گلومرولونفریت در کودکان

مقدمه
گلومرولونفریت در کودکان یکی از بیماری های کلیوی است که می تواند به صورت ناگهانی یا تدریجی بروز کند و در صورت عدم درمان، به نارسایی کلیه منجر شود. بسیاری از والدین زمانی که متوجه تغییر رنگ یا کاهش حجم ادرار فرزندشان می شوند، نگران می گردند و به دنبال یافتن علت هستند. در واقع، این بیماری به التهاب گلومرول ها (واحدهای تصفیه کننده خون در کلیه) مربوط می شود که نقش حیاتی در پاکسازی مواد زائد از بدن دارند.

در این مقاله، به زبان ساده و کاربردی، همه چیز درباره علت، علائم، روش های تشخیص و درمان گلومرولونفریت در کودکان را بررسی می کنیم.

گلومرولونفریت در کودکان چیست؟

کلیه ها در بدن کودک مانند فیلترهایی عمل می کنند که مواد زائد و مایعات اضافی را از خون خارج می کنند. درون هر کلیه، هزاران واحد ریز وجود دارد که به آن ها گلومرول گفته می شود. این گلومرول ها رشته هایی از مویرگ های خونی هستند که مواد را از خون گرفته و به ادرار منتقل می کنند.

وقتی این بخش های حساس دچار التهاب شوند، بیماری ای به نام گلومرولونفریت در کودکان و بزرگسالان ایجاد می شود. التهاب باعث می شود که کلیه ها نتوانند به درستی خون را تصفیه کنند و در نتیجه مواد زائد در بدن تجمع پیدا کند. این بیماری می تواند حاد (ناگهانی و موقتی) یا مزمن (طولانی مدت) باشد و اگر به موقع درمان نشود، ممکن است عملکرد کلیه را به طور جدی تحت تأثیر قرار دهد.

علت گلومرولونفریت در کودکان چیست؟

علت گلومرولونفریت در کودکان ممکن است متنوع باشد و گاهی در اثر عفونت ها یا بیماری های خودایمنی به وجود آید. در این حالت سیستم ایمنی بدن که معمولا با میکروب ها مبارزه می کند، به اشتباه به بافت های سالم از جمله کلیه ها حمله می کند. برخی از علل شایع گلومرولونفریت در کودکان عبارت اند از:

• بیماری های خودایمنی سیستمیک: در این بیماری ها سیستم ایمنی بدن به سلول های سالم بدن حمله می کند. یکی از شناخته شده ترین آن ها لوپوس سیستمیک است که می تواند پوست، مفاصل و کلیه ها را درگیر کند.
• پولی آرتریت نودوزا: التهاب رگ های خونی است که جریان خون را در بدن مختل می کند و ممکن است به کلیه ها آسیب برساند.
• گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت: نوعی بیماری التهابی پیش رونده است که اندام های مختلف بدن از جمله کلیه ها را درگیر می کند.
• پورپورای هنوخ-شونلاین: نوعی التهاب رگ های خونی است که باعث بروز لکه های بنفش رنگ روی پوست (پورپورا) و گاهی مشکلات گوارشی و کلیوی می شود.
• سندرم آلپورت: نوعی بیماری ارثی است که هم در پسران و هم در دختران دیده می شود، ولی پسران بیشتر دچار مشکلات کلیوی می شوند. درمان در این مورد معمولا روی کنترل فشار خون و پیشگیری از آسیب کلیه تمرکز دارد.
• عفونت استرپتوکوکی: یکی از شایع ترین علل گلومرولونفریت در کودکان، عفونت گلو (گلودرد چرکی) یا عفونت های تنفسی ناشی از باکتری استرپتوکوک است. معمولا یک تا دو هفته پس از عفونت، علائم بیماری ظاهر می شوند.
• هپاتیت B: در موارد نادر، این ویروس از مادر به نوزاد منتقل می شود یا از طریق انتقال خون وارد بدن می گردد و می تواند به کلیه ها آسیب برساند.

چه کودکانی در معرض خطر گلومرولونفریت هستند؟

برخی از کودکان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند، از جمله می توان به این موارد اشاره کرد:

• کودکانی که به لوپوس یا سایر بیماری های خودایمنی مبتلا هستند.
• کسانی که دچار پولی آرتریت نودوزا یا گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت هستند.
• کودکانی با سابقه پورپورای هنوخ-شونلاین یا سندرم آلپورت.
• کودکانی که عفونت های استرپتوکوکی مکرر مانند گلودرد چرکی دارند.

آگاهی از این عوامل خطر به والدین کمک می کند تا در صورت مشاهده علائم مشکوک، سریع تر به پزشک مراجعه کنند.

علائم گلومرولونفریت در کودکان

علائم گلومرولونفریت در کودکان ممکن است در هر کودک متفاوت باشد، اما شایع ترین نشانه ها عبارت اند از:

• تغییر رنگ ادرار به قهوه ای یا تیره (به دلیل وجود خون یا پروتئین در ادرار)
• گلودرد
• کاهش حجم ادرار
• خستگی، بی حالی یا کم انرژی بودن
• تنگی نفس یا دشواری در تنفس
• سردرد
• فشار خون بالا
• تشنج در اثر بالا بودن فشار خون
• بروز بثورات پوستی به ویژه در ناحیه باسن و پاها
• کاهش وزن
• درد مفاصل
• رنگ پریدگی پوست
• تورم بدن به ویژه در صورت، پاها یا دست ها (ادم یا تجمع مایع)

از آن جا که برخی از این نشانه ها شبیه علائم سایر بیماری ها هستند، لازم است در صورت مشاهده هرکدام از آن ها، کودک توسط پزشک بررسی شود تا تشخیص دقیق انجام گیرد.

تشخیص گلومرولونفریت در کودکان

برای تشخیص گلومرولونفریت در کودکان، پزشک ابتدا شرح حال دقیق از وضعیت سلامت کودک و خانواده می گیرد و سپس معاینه فیزیکی انجام می دهد. آزمایش های تکمیلی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کشت گلو: برای بررسی وجود باکتری استرپتوکوک، پزشک با یک سواب نمونه ای از گلو برمی دارد.
• آزمایش خون: برای بررسی عملکرد کلیه، سطح الکترولیت ها و شمارش سلول های خونی.
• آزمایش ادرار: برای بررسی وجود خون، پروتئین یا سایر اختلالات در ادرار.
• نوار قلب (ECG): برای بررسی فعالیت الکتریکی قلب، ریتم های غیرطبیعی و آسیب احتمالی به عضله قلب.
• سونوگرافی کلیه: یک روش بدون درد است که با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از کلیه ها به دست می دهد تا اندازه، شکل و وجود سنگ یا توده بررسی شود.
• عکس قفسه سینه: برای بررسی وجود مایع در ریه ها یا بزرگ شدگی قلب.
• بیوپسی کلیه: در موارد خاص، پزشک نمونه کوچکی از بافت کلیه را با سوزن (یا در حین جراحی) برمی دارد تا زیر میکروسکوپ بررسی شود.

درمان گلومرولونفریت در کودکان

در بیشتر موارد، کودک توسط پزشک کودکان و نفرولوژیست (پزشک متخصص کلیه) تحت درمان قرار می گیرد. روش درمان به علت، شدت بیماری و وضعیت کلی سلامت کودک بستگی دارد. هدف درمان معمولا کاهش التهاب، پیشگیری از آسیب بیشتر به کلیه و کنترل علائم است.

اصلاح رژیم غذایی

ممکن است لازم باشد رژیم غذایی کودک تغییر کند تا فشار کمتری به کلیه ها وارد شود:

• کاهش مصرف پروتئین: مصرف زیاد پروتئین باعث تجمع مواد زائد در بدن می شود. پزشک میزان مناسب پروتئین را تعیین می کند.
• محدودیت در مصرف پتاسیم: در صورت عملکرد ضعیف کلیه، پتاسیم در خون تجمع می یابد. بنابراین ممکن است کودک از خوردن مواد غذایی مانند موز، سیب زمینی یا گوجه فرنگی منع شود.
• کاهش فسفر: افزایش فسفر در خون باعث خروج کلسیم از استخوان ها می شود و احتمال شکستگی استخوان ها را بالا می برد.
• رعایت رژیم کم نمک: مصرف نمک زیاد باعث احتباس مایعات و بالا رفتن فشار خون می شود، بنابراین کاهش نمک ضروری است.

درمان دارویی

پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:

• ادرارآورها (دیورتیک ها): برای دفع مایعات اضافی و کاهش تورم بدن.
• داروهای کنترل فشار خون: برای پیشگیری از آسیب بیشتر به کلیه ها.
• داروهای مهار فسفات: برای کاهش سطح فسفر در خون.
• داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی: در مواردی که التهاب ناشی از پاسخ بیش فعال سیستم ایمنی است.

دیالیز

اگر عملکرد کلیه به شدت کاهش یافته باشد و مواد سمی یا مایعات اضافی در بدن جمع شوند، ممکن است نیاز به دیالیز باشد. دیالیز به دو روش انجام می شود:

دیالیز صفاقی

در این روش که معمولا می توان آن را در خانه انجام داد، از لایه درونی شکم (صفاق) برای تصفیه خون استفاده می شود. پزشک لوله ای انعطاف پذیر (کاتتر) را در شکم کودک قرار می دهد و مایع مخصوصی به نام دیالیزیت وارد شکم می شود. این مایع مواد زائد را از طریق دیواره صفاق جذب کرده و سپس تخلیه می شود. هر بار پر و خالی شدن این مایع را یک «تبادل» می نامند.

همودیالیز در کودکان

همودیالیز (Hemodialysis) یکی از روش های اصلی درمان در کودکان مبتلا به گلومرولونفریت پیشرفته است، زمانی که کلیه ها قادر به پاکسازی خون از مواد زائد و مایعات اضافی نیستند. این روش معمولا در بیمارستان یا مراکز تخصصی دیالیز و زیر نظر پزشکان و پرستاران انجام می شود.

در این روش، ابتدا در طی یک عمل جراحی کوچک، نوعی دسترسی ویژه به جریان خون به نام فیستول شریانی-وریدی (AV Fistula) در بدن کودک ایجاد می شود. در این روش، یک شریان و یک ورید به هم متصل می شوند تا جریان خون بیشتری برای دستگاه دیالیز فراهم شود. معمولا این فیستول در بازوی کودک ایجاد می شود.

در برخی موارد، ممکن است از کاتتر وریدی خارجی نیز برای اتصال به دستگاه استفاده شود، هرچند این روش برای درمان های طولانی مدت کمتر مورد استفاده قرار می گیرد، زیرا احتمال عفونت در آن بیشتر است.

پس از ایجاد مسیر مناسب، کودک به دستگاه بزرگ همودیالیز متصل می شود. خون از بدن کودک از طریق لوله ای وارد دستگاه می شود، درون فیلترهای مخصوص (دیالیزر) تصفیه می گردد و مواد سمی، نمک های اضافی و مایعات مازاد از آن حذف می شود. سپس خون پاک سازی شده از طریق لوله ای دیگر به بدن کودک بازمی گردد.

مدت و دفعات درمان:

همودیالیز معمولا چند بار در هفته انجام می شود و هر جلسه بین 4 تا 5 ساعت طول می کشد. این فرآیند ممکن است برای کودک خسته کننده باشد، بنابراین توصیه می شود والدین در طول درمان، با خود کتاب، اسباب بازی یا بازی های فکری بیاورند تا کودک احساس آرامش و سرگرمی بیشتری داشته باشد.

پیش از شروع درمان، حتما با پزشک کودک خود درباره مزایا، خطرات و عوارض جانبی احتمالی همودیالیز صحبت کنید. این عوارض ممکن است شامل خستگی، افت فشار خون یا تحریک در محل فیستول باشد، اما با مراقبت مناسب و تنظیم دقیق برنامه درمانی، معمولا کنترل می شوند.

عوارض احتمالی گلومرولونفریت در کودکان

اگر گلومرولونفریت در کودکان به موقع درمان نشود یا نوع مزمن آن کنترل نگردد، ممکن است در نهایت به نارسایی کلیه منجر شود. نارسایی کلیه به معنای ناتوانی کامل کلیه در تصفیه خون است و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه پیدا می کند.

به همین دلیل، پیگیری دقیق درمان، مصرف منظم داروها، رعایت رژیم غذایی و معاینات دوره ای پزشک اهمیت بسیار زیادی دارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

والدین باید در موارد زیر فورا با پزشک کودک تماس بگیرند:

• اگر علائم بیماری بهبود پیدا نکرد یا بدتر شد.
• اگر علائم جدیدی مانند تب، ورم، تغییر رنگ ادرار یا کاهش انرژی ظاهر شد.
• در صورت بروز عوارض دارویی یا علائم غیرعادی پس از دیالیز.

اقدام سریع در این مواقع می تواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض خطرناک جلوگیری کند.

نکات کلیدی درباره گلومرولونفریت در کودکان

• کلیه ها از واحدهای کوچکی به نام گلومرول تشکیل شده اند که وظیفه تصفیه خون را بر عهده دارند. التهاب در این واحدها باعث بروز گلومرولونفریت در کودکان می شود.
• این بیماری می تواند به دلایل مختلفی از جمله بیماری های خودایمنی یا عفونت های باکتریایی ایجاد شود.
• از جمله علائم آن می توان به ادرار تیره، کاهش حجم ادرار، ورم بدن، فشار خون بالا و خستگی مفرط اشاره کرد.
• درمان گلومرولونفریت در کودکان بسته به نوع و شدت بیماری، شامل اصلاح رژیم غذایی، مصرف داروها و در موارد شدید، دیالیز است.
• اگر درمان به موقع انجام نشود، بیماری می تواند به نارسایی کلیه منجر شود.

سخنی از نی نی تینی

گلومرولونفریت در کودکان بیماری ای جدی اما قابل کنترل است. با تشخیص به موقع، درمان مناسب و مراقبت های منظم پزشکی، بسیاری از کودکان می توانند زندگی سالم و طبیعی داشته باشند. توجه به رژیم غذایی، کنترل فشار خون و مراجعه منظم به پزشک، نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری دارد.