را تحت تأثیر قرار دهند، زودتر شناسایی شوند.

زندگی با ناباروری

چه زمانی باید برای ناباروری به پزشک مراجعه کرد؟

اگر رابطه جنسی منظم دارید و سیکل های قاعدگی شما قابل پیش بینی هستند، باید پس از ۱۲ ماه تلاش برای بارداری (یا ۶ ماه اگر بالای ۳۵ سال دارید) به پزشک مراجعه کنید. پزشک می تواند علت مشکل را شناسایی کرده و درمان مناسب را پیشنهاد دهد.

سخنی از نی نی تینی

ناباروری می تواند بسیار استرس زا باشد. اگر بیش از 12 ماه تلاش کرده اید و موفق به بارداری نشده اید (یا 6 ماه اگر بالای 35 سال هستید)، با پزشک مشورت کنید. او می تواند علت را پیدا کرده و برنامه درمانی مناسبی تنظیم کند. سعی کنید مثبت اندیش بمانید؛ بیشتر افراد با درمان صحیح موفق به بارداری می شوند.

سوالات متداول