حدود ۵ تا ۱۰ درصد از تمام زنان باردار در دوران بارداری به دیابت مبتلا می‌شوند. این حالت به عنوان دیابت بارداری شناخته می شود و مادر و جنین را در معرض خطرات بیشتری قرار می‌دهد. دیابت بارداری، دیابتی است که برای اولین بار در دوران بارداری تشخیص داده می‌شود. همانند دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲، این بیماری باعث می شود که سطح قند خون شما بسیار بالا برود.
یک خبر خوب این است که برخلاف انواع دیگر دیابت، دیابت بارداری دائمی نیست. پس از تولد نوزاد، سطح قند خون شما به احتمال زیاد به سرعت به حالت عادی بازمی گردد. با این حال، ابتلا به دیابت دوران بارداری خطر ابتلا به انواع دیابت در آینده را افزایش می‌دهد.
علل و دلایل دیابت بارداری
سیستم بدنی ما انسان های به گونه ای است که وقتی غذا می خوریم، سیستم گوارش ما بیشتر غذاها را به قندی به نام گلوکز تبدیل می کند. سلول‌های ما از گلوکز به عنوان سوخت استفاده می‌کنند و برای جذب گلوکز به انسولین نیاز دارند (انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید می‌شود).
اگر بدن شما به اندازه کافی انسولین تولید نکند یا سلول‌ها به خوبی به جذب آن پاسخ ندهند، نمی توانند به اندازه کافی گلوکز جذب کنند و مقدار زیادی از قند در خون شما باقی می ماند.
در دوران بارداری، بدن به طور طبیعی جهت جذب گلوکز بیشتر برای نوزاد، نسبت به انسولین مقاوم تر می‌شود . برای اکثر قریب به اتفاق مادران باردار، این مساله مشکلی را ایجاد نمی‌کند. پانکراس شما فقط انسولین بیشتری تولید می‌کند تا سلول‌ها بتوانند گلوکز اضافی را جذب کنند.
مساله ای که در اینجا به وجود می آید این است که اگر پانکراس نتواند نسبت به تقاضای بیشتر بدن برای انسولین پاسخ دهد، سطح قند خون بسیار بالا می رود. این باعث پدیدار شدن بیماری دیابت بارداری می‌شود که می‌تواند سلامتی مادر و نوزاد را با خطر مواجه کند.
علائم دیابت بارداری
متاسفانه دیابت دوران بارداری به گونه ای است که احتمالاً هیچ علائمی از آن را متوجه نمی‌شوید. به همین دلیل در دوران بارداری برای تشخیص این وضعیت آزمایش خواهید داد.
علائم دیابت دوران بارداری مشابه برخی از علائم شایع بارداری است:
- ادرار مکرر
- تشنگی
- گرسنگی غیرعادی
عوامل خطرناک دیابت بارداری
احتمال ابتلا به دیابت دوران بارداری در صورت داشتن شرایط زیر بیشتر است:
- دارا بودن سن ۲۵ سال یا بیشتر
- داشتن یک خویشاوند نزدیک مبتلا به دیابت
- اضافه وزن بارداری، به ویژه اگر شاخص توده بدنی شما (BMI) 30 یا بیشتر باشد
- داشتن سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- داشتن یک وضعیت پزشکی خاص مانند عدم تحمل گلوکز که دیابت را محتمل تر می‌کند
- مصرف برخی داروها مانند گلوکوکورتیکوئیدها (برای درمان آسم یا نوعی بیماری خودایمنی)، بتا بلوکرها (برای درمان فشار خون بالا یا ضربان قلب سریع) یا داروهای ضد روان‌پریشی (برای درمان مشکلات روانی)
- ابتلا به دیابت بارداری قبلی (۳۰ تا ۶۰ درصد احتمال بازگشت)
- داشتن نوزاد بزرگ قبلی (ماکروزومیا)
- از نژادهای آفریقایی-آمریکایی، بومی-آمریکایی، آسیایی-آمریکایی، هیسپانیک یا جزیره‌نشین اقیانوس آرام بودن
آزمایش‌ها و تشخیص دیابت بارداری
بیشتر زنانی که دیابت دوران بارداری دارند، هیچ علائمی ندارند. به همین دلیل، پزشک یک آزمایش غربالگری برای دیابت دوران بارداری در هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری به شما پیشنهاد می‌دهد. اگر هر کدام از عوامل خطرناک ذکر شده را داشته باشید، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که زودتر آزمایش دهید.
متداول ترین آزمایش برای تشخیص دیابت بارداری، آزمایش غربالگری گلوکز خوراکی است. این آزمایش میزان تولید انسولین بدن شما را اندازه گیری می‌کند. در روز آزمایش، پزشک به شما یک مایع شیرین داده و شما می بایستی آن را بنوشید. یک ساعت بعد، آزمایش خون برای بررسی سطح گلوکز شما انجام می شود.
اگر آزمایش غربالگری نشان دهد که سطح قند خون شما بسیار بالا است، باید یک آزمایش طولانی تر به نام آزمایش تحمل گلوکز خوراکی انجام دهید. برای انجام این آزمایش قبل از نوشیدن مایع شیرین ، باید ۸ ساعت ناشتا باشید.
در این آزمایش خون شما چندین بار آزمایش می‌شود: قبل از آزمایش، سپس یک، دو و سه ساعت بعد از نوشیدن قند. اگر دو نمونه نشان دهد که سطح قند خون شما بسیار بالا است، تشخیص دیابت دوران بارداری برای شما قطعی می شود.
انجام این آزمایش‌ها برای شما و نوزادتان خطر و عوارض جانبی عمده‌ای در پی ندارند. اما مایع ممکن است طعم ناخوشایندی برای شما داشته باشد یا برای شما حالت تهوع ایجاد کند.
درمان دیابت بارداری
در صورت مبتلا بودن به دیابت دوران باردرای، باید پیوسته سطح قند خون خود را در خانه با یک دستگاه کنترل کنید. روند تست قند خون در خانه با دستگاه به این صورت است که در اول صبح با سوزن دستگاه سر انگشت خود را سوراخ کرده و تست را نجام می دهید و سپس یک یا دو ساعت بعد از خوردن وعده غذایی دوباره ان را تکرار می کنید.
حدود ۸۵ درصد از زنان می توانند دیابت بارداری خود را با انجام ورزش های منظم (حتی پیاده روی به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بعد از هر وعده غذایی می‌تواند کمک کند) و تغذیه متعادل و سالم مدیریت کنند. علاوه برا این ممکن است شما بخواهید با یک متخصص تغذیه در این زمینه همکاری کنید تا بدانید چگونه یک رژیم غذایی دیابتی را برای خود تنظیم و آن را دنبال کنید.
درصورتی که سطح قند خون شما همچنان بالا باشد، ممکن است به مصرف دارو یا تزریق انسولین، نیاز داشته باشید. در این صورت پزشک به شما آموزش می‌دهد که چگونه و چه زمانی این کار را انجام دهید.
آیا اگر دیابت بارداری داشته باشم، باید رژیم غذایی خود را تغییر دهم؟
ممکن است به تغییرات زیادی نیاز نداشته باشید. تنها کافیست بر روی سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های بدون چربی و چربی‌های سالم تمرکز کنید.
کربوهیدرات‌ها
هدف تغذیه این است که حدود ۴۰ درصد کالری وارد شده به بدن از کربوهیدرات‌ها صورت گرفته باشد. همانند سایر انواع دیابت، در صورت مبتلا بودن به دیابت بارداری شما باید بیشتر کربوهیدرات‌های پیچیده خواهید خورد و کربوهیدرات‌های ساده مانند قندها و نشاسته‌های تصفیه شده را محدود خواهید کرد. کربوهیدرات‌های پیچیده به آرامی شکسته می‌شوند و دارای فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی زیادی هستند. برخی از کربوهیدرات های پیچیده عبارتند از:
- غلات کامل مانند برنج قهوه‌ای، جو کامل و گندم کامل
- حبوبات مانند لوبیا، نخود و عدس
- سیب زمینی، ذرت و نخود
- میوه کامل شیرین است، بنابراین مصرف آن را به یک تا سه وعده در روز محدود کنید. سعی کنید از نوشیدن آب میوه پرهیز کنید.
- لبنیات دارای لاکتوزکه یک نوع قند است؛ بنابراین آن را مانند یک کربوهیدرات در نظر بگیرید و وعده‌های مصرف آن را محدود کنید.
- سعی کنید از نشاسته‌های تصفیه شده مانند آرد سفید و برنج سفید و هر غذایی شامل قندهای افزوده خودداری کنید.
پروتئین‌ها در دیابت بارداری
پروتئین‌ها باید حدود ۲۰ درصد از رژیم روزانه شما را تشکیل دهند. سعی کنید به پروتئین های بدون چربی (کم چربی) که حاوی چربی‌های ناسالم کمتری هستند، پایبند باشید. مواردی چون:
- ماهی‌ها (کد، گربه ماهی، تیلاپیا و میگو)
- مرغ و بوقلمون بدون پوست
- گوشت گوساله با درصد چربی کمتر
- تخم مرغ یا سفیده تخم مرغ
- لوبیا و عدس
- توفو و سایر محصولات سویا
چربی‌ها
بقیه کالری های دریافتی شما که حدود ۴۰ درصد می باشد، باید از طریق چربی‌ها تامین شود. بیشتر این چربی‌ها باید چربی‌های سالم (غیر اشباع) باشند، مواردی مانند:
- روغن زیتون، گلرنگ و کانولا
- کره‌های بادام زمینی و دیگر مغزها
- مغزهایی مانند بادام، بادام هندی و گردو
- آووکادو
چربی‌های ناسالم (اشباع و ترانس)
مصرف چربی های ناسالم را به میزان کمتر از ۱۰ درصد از کالری روزانه خود محدود کنید. این‌ها چربی ها شامل مواردی چون کره، لبنیات پرچرب، گوشت‌های چرب و غذاهایی با چربی‌های ترانس می‌شوند.
اگر دیابت بارداری داشته باشم، چگونه می توانم از افزایش ناگهانی قند خون خود جلوگیری کنم ؟
سطح قند خون شما به طور طبیعی در طول شبانه روز کمی تغییر می‌کند. به همین دلیل مواردی که می توانند به کنترل سطح قند خون در محدوده مناسب کمک کنند، عبارتند از:
- عدم مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی مقدار زیادی قند ساده، مانند نوشابه‌ها، آب میوه‌ها و دسرها که سبب افزایش ناگهانی قند خون شما می‌شوند.
- مصرف روزانه سه وعده کوچک غذا به همراه دو تا سه میان وعده سالم به منظور پایدار ماندن سطح قند خون. سعی کنید هر دو تا سه ساعت چیزی بخورید و وعده‌های غذایی را از دست ندهید.
- در هر وعده غذایی مقداری پروتئین بدون چربی بگنجانید تا به متعادل نگه داشتن قند خون کمک کنید. پروتئین به شما کمک می کند احساس سیری کنید، انرژی پایدار داشته باشید و کنترل بهتری بر قند خون داشته باشید.
- قبل از خواب یک میان وعده بخورید و صبحانه خوبی میل کنید. مصرف کربوهیدرات و میوه را محدود کنید.
- توسط یک اپلیکیشن غذاهای مصرفی خود را پیگیری و مدیریت کنید تا روند‌های مربوط به حال و انرژی دریافتی خود را مشاهده کنید.
- به یاد داشته باشید که مقدار زیادی آب بنوشید. اگر دلتان برای نوشابه تنگ شده است، یک قطره لیمو یا لیموترش به آب خود اضافه کنید.
اگر دیابت بارداری داشته باشم، چگونه وعده‌های غذایی خود را برنامه ریزی کنم ؟
با پزشک خود درباره درمان تغذیه ای پزشکی (MNT) مشورت کنید. یک برنامه غذایی شخصی را از یک متخصص تغذیه درخواست کنید. متخصص تغذیه با شما در مورد موضوعات زیر صحبت خواهد کرد:
- اندازه‌های وعده غذایی
- برنامه ریزی وعده‌های غذایی و میان وعده‌های سالم
- تعادل کربوهیدرات، پروتئین و چربی در وعده های غذایی
- انواع کربوهیدرات‌ها، مقدار مصرف آنها و زمان خوردن از مصرف آنها
- زمان بندی انسولین با خوردن
- تأثیر ورزش بر رژیم غذایی و انسولین
- دریافت فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز برای یک بارداری سالم
با پیشرفت بارداری، متخصص تغذیه ممکن است برنامه شما را بر اساس سطح قند خون و میزان وزنی که به دست آورده‌اید تغییر دهد. اگر نیاز دارید مصرف انسولین را آغاز کنید، احتمالاً متخصص تغذیه شما تغییرات بیشتری در برنامه ایجاد خواهد کرد.
چگونه دیابت بارداری بر بارداری من تأثیر می‌گذارد؟
این بستگی به وضعیت شما دارد. بیشتر زنانی که دیابت دوران بارداری دارند و می‌توانند سطح گلوکز خود را کنترل کنند، بارداری موفق و نوزاد سالمی دارند. اما دیابت دوران بارداری خطر ابتلا به برخی عوارض بارداری را برای شما و نوزادتان افزایش می‌دهد. برخی از این موارد عبارتند از:
- شما ممکن است در معرض خطر بالای فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی قرار داشته باشید. این شرایط احتمال زایمان زودرس را افزایش می‌دهند و می‌توانند مشکلات را برای شما و نوزادتان ایجاد کنند.
- به دلیل قند اضافی موجود در خون به دلیل دیابت بارداری، این احتمال وجود دارد که نوزادان بیشتر از حد متوسط رشد کنند. به این حالت ماکروزومیا گفته می شود. نوزادان بزرگ می‌توانند در کانال زایمان گیر کنند ، که این می تواند به عصب‌های گردن و شانه آن ها آسیب وارد کند. پزشک شما ممکن است در این شرایط زایمان به روش سزارین را توصیه کند، به ویژه اگر نوزاد شما بیش از حد نرمال بزرگ باشد.
- احتمال بیشتری دارد که قبل از رسیدن به ترم کامل بارداری، به زایمان القا شده پزشکی نیاز داشته باشید. احتمال ابتلای نوزادان زودرس به مشکلات سلامتی بسیار بیشتر است و ممکن است نیاز به مراقبت اضافی پس از تولد داشته باشند.
- در صورتی که شما برای کنترل قند خون خود در دوران بارداری، دارو مصرف کرده باشید، پزشم شما روند زایمان را کنترل خواهد کرد و ممکن است در طول زایمان آزمایش‌های گلوکز و انسولین از طریق IV داشته باشید.
چگونه دیابت بارداری بر نوزاد من تأثیر می‌گذارد؟
نگرانی در مورد تأثیر دیابت دوران بارداری بر سلامتی نوزادتان طبیعی است. خبر خوب این است که اگر قند خون شما به خوبی مدیریت شود، چه از طریق رژیم غذایی و چه از طریق دارو (یا هر دو)، احتمال بروز مشکلات برای نوزادتان بسیار کمتر است.
همانطور که بارها گفته ایم اگر دیابت دوران بارداری که به خوبی کنترل نشود می تواند مشکلات جدی ایجاد کند. ممکن است نوزاد ، نیاز به گذراندن مدتی در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) پس از تولد، داشته باشد. این مساله به نحوه زایمان و وضعیت نوزاد بستگی دارد.
قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
نوزاد شما به تولید مقدار زیادی انسولین برای مدیریت گلوکز اضافی در خون خود عادت کرده است. پس از تولد، تا زمانی که نوزاد با این شرایط منطبق نشود، خطر قند خون پایین وجود دارد. احتمالاً پزشک شما نوزاد را به دقت آزمایش و نظارت خواهد کرد. تغذیه نوزاد به محض تولد، ترجیحاً با شیردهی، می‌تواند از هیپوگلیسمی جلوگیری یا آن را اصلاح کند. در موارد شدید، نوزاد نیاز به تامین گلوکز از طریق IV خواهد داشت.
مشکلات تنفسی
نوزاد ممکن است بیشتر در معرض خطر ابتلا مشکلات تنفسی هنگام تولد باشد، به‌ویژه اگر زودتر به دنیا آمده باشد. اگر دیابت بارداری داشته باشید، ریه‌های نوزاد شما معمولاً کمی دیرتر بالغ می‌شوند.
مشکلات قلبی
اگر خون شما به ویژه بالا باشد، عملکرد قلب نوزاد می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. دیابت دوران بارداری گاهی اوقات باعث ضخیم شدن عضله قلب نوزاد (کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک) می‌شود، که جذب کافی اکسیژن به خون او را سخت می‌کند.
نگرانی‌های بلندمدت
همچنین خطرات بلندمدتی مرتبط با داشتن نوزاد بزرگ وجود دارد. احتمال بیشتری در ابتلای نوزادان بزرگ تر دوران کودکی به اضافه وزن یا چاقی وجود دارد. همچنین آنها خطر بالاتری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده دارند.
آیا می‌توانم با وجود دیابت بارداری یک بارداری سالم داشته باشم؟
تشخیص دیابت دوران بارداری ممکن است شما را ناراحت و نگران کند. اما با درمان مناسب و مدیریت دقیق، امکان داشتن یک بارداری بدون عارضه و نوزادی سالم وجود دارد.
مهم‌ترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که برنامه درمانی خود را دنبال کنید. این مساه شامل پایبندی به برنامه‌های غذایی، نظارت بر قند خون، ورزش منظم و حضور در تمامی ملاقات‌های پریناتال است.
طبیعی است که در ابتدا دیابت دوران بارداری را دشوار بدانید. ممکن است وقتی نمی‌توانید از غذاهای مورد علاقه خود لذت ببرید، دچار احساس محرومیت شوید. همچنین ممکن است سخت باشد که به خود برای ورزش کردن انگیزه دهید، به ویژه اگر احساس خستگی و بی‌حالی کنید.
اینجا چند نکته وجود دارد که ممکن است به شما کمک کند که به برنامه درمانی خود پایبند بمانید:
- از همسرتان و خانواده تان بخواهید که شیرینی‌ها را از خانه دور نگه دارند.
- اگر دلتان برای شیرینی تنگ شده است، راه‌های دیگری پیدا کنید.
- یک همراه ورزشی پیدا کنید تا به شما انگیزه دهد.
- درخواست کمک کنید. چه از پزشک و چه از خانواده.
علائم هشداری که باید در صورت داشتن دیابت دوران بارداری به پزشک مراجعه کنید
اگر دیابت بارداری دارید، احتمالاً به‌طور مرتب پزشک خود را ملاقات خواهید کرد. اما اگر بین ویزیت‌ها حال خوبی ندارید یا علائم غیرعادی مشاهده کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
علائم زیر می توانند به معنای این باشند که قند خون شما بسیار بالا است.
- احساس تشنگی زیاد
- ادرار بیشتر از حد معمول
- احساس خستگی شدید
- احساس تهوع شدید
- تاری دید
