تبریک، فرزند شما حالا 3 ساله شده! سه ساله ها عاشق این هستند که بفهمند هر چیزی چطور کار می کند و برای همین، از پرسیدن سؤالات ترسی ندارند. البته این به این معنا نیست که شما باید همه جواب ها را بدانید. در واقع، شما و کودک سه ساله تان می توانید از فکر کردن و کشف کردن چیزهای جدید کنار هم، کلی لذت ببرید. مثلا وقتی کودک تان می پرسد: «چرا آسمون آبیه؟»، می توانید قبل از اینکه وارد توضیح های علمی شوید، بگویید: «نمی دونم، تو چی فکر می کنی؟»
اگر فرزندتان درباره موضوع خاصی سؤالات زیادی می پرسد و شما جوابش را نمی دانید، می توانید به کتابخانه بروید و یک کتاب کودکانه درباره آن موضوع پیدا کنید تا با هم بخوانید.
در این سن، ممکن است رفتارهای بسیار متنوعی از کودک 36 ماهه تان ببینید. شاید متوجه شوید که هر روز قشقرق به پا می کند یا هر شب از تخت بیرون می آید. این رفتارها در کودک 36 ماهه کاملا رایج هستند، چون کودک هنوز در حال یادگیری و رشد در تعامل با دنیاست. برای اینکه در این مسیر ناآشنا تنها نباشید، در ادامه نکات کاربردی و توصیه هایی درباره برنامه های غذایی پیشنهادی، مراحل رشدی مهم کودک 3 ساله و نکاتی درباره آنچه باید انتظارش را داشته باشید، آورده ایم.
رشد کودک 3 ساله
در سن 3 سالگی، وقت آن است که کودک تان یک معاینه کامل توسط متخصص کودکان داشته باشد تا مطمئن شوید که رشد و تکاملش در مسیر درستی قرار دارد.
وزن و قد کودک 3 ساله
میانگین وزن برای کودک 36 ماهه دختر تقریبا 13.9 کیلوگرم و برای کودک 36 ماهه پسر 14.4 کیلوگرم است. میانگین قد نیز حدود 94.2 سانتی متر برای دختران و 95.2 سانتی متر برای پسران است.
در این چکاپ، پزشک وزن و قد کودک تان را روی نمودار رشد 3 ساله علامت می زند. این نمودار نشان می دهد که کودک در هر مراجعه چقدر رشد داشته و منحنی میانگین رشد در هر صدک چگونه است. این کار به پزشک کمک می کند تا تأیید کند کودک تان با سرعتی سالم در حال رشد است.
مراحل رشدی کودک 3 ساله
می پرسید: «کودک 36 ماهه من باید چه کارهایی انجام بدهد؟» از ساختن جمله های چند کلمه ای گرفته تا موفقیت در آموزش استفاده از توالت، در ادامه برخی مراحل رشدی مهم کودک 3 ساله را آورده ایم که احتمالا در هفته های آینده شاهدشان خواهید بود (اگر تا حالا نبوده اید):
- گفتار: احتمال زیاد کودک 3 ساله شما زیاد حرف می زند. احتمال دارد از جمله های سه یا چهار کلمه ای استفاده کند (مثل: «بریم بیرون الآن!») و دایره لغات متنوعی داشته باشد. در واقع، طبیعی است که کودک در این سن حداقل 1000 کلمه را بشناسد. (و «چرا؟» احتمالا محبوب ترین کلمه شان است!) اگر کودک تان در گفتار دچار لکنت می شود، کلمات را اشتباه تلفظ می کند یا دستور زبان اشتباهی دارد، نگران نباشید؛ او هنوز در حال یادگیری صحبت کردن است. با این حال، نگرانی های خود را با پزشک در میان بگذارید تا روند رشد زبانی کودک را بررسی کند.
- مهارت های حرکتی: کودک 3 ساله تان باید به راحتی بتواند بالا و پایین بپرد، بدود و بالا برود. احتمالا می تواند بدون نیاز به نرده، از پله ها بالا و پایین برود (یک پا روی هر پله) و حدود 3 ثانیه روی یک پا تعادل داشته باشد. همچنین باید بتواند سه چرخه اش را رکاب بزند.
- آموزش استفاده از توالت: آموزش توالت رفتن برای کودک 3 ساله یک موفقیت بزرگ است. شاید متوجه شوید که در طول روز خشک می ماند، اما شب ها هنوز رختخواب را خیس می کند. شب ادراری در این سن نگران کننده نیست. در واقع، برخی کودکان تا سن 7 سالگی هم هنوز شب ها ادرار می کنند (برای همین شورت های آموزشی شبانه ساخته شده اند).
اگر نگران رشد فرزندتان هستید، مرکز CDC یک چک لیست مخصوص رشد کودک 36 ماهه منتشر کرده است که می توانید از آن برای مقایسه با همسالان استفاده کنید. در معاینه 3 سالگی، پزشک کودک از شما سؤالاتی خواهد پرسید تا تشخیص دهد که آیا کودک تان نیاز به حمایت رشدی بیشتر دارد یا خیر. اینجا همان جایی است که می توانید نگرانی هایی مثل نشانه های احتمالی اوتیسم را مطرح کنید.
رفتار کودک 3 ساله
- قشقرق و عصبانیت: کودک 36 ماهه ممکن است بداند که چه کاری می خواهد انجام دهد مثلا ساختن یک برج بزرگ با آجرهای اسباب بازی اما مهارت های لازم برای اجرای درست آن را نداشته باشد. همین ممکن است باعث ناامیدی و گریه شود. درست است که از «سن دو سالگی وحشتناک» عبور کرده اید، اما هنوز در محدوده قشقرق های کودکانه قرار دارید.
- اضطراب جدایی: کودک 3 ساله ای که دچار اضطراب جدایی است، ممکن است هنگام جدا شدن از شما مثلا هنگام رفتن به خانه مادربزرگ یا مهد کودک صحنه هایی احساسی ایجاد کند. هرچند ممکن است شما را دچار عذاب وجدان کند، اما اگر همیشه کنارش بمانید، هرگز یاد نمی گیرد که با این احساس کنار بیاید. خداحافظی را کوتاه و شیرین نگه دارید. به کودک تان یادآوری کنید که چه زمانی برمی گردید و قرار است چه کارهایی را با هم انجام دهید. و سعی کنید زیاد درنگ نکنید.
- مشکلات رفتاری دیگر: در یک نظرسنجی غیررسمی، اکثر والدین گفتند که سن 3 سالگی از دو سالگی هم سخت تر است. تعجب آور نیست اگر بشنوید کودکی 3 ساله کسی را گاز گرفته، از والدینش در مکان عمومی فرار کرده یا قوانینی را که فکر می کردید یاد گرفته، زیر پا گذاشته.
چطور کودک 3 ساله را به حرف گوش کردن وادار کنیم؟ به یاد داشته باشید: این یک روند است. تربیت کودک 3 ساله به معنای عصبانیت نیست؛ یعنی وضع قوانین واضح و پیامدهایی مناسب با سن کودک.
ویژگی های رفتاری رایج در کودکان 3 ساله
- علاقه به استقلال: ممکن است کودک تان اصرار کند که خودش لباسش را بپوشد یا غذا بخورد، حتی اگر هنوز کاملا بلد نیست.
- تقلید از دیگران: او حالا ممکن است حرف ها، رفتارها یا حتی احساسات شما را تقلید کند. پس بهترین الگویی که می تواند داشته باشد، شما هستید.
- بازی خیالی: کودک 3 ساله عاشق نقش بازی است. مثلا ممکن است ادای مامان بازی دربیاورد یا با یک جعبه خالی، خانه ای خیالی بسازد.
- کنجکاوی و پرسشگری: «چرا؟»، «چیه؟»، «چطور؟»… این سؤالات پای ثابت مکالمات تان هستند!
- همکاری محدود: او ممکن است گاهی با دیگر بچه ها بازی کند، اما هنوز بیشتر دوست دارد خودش بازی را هدایت کند.
راهکارهایی برای مدیریت رفتار کودک 3 ساله
- مرزهای روشن بگذارید. مثلا بگویید: «زدن دیگران ممنوعه. می تونی بگی ناراحتی ولی نباید بزنی.»
- رفتار خوب را تحسین کنید. وقتی کار درستی انجام می دهد، حتما آن را با جمله ای مثبت مثل «آفرین که اسباب بازی هاتو جمع کردی!» تقویت کنید.
- ثبات داشته باشید. کودک باید بداند که نتیجه رفتارهایش قابل پیش بینی است. اگر یک روز چیزی ممنوع است و روز دیگر آزاد، گیج می شود.
- احساساتش را به رسمیت بشناسید. به جای اینکه بگویید «گریه نکن!»، بگویید: «می دونم ناراحتی. بیا با هم یه راه حل پیدا کنیم.»
آیا رفتار کودک من طبیعی است؟
گاهی والدین نگران اند که فرزندشان پرخاشگر است، زیاد گریه می کند یا به سختی با دیگران کنار می آید. واقعیت این است که در 3 سالگی، این رفتارها نسبتا رایج اند. اما اگر متوجه شدید کودک تان:
- به سختی ارتباط چشمی برقرار می کند
- خیلی کم حرف می زند یا اصلا حرف نمی زند
- دائما دیگران را کتک می زند یا آزار می دهد
- خیلی بیش از حد گوشه گیر است
بهتر است موضوع را با پزشک یا متخصص رشد کودک در میان بگذارید.
تغذیه کودک 3 ساله
در سه سالگی، کودک شما کم کم از مرحله غذاهای کودکانه عبور کرده و می تواند تقریبا بیشتر غذاهایی را که خانواده مصرف می کنند، بخورد. اما هنوز هم نیاز به برنامه غذایی سالم، متنوع و متعادل دارد تا رشد جسمی و ذهنی اش در مسیر درستی ادامه پیدا کند.
کودک 3 ساله باید چه بخورد؟
در این سن، وعده های غذایی کوچک و میان وعده های مغذی برای کودک بسیار مهم هستند. او معمولا در هر وعده غذا مقدار کمی می خورد، اما نیاز دارد چندین بار در روز انرژی دریافت کند.
توصیه های کلیدی تغذیه برای کودک 36 ماهه
- میوه و سبزیجات تازه: روزانه حداقل 5 وعده کوچک از میوه ها و سبزیجات متنوع مصرف کند. آن ها را به شکل جذاب برش بزنید یا در قالب بازی و داستان ارائه دهید.
- پروتئین: منابعی مثل گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ، عدس و لوبیا باید در برنامه غذایی باشند.
- لبنیات: شیر، ماست و پنیر همچنان منابع مهم کلسیم هستند. 2 تا 3 وعده در روز کافی است.
- غلات کامل: نان سبوس دار، برنج قهوه ای، ماکارونی سبوس دار یا بلغور جو منابع خوب انرژی و فیبر هستند.
- چربی های مفید: استفاده از روغن زیتون، آووکادو یا مغزها (در صورت نبود آلرژی) برای رشد مغز کودک بسیار مفید است.
چقدر غذا برای کودک 36 ماهه کافی است؟
در این سن، کودکان معمولا هر 2 تا 3 ساعت گرسنه می شوند. بهتر است:
- 3 وعده اصلی غذا (صبحانه، ناهار، شام)
- 2 تا 3 میان وعده سالم بین وعده ها ارائه شود.
به اشتهای کودک احترام بگذارید؛ اصرار بیش از حد برای غذا خوردن ممکن است باعث مقاومت شود.
اگر کودک غذا نمی خورد، چه کنیم؟
کودکان سه ساله ممکن است بدغذا شوند یا به غذاهایی که قبلا دوست داشتند، علاقه ای نشان ندهند. این رفتار طبیعی است. در این شرایط:
- به وعده ها نظم بدهید. هر روز در ساعت مشخص غذا بخورد.
- تنوع ایجاد کنید. غذا را با رنگ ها، شکل ها یا حتی ظروف مخصوص کودکان جذاب تر کنید.
- از تهدید یا رشوه استفاده نکنید. مثلا نگویید «اگه غذا نخوری، تلویزیون نمی بینی!» یا «اگه غذاتو بخوری، شکلات می دم!» چون این کارها باعث می شود کودک با غذا چانه زنی کند.
- با کودک غذا بخورید. کودکان از والدین الگوبرداری می کنند. اگر شما سالم و با اشتیاق غذا بخورید، او هم علاقه مند می شود.
کودک 3 ساله چه چیزهایی را نباید زیاد بخورد؟
- شیرینی ها و نوشیدنی های شیرین
- چیپس و تنقلات فرآوری شده
- نمک و غذاهای شور
- غذاهای سرخ شده زیاد و چرب
این خوراکی ها باید فقط گاهی و در مقدار کم مصرف شوند. اولویت همیشه با غذاهای خانگی و تازه باشد.
رشد زبانی کودک 3 ساله
در سه سالگی، کودک شما وارد دنیای جدیدی از کلمات و جمله سازی می شود. ممکن است شگفت زده شوید از اینکه چقدر می تواند حرف بزند، سوال بپرسد و حتی داستان بسازد! این دوره یکی از مهم ترین مراحل رشد زبانی کودک است.
کودک 3 ساله چه مهارت های زبانی باید داشته باشد؟
در این سن، بیشتر کودکان:
- می توانند جمله هایی با 3 تا 5 کلمه بسازند.
- کلمات جدید را سریع یاد می گیرند.
- از ضمایر مثل «من»، «تو»، «او» به درستی استفاده می کنند.
- شروع به پرسیدن سوالات زیاد می کنند: «این چیه؟»، «چرا؟»، «چطور؟»
- می توانند داستان های ساده تعریف کنند یا درباره اتفاقات روزانه صحبت کنند.
اگرچه ممکن است تلفظ بعضی کلمات هنوز نامشخص یا ناقص باشد، اما والدین معمولا حرف های کودک را به خوبی متوجه می شوند.
چگونه به تقویت زبان کودک 36 ماهه کمک کنیم؟
شما نقش بسیار مهمی در رشد زبان فرزندتان دارید. راهکارهای ساده و مؤثر شامل:
- زیاد با او صحبت کنید. حتی درباره کارهای روزمره مثل “حالا داریم موز می شوریم” یا “بعد از شام کتاب می خونیم”.
- سوال بپرسید و منتظر پاسخ بمانید. او را تشویق کنید بیشتر توضیح دهد.
- با هم کتاب بخوانید. داستان های ساده با تصاویر رنگی برای کودک جذاب هستند. اجازه دهید او صفحات را ورق بزند و حتی داستان را بازگو کند.
- آهنگ و شعر کودکانه گوش دهید. موسیقی و ریتم به یادگیری واژه ها کمک می کند.
- اشتباهاتش را با تکرار صحیح تصحیح کنید. مثلا اگر گفت: «اون سگو بَک زد»، شما بگویید: «آره، سگ رو لگد زد.»
آیا باید نگران تأخیر در حرف زدن کودک 3 ساله باشیم؟
بعضی کودکان کمی دیرتر از دیگران صحبت می کنند، اما تا پایان سه سالگی، اگر کودک:
- نمی تواند دو کلمه را کنار هم بگذارد،
- گفتارش نامفهوم است و حتی والدین متوجه نمی شوند،
- دیگران جز والدین نمی توانند حرف هایش را درک کنند،
- یا علاقه ای به حرف زدن نشان نمی دهد،
بهتر است با متخصص گفتاردرمانی یا روانشناس کودک مشورت کنید.
نکته مهم: تلویزیون جایگزین صحبت کردن با کودک نیست
تماشای زیاد تلویزیون، موبایل یا تبلت باعث می شود کودک زمان کمتری برای حرف زدن و تعامل داشته باشد. این وسایل نباید نقش اصلی در یادگیری زبان کودک داشته باشند.
خواب کودک 3 ساله
در سن سه سالگی، پسرفت خواب (Sleep Regression) پدیده ای رایج است. اگر کودک شما شب ها از خواب بیدار می شود، متخصصان توصیه می کنند که برخوردتان کوتاه و جدی باشد. یعنی اگر کابوس دیده یا تشنه اش است، او را دلداری دهید یا برایش آب بیاورید، اما زیاد مکث نکنید. او را ببوسید و از اتاق خارج شوید.
اگر کودک 3 ساله تان از ماندن در تخت خودداری می کند، بهتر است همیشه او را دوباره به تخت خودش برگردانید. این کار به او می آموزد که خوابیدن در تخت خودش یک عادت همیشگی است.
وحشت شبانه در کودکان 3 ساله
در این سن، وحشت شبانه ممکن است خواب شب خانواده را مختل کند. در چنین حالتی کودک ممکن است:
- شروع به گریه یا جیغ زدن کند،
- در خواب بنشیند یا راه برود،
- دست و پا بزند یا حتی چیزی بگوید، در حالی که هنوز کاملا بیدار نیست.
خوشبختانه، این اتفاق ها بیشتر برای والدین ناراحت کننده است تا برای خود کودک؛ چراکه معمولا صبح روز بعد هیچ چیز را به یاد نمی آورند.
این اتفاق ها زمانی رخ می دهد که کودک از خواب عمیق به مرحله ای سبک تر می رود. اگر فرزندتان دچار وحشت شبانه شد، تلاش نکنید بیدارش کنید. فقط مراقب باشید به خودش آسیبی نرساند، او را آرام کرده و دوباره بخوابانید. با گذر زمان، کودک شما از این مرحله عبور خواهد کرد.
فعالیت های مناسب برای کودک 3 ساله
در این سن، خلاقیت و بیان احساسات کودک به شدت در حال رشد است و او در حال یادگیری مفاهیم پایه ای مهم برای آمادگی مدرسه است.
با کودک 3 ساله چه کارهایی می توان انجام داد؟
در ادامه چند فعالیت سرگرم کننده و آموزشی برای کودکان سه ساله آورده ایم:
- اسباب بازی های رنگارنگ: کودک شما در حال یادگیری رنگ هاست. با هم با بلوک های رنگی، توپ ها یا خمیر بازی کنید و درباره رنگ ها صحبت کنید. می توانید آن ها را با هم دسته بندی کنید.
- مداد شمعی و رنگ های بی خطر: نقاش کوچولوی شما حالا از خلق آثارش لذت می برد. چند نقاشی زیبا را به یخچال یا دیوار بچسبانید تا او به خود افتخار کند.
- آواز و شعر کودکانه: کودک 3 ساله تان عاشق آواز خواندن است؛ شاید حتی بیشتر از حرف زدن! شعرهای ساده را همراهش بخوانید و ریتم را با حرکات بدنی همراه کنید.
چک لیست و نکات مهم برای کودک 3 ساله
- کودک 36 ماهه خود را برای ویزیت سه سالگی به پزشک ببرید. واکسن خاصی نیاز نیست، مگر اینکه بخواهید واکسن آنفلوآنزا تزریق کند.
- نوبت بعدی ویزیت سالانه، حوالی چهار سالگی خواهد بود.
- اگر قصد دارید امسال او را به مهدکودک بفرستید، ثبت نام در پیش دبستانی 3 ساله را فراموش نکنید.
- برای پاسخ به سؤالات زیاد کودک، سری به کتابخانه بزنید و چند کتاب جدید و مناسب این سن انتخاب کنید.
- گرچه خواندن در این سن نادر است، اما ممکن است کودک بتواند تابلوهایی مانند “ایست” یا “باز” را تشخیص دهد. این نشانه ی آغاز توانایی خواندن است. با مطالعه روزانه این مهارت را تقویت کنید.
- در این سن، کودک شروع به بازی با دیگران می کند. او را در جمع های بازی ثبت نام کنید یا در خانه برایش قرار بازی بگذارید.
- اگر کودک شما هنوز گاهی اشتباهات گفتاری دارد، با تکرار جمله صحیح به او کمک کنید، بدون اینکه او را سرزنش یا خجالت زده کنید.
- میزان تماشای صفحه نمایش (موبایل، تبلت، تلویزیون) را به کمتر از یک ساعت در روز محدود کنید.
- ترس از تاریکی در این سن طبیعی است. با ایجاد محیط خواب آرام، دادن یک عروسک مورد علاقه و استفاده از چراغ خواب، به او آرامش دهید.
- کودک 3 ساله پر از انرژی است. به جای اینکه از او بخواهید ثابت بنشیند، فرصت فعالیت بدنی در فضای باز فراهم کنید تا تعادل و هماهنگی بدنی اش تقویت شود.
- کودک شما مثل یک اسفنج در حال جذب دنیای اطراف است. کنجکاوی او ممکن است هر دقیقه با یک سؤال جدید بروز کند. صبور باشید و از این دوران هیجان انگیز لذت ببرید؛ چرا که خیلی زود می گذرد.
کودک 3 ساله تان بیشتر با چه چیزی سرگرم می شود؟ نقاشی؟ لگو؟ یا آواز خواندن؟ تجربه هایتان را با ما در میان بگذارید.
