کیست برونکوژنیک یکی از ناهنجاری های مادرزادی نادر در قفسه سینه است که معمولا در دوران رشد جنین ایجاد می شود. این کیست ها ممکن است سال ها بدون علامت باقی بمانند یا در برخی موارد باعث مشکلات تنفسی، عفونت و درد قفسه سینه شوند. شناخت به موقع و درمان مناسب این کیست ها می تواند از بروز عوارض جدی و تهدیدکننده زندگی جلوگیری کند. در این مقاله در مورد این کیست ها توضیح خواهیم داد.
کیست برونکوژنیک چیست؟
کیست برونکوژنیک نوعی رشد غیرطبیعی از بافت است که معمولا در بخش میانی قفسه سینه، یعنی ناحیه ای به نام «مدیاستینوم» تشکیل می شود. این ناحیه در واقع همان فضای میان دو ریه است که اعضایی مهم مانند نای (تراشه)، مری و رگ های بزرگ بدن از آن عبور می کنند.
در بسیاری از موارد، وجود این کیست ها بدون علامت است و فرد ممکن است سال ها از وجود آن بی خبر بماند. با این حال، گاهی اوقات علائم کیست برونکوژنیک شامل تب، عفونت یا مشکلات تنفسی بروز می کند. اگرچه ممکن است این علائم در ابتدا خفیف باشند، اما در صورت بزرگ شدن کیست، می توانند به مرور جدی تر شوند.
پزشکان معمولا توصیه می کنند که برای پیشگیری از عوارض احتمالی، این کیست ها به صورت جراحی خارج شوند. به ویژه اگر کیست باعث فشار بر اندام های حیاتی قفسه سینه شود، انجام جراحی اهمیت زیادی پیدا می کند.
علت کیست برونکوژنیک
علت کیست برونکوژنیک به دوران جنینی برمی گردد. این کیست ها در واقع مادرزادی هستند؛ یعنی نوزاد با آن متولد می شود. در طول رشد جنین، ممکن است بخشی از مجرای تنفسی به درستی شکل نگیرد یا از مسیر اصلی جدا شود. همین اختلال کوچک می تواند منجر به تشکیل یک کیست در قفسه سینه شود.
پزشکان هنوز دقیق نمی دانند چرا این اتفاق در برخی جنین ها رخ می دهد. عواملی مانند اختلالات ژنتیکی، تماس با مواد شیمیایی خاص در دوران بارداری یا عفونت های ویروسی مادر، ممکن است در ایجاد این وضعیت نقش داشته باشند، هرچند شواهد قطعی در این زمینه وجود ندارد.
علائم کیست برونکوژنیک
بسیاری از افراد ممکن است بدون هیچ علامتی زندگی کنند و تنها در زمان انجام تصویربرداری های روتین (مثل سی تی اسکن یا MRI) متوجه وجود کیست شوند. با این حال، وقتی اندازه کیست بزرگ می شود یا به بافت های اطراف فشار وارد می کند، علائم زیر ممکن است ظاهر شود:
- سرفه های مکرر یا خشک که با درمان های معمول بهبود پیدا نمی کند
- تب یا احساس خستگی مزمن به دلیل عفونت احتمالی کیست
- دشواری در بلع (دیسفاژی) در صورتی که کیست به مری فشار بیاورد
- گرفتگی صدا یا خشونت صدا به دلیل اثر بر حنجره یا عصب های اطراف
- تنگی نفس یا خس خس سینه زمانی که کیست به نای یا راه های تنفسی فشار وارد کند
اندازه این کیست ها معمولا بین 2 تا 15 سانتی متر متغیر است. اگر کیست عفونی شود، ممکن است علائم شدیدتر و دردناک تری بروز کند. در این حالت، درمان سریع ضروری است تا از گسترش عفونت جلوگیری شود.
تشخیص کیست برونکوژنیک
تشخیص این نوع کیست معمولا به صورت تصادفی و در جریان بررسی های تصویربرداری انجام می شود. مثلا در برخی موارد، در سونوگرافی دوران بارداری ممکن است وجود کیست در جنین شناسایی شود. در بزرگسالان نیز ممکن است هنگام گرفتن عکس ساده قفسه سینه یا سی تی اسکن به طور اتفاقی دیده شود.
اگر پزشک در آزمایش تصویربرداری شما یا فرزندتان وجود کیست را مشاهده کند، ممکن است برای بررسی دقیق تر آزمایش های زیر را تجویز کند:
- سی تی اسکن (CT Scan): با استفاده از پرتو ایکس و رایانه، تصاویر دقیقی از فضای مدیاستینوم گرفته می شود تا محل دقیق و اندازه کیست مشخص شود.
- ام آرآی (MRI): این روش با استفاده از میدان مغناطیسی، تصاویر واضح تری از بافت های نرم ارائه می دهد و برای بررسی ارتباط کیست با اندام های اطراف مفید است.
- مری نگاری (Esophagram): در این آزمایش، بیمار مایع حاجب خاصی را می بلعد تا پزشک بتواند مسیر مری را از طریق تصویربرداری اشعه ایکس بررسی کند و ببیند آیا کیست بر روی مری فشار آورده است یا نه.
درمان کیست برونکوژنیک
درمان کیست برونکوژنیک معمولا شامل جراحی برای خارج کردن کامل کیست است. این کار نه تنها علائم را برطرف می کند، بلکه خطر بروز عوارضی مثل عفونت یا بدخیمی را هم کاهش می دهد. بسته به سن بیمار، محل کیست و وضعیت عمومی سلامتی، پزشک ممکن است رویکرد متفاوتی را پیشنهاد دهد.
درمان در دوران بارداری
اگر در سونوگرافی بارداری مشخص شود جنین دچار کیست برونکوژنیک است، پزشک متخصص زنان و زایمان وضعیت را به صورت منظم پایش می کند. در صورتی که کیست بسیار بزرگ باشد و بر قلب یا راه های تنفسی جنین فشار بیاورد، ممکن است پزشک عمل تخلیه مایع داخل کیست را در رحم (به صورت داخل رحمی) انجام دهد. این اقدام می تواند از فشار بیش از حد بر قلب جنین جلوگیری کند.
در موارد نادری، ممکن است کیست به حدی بزرگ شود که راه تنفسی جنین را مسدود کند. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است انجام عمل EXIT (اکسیژن رسانی حین زایمان) را توصیه کند. در این روش که با بیهوشی کامل مادر انجام می شود، پزشک بخشی از بدن جنین (سر، گردن و بالاتنه) را از رحم خارج کرده و در حالی که هنوز از طریق بند ناف اکسیژن دریافت می کند، اقدام به خارج کردن کیست می نماید. سپس بند ناف بریده می شود و نوزاد از همان برش به دنیا می آید.
درمان کیست برونکوژنیک در نوزادان
در بسیاری از موارد، نوزادانی که دچار کیست برونکوژنیک هستند، بلافاصله پس از تولد نیازی به درمان ندارند. پزشک متخصص کودکان، سلامت عمومی نوزاد را در ویزیت های دوره ای بررسی کرده و در صورت بروز هرگونه علامت مشکوک، اقدامات تشخیصی یا درمانی را آغاز می کند.
در این مرحله، معمولا تنها پایش دقیق وضعیت تنفسی نوزاد و رشد کیست کافی است. اگر نوزاد دچار علائمی مانند خس خس سینه، تنفس سریع، یا مشکلات بلع شود، پزشک تصمیم می گیرد که آیا لازم است جراحی انجام شود یا خیر. در غیر این صورت، نوزاد بدون هیچ گونه درمان خاصی فقط تحت نظر قرار می گیرد.
نکته مهم برای مادران این است که مراقبت منظم و مراجعه به متخصص اطفال در ماه های نخست زندگی کودک، می تواند از بروز عوارض احتمالی پیشگیری کند و در صورت نیاز، مداخله به موقع انجام شود.
درمان کیست برونکوژنیک در کودکان و بزرگسالان
برای کودکان و بزرگسالان، پزشک معمولا جراحی را به عنوان درمان اصلی پیشنهاد می کند تا خطر عفونت، پارگی کیست یا بدخیمی کاهش یابد. دو روش جراحی متداول برای برداشتن کیست برونکوژنیک وجود دارد:
-
توراکوتومی (Thoracotomy)
در این روش سنتی، جراح با ایجاد یک برش در پهلو، پشت یا بین دنده ها، به فضای قفسه سینه دسترسی پیدا می کند. سپس با دقت، کیست را از میان بافت های اطراف خارج می کند. این روش معمولا برای کیست های بزرگ یا در موقعیت های پیچیده تر به کار می رود.
هرچند دوران نقاهت توراکوتومی کمی طولانی تر است، اما در صورتی که توسط تیم جراحی مجرب انجام شود، نتایج درمانی بسیار خوبی دارد و احتمال بازگشت کیست تقریبا صفر است.
-
جراحی ویدئویی قفسه سینه (VATS)
در این روش مدرن تر که با کمک دوربین فیبر نوری (توراتوسکوپ) انجام می شود، پزشک بدون ایجاد برش بزرگ، از طریق چند سوراخ کوچک به داخل قفسه سینه دسترسی پیدا کرده و کیست را خارج می کند.
مزیت این روش، کاهش درد پس از عمل، کاهش خطر عفونت و بازگشت سریع تر بیمار به زندگی عادی است. امروزه این روش در بسیاری از مراکز جراحی پیشرفته ایران نیز برای برداشتن کیست های کوچک تر استفاده می شود.
عوارض احتمالی درمان کیست برونکوژنیک
مانند هر عمل جراحی دیگری، برداشتن کیست برونکوژنیک هم ممکن است با برخی عوارض پس از عمل همراه باشد. البته احتمال بروز این عوارض کم است، اما آگاهی از آن ها برای بیمار و خانواده بسیار اهمیت دارد.
عوارض احتمالی عبارتند از:
- اختلال در ریتم قلب (آریتمی)، به ویژه در بزرگسالان
- لخته شدن خون یا سکته مغزی که در بزرگسالان شایع تر است
- کبودی یا تورم در محل جراحی
- ریزش ریه (پنوموتوراکس) یا عدم باز شدن کامل کیسه های هوایی ریه (آتلكتازی)
- آسیب به اندام ها یا عصب های اطراف کیست
- خونریزی داخلی یا خارجی
- افت اکسیژن خون (هیپوکسمی)
- درد مزمن پس از جراحی (سندرم درد پس از توراکوتومی)
- عفونت محل جراحی یا ذات الریه (پنومونی)
نوع عوارض ممکن است بسته به روش جراحی و شرایط عمومی بیمار متفاوت باشد. پزشک جراح پیش از عمل، تمام این موارد را برای بیمار توضیح می دهد تا تصمیم آگاهانه تری گرفته شود.
پیش آگهی و آینده بیماران مبتلا به کیست برونکوژنیک
اکثر بیماران پس از درمان، به ویژه در صورت خارج کردن کامل کیست، پیش آگهی بسیار خوبی دارند. پزشک ممکن است هر چند ماه یک بار تصویربرداری دوره ای (مانند سی تی اسکن یا ام آرآی) انجام دهد تا از عدم بازگشت یا رشد مجدد کیست اطمینان حاصل شود.
اگر اندازه کیست در طول زمان بزرگ تر شود یا باعث علائم فشاری شود، معمولا تصمیم به جراحی گرفته می شود. اما در صورتی که کیست کوچک و بدون علامت باشد، پزشک فقط توصیه به پیگیری منظم خواهد کرد.
آیا می توان از بروز کیست برونکوژنیک پیشگیری کرد؟
متأسفانه، پیشگیری از کیست برونکوژنیک ممکن نیست.
زیرا این وضعیت در مرحله رشد جنینی رخ می دهد و ارتباطی با رفتار یا سبک زندگی فرد در دوران بعدی ندارد. با این حال، انجام مراقبت های دقیق بارداری، مصرف مکمل های تجویز شده توسط پزشک، و اجتناب از مصرف دخانیات و مواد شیمیایی مضر در دوران بارداری، می تواند احتمال بروز ناهنجاری های مشابه را کاهش دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که شما یا فرزندتان با هر یک از علائم زیر روبه رو شوید، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- گرفتگی یا خشونت صدایی که بهبود نمی یابد
- مشکل در بلع یا احساس گیر کردن غذا در گلو
- تنفس دشوار، تنگی نفس یا خس خس سینه
در این موارد، پزشک با انجام آزمایش های تصویربرداری و بررسی بالینی، تشخیص می دهد که آیا این علائم ناشی از کیست برونکوژنیک است یا علت دیگری دارد.
سخنی از نی نی تینی
کیست برونکوژنیک یکی از بیماری های مادرزادی نسبتا نادر است که ممکن است سال ها بدون علامت باقی بماند. در برخی موارد، پزشکان این کیست ها را حتی در دوران بارداری و از طریق سونوگرافی شناسایی می کنند.
اگر متوجه شدید شما یا فرزندتان دچار چنین کیستی هستید، طبیعی است که نگران شوید، اما خبر خوب این است که با پیگیری منظم و در صورت نیاز، انجام جراحی توسط پزشکان متخصص، می توان از بروز عوارض جدی مانند مشکلات تنفسی یا خطر بدخیمی جلوگیری کرد. پزشک شما با درک کامل نگرانی هایتان، بهترین روش درمانی متناسب با شرایط تان را پیشنهاد خواهد داد.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربه ای در زمینه کیست برونکوژنیک دارید؟ تجربه خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا سایر مادران هم از تجربیات ارزشمند شما بهره مند شوند.
