کور رنگی در کودکان

کور رنگی در کودکان یکی از اختلالات نسبتا شایع بینایی است که بسیاری از والدین تا سال ها از وجود آن بی خبر می مانند. چون بیشتر کودکان به طور غریزی یاد می گیرند به جای رنگ، از نشانه هایی مثل شکل، نوشته یا ترتیب اشیا برای شناسایی استفاده کنند، تشخیص این مشکل معمولا دیرتر انجام می شود. آگاهی والدین از علائم کور رنگی در کودکان و روش های تشخیص و درمان، می تواند مسیر یادگیری و اعتمادبه نفس کودک را بسیار هموارتر کند. در ادامه این مقاله بیشتر توضیح خواهیم داد.

کور رنگی در کودکان

کور رنگی در کودکان می تواند برای بسیاری از والدین نگران کننده باشد، به خصوص زمانی که کودک وارد دوران مدرسه می شود. در این سن، رنگ ها نقش مهمی در آموزش های اولیه دارند؛ از یادگیری اعداد و اشکال گرفته تا انجام فعالیت های هنری. بنابراین اگر کودکی دچار مشکل در تشخیص رنگ ها باشد، ممکن است در مقایسه با همسالانش با چالش بیشتری روبه رو شود. حتی در محیط خارج از خانه و مدرسه هم، مثل تشخیص چراغ راهنمایی یا رنگ  ماژیک ها، این مشکل می تواند خودش را نشان دهد.

کور رنگی یا نارسایی در دید رنگی شرایطی است که توانایی تشخیص یا تمایز بین برخی رنگ ها یا طیف های رنگی کاهش می یابد. اگرچه علت کور رنگی در کودکان معمولا ژنتیکی است، اما گاهی ممکن است آسیب به چشم، عصب بینایی یا بخش هایی از مغز که مسئول پردازش رنگ هستند، باعث بروز این مشکل شود. در صورت وجود کوررنگی، بخشی از فرآیند یادگیری، تعاملات اجتماعی و حتی اعتمادبه نفس کودک ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد، بنابراین آگاهی والدین اهمیت زیادی دارد.

علت کور رنگی در کودکان و انواع آن

در بیشتر موارد، علت کور رنگی در کودکان وراثتی است و به دلیل عملکرد غیرطبیعی رنگدانه های نوری رخ می دهد. این رنگدانه ها در سلول های مخروطی شبکیه قرار دارند و وظیفه آن ها تشخیص طول موج های مختلف نور و کمک به دیدن رنگ هاست. وقتی یکی از انواع این رنگدانه ها وجود نداشته باشد یا به درستی کار نکند، کودک دچار نارسایی در دید رنگی می شود.

انواع کور رنگی در کودکان شامل موارد زیر است:

• کور رنگی قرمز–سبز: رایج ترین نوع، که کودک در تشخیص طیف های قرمز و سبز مشکل دارد. بسیاری از والدین متوجه می شوند که کودک رنگ هایی مثل قهوه ای، قرمز یا سبز را اشتباه بیان می کند.
• کور رنگی آبی–زرد: کمتر دیده می شود و کودک در تمایز بین رنگ های آبی و زرد دچار مشکل است.
• کور رنگی کامل یا آکروماتوپسیا: نوعی کور رنگی نادر که فرد فقط طیف های خاکستری را می بیند و تقریبا هیچ رنگی را تشخیص نمی دهد. این نوع معمولا با حساسیت شدید به نور و دید کم همراه است.

برای والدین مهم است که بدانند کودکان مبتلا به کور رنگی معمولا قدرت بینایی طبیعی دارند، فقط برداشت مغزی آن ها از رنگ ها متفاوت است.

علائم کور رنگی در کودکان

علائم کور رنگی در کودکان بسته به نوع و شدت مشکل متفاوت است. یکی از اولین نشانه ها معمولا این است که کودک در یادگیری نام رنگ ها یا شناسایی صحیح آن ها دچار مشکل می شود. همچنین، ممکن است کودک هنگام مرتب سازی یا تطبیق وسایل براساس رنگ، عملکرد درستی نداشته باشد.

از دیگر نشانه های رایج می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اشتباه گرفتن رنگ ها، مثل تشخیص بنفش به عنوان آبی یا اشتباه گرفتن قرمز و سبز.
• مشکل در دیدن سایه ها یا تون های یک رنگ، در حالی که این تفاوت ها برای سایر افراد کاملا واضح است.
• ناتوانی در تشخیص تغییرات ظریف رنگ در اشیایی مثل رسیدن میوه ها یا پخته شدن غذا.

نکته مهم این است که بسیاری از کودکان مبتلا به کور رنگی هیچ نشانه واضحی بروز نمی دهند. چون ناخودآگاه یاد می گیرند از سرنخ هایی مثل اندازه، موقعیت یا نوشته ها برای تشخیص اشیاء استفاده کنند. به همین دلیل است که در بسیاری از موارد تشخیص کور رنگی تا زمان انجام تست تخصصی به تأخیر می افتد.

تشخیص کور رنگی در کودکان

برای تشخیص کور رنگی در کودکان روش های مختلفی وجود دارد. یکی از رایج ترین و ساده ترین روش ها تست ایشیهارا است که شامل صفحه هایی با نقاط رنگی است و کودک باید عدد موجود داخل آن را تشخیص دهد.

سایر تست ها عبارت اند از:

• تست HRR: که برای ارزیابی نارسایی در تشخیص رنگ های قرمز، سبز و آبی استفاده می شود.
• تست فانسورث–مانسل 100 Hue: تستی دقیق تر که شامل قرار دادن تراشه های رنگی بر اساس ترتیب طیف رنگی است.

این تست ها معمولا توسط چشم پزشک یا اپتومتریست انجام می شود، اما به طور معمول بخشی از معاینه های روتین چشم نیستند. بنابراین اگر والدین کوچک ترین شکی به کور رنگی در کودکان داشته باشند، باید درخواست انجام تست دید رنگ را مطرح کنند.

در ایران نیز بسیاری از کلینیک های چشم پزشکی و اپتومتری مراکز معتبر این تست ها را ارائه می دهند و والدین می توانند از طریق پایگاه های معتبر مانند سامانه نوبت دهی مراکز درمانی وزارت بهداشت، پزشک متخصص مناسب را انتخاب کنند.

مشاوره با چشم پزشک

کور رنگی در کودکان یک اختلال شایع است و اگرچه درمان قطعی برای اغلب انواع آن وجود ندارد، اما با تشخیص زودهنگام، می توان به کودک کمک کرد تا روش هایی را برای سازگاری بهتر بیاموزد. آگاهی والدین از علائم کور رنگی در کودکان و اهمیت انجام تست های تشخیصی، نقش مهمی در رشد تحصیلی و ارتباطات اجتماعی کودک دارد.

اگر به هر دلیل مشکوک هستید که فرزندتان در تشخیص رنگ ها دچار مشکل است، بهتر است هرچه سریع تر با یک اپتومتریست یا چشم پزشک متخصص کودکان مشورت کنید تا شرایط با دقت بررسی شود.

درمان کور رنگی در کودکان

در حال حاضر، درمان کور رنگی در کودکان در اغلب موارد به شکل کامل ممکن نیست؛ به خصوص وقتی علت کور رنگی ژنتیکی باشد و کودک با نقص در سلول های مخروطی شبکیه متولد شده باشد. اما این به معنی آن نیست که هیچ کاری برای بهبود کیفیت زندگی و یادگیری کودک نمی توان انجام داد. روش های مختلفی وجود دارد که می توانند به کودک کمک کنند بهتر با این شرایط کنار بیاید و توانایی تشخیص رنگی او را تا حدی بهبود دهند.

1- استفاده از عینک های مخصوص کور رنگی

امروزه برخی عینک های تخصصی طراحی شده اند که طیف رنگ ها را برای افراد دچار نارسایی رنگی بهبود می دهند. این عینک ها معمولا برای کور رنگی قرمز–سبز بیشترین کارایی را دارند. باید توجه داشت که این عینک ها درمان قطعی ارائه نمی دهند، اما می توانند تشخیص برخی رنگ ها را برای کودک آسان تر کنند.
در ایران نیز برخی کلینیک های چشم پزشکی و مراکز اپتومتری اقدام به ارائه این عینک ها کرده اند، اما کارایی آن ها بسته به نوع کور رنگی متفاوت است و نیاز به ارزیابی دقیق توسط متخصص دارد.

2- آموزش مهارت های جبرانی

این روش یکی از مهم ترین بخش های کمک به کودک است. در این نوع آموزش:

• کودک یاد می گیرد رنگ ها را از طریق جایگاه، شکل یا برچسب تشخیص دهد.
• در مدرسه، معلمان می توانند از الگوهای قابل تشخیص تر استفاده کنند.
• هنگام کار با لوازم هنری، والدین می توانند از برچسب گذاری رنگ ها استفاده کنند.

این مهارت ها به کودک کمک می کنند تا با کمترین مشکل در فعالیت های روزمره، تکالیف مدرسه و بازی ها پیش برود.

3- اپلیکیشن ها و ابزارهای دیجیتال

برخی نرم افزارها و اپلیکیشن های موبایلی کمک می کنند که رنگ ها با برچسب یا صدای مخصوص برای کودک مشخص شوند. این ابزارها به خصوص برای کودکانی که تازه وارد مدرسه شده اند، می توانند بسیار مفید باشند.

4- درمان های پزشکی در موارد غیرژنتیکی

اگر علت کور رنگی در کودکان آسیب به شبکیه، عصب بینایی یا مشکلات سلامت چشم باشد، درمان علت زمینه ای می تواند به بهبود دید رنگی کمک کند. برای مثال:

• درمان عفونت چشم
• کنترل التهاب ها
• مراقبت از صدمات چشمی
  در چنین مواردی، پیگیری منظم توسط چشم پزشک ضروری است.

5- ژن درمانی (در مراحل تحقیقاتی)

در دنیا، تحقیقات گسترده ای روی ژن درمانی کور رنگی در حال انجام است. این روش روی حیوانات نتایج امیدوارکننده ای داشته اما هنوز برای کودکان به عنوان درمان قطعی در دسترس نیست. والدین باید بدانند که در آینده احتمالا روش های جدیدتر و مؤثرتری به وجود خواهد آمد.

سخنی از نی نی تینی

اگرچه کور رنگی در کودکان اغلب درمان کامل ندارد، اما با تشخیص زودهنگام، عینک های مخصوص، آموزش های جبرانی و مشاوره با یک متخصص بینایی، کودک می تواند بدون محدودیت جدی در مدرسه و زندگی روزمره رشد کند. مهم ترین نکته این است که والدین این مشکل را به عنوان یک اختلال خطرناک تلقی نکنند؛ زیرا بسیاری از کودکان مبتلا به کور رنگی زندگی کاملا طبیعی و موفقی دارند.