کودکان تک کلیه

اگر به شما گفته اند که کودک شما تک کلیه است، طبیعی است که نگران شوید و ذهن تان پر از سؤال باشد. بسیاری از مادران تصور می کنند این مشکل بسیار نادر است، اما واقعیت چیز دیگری است. بر اساس آمارهای پزشکی، از هر هزار نوزاد، حدود یک نوزاد تنها با یک کلیه متولد می شود. در تعداد مشابهی از نوزادان هم هر دو کلیه وجود دارد، اما فقط یکی از آن ها کار می کند. این موضوع نشان می دهد که کودکان تک کلیه بسیار بیشتر از آن چیزی هستند که تصور می کنیم. در ادامه این مقاله در مورد کودکان تک کلیه به طور کامل توضیح خواهیم داد.

چرا کودک من فقط یک کلیه دارد؟

گاهی مادران با نگرانی می پرسند: «آیا من کاری اشتباه انجام دادم؟» اما باید بدانید در اغلب موارد، علت تک کلیه داشتن در کودکان مشخص نیست و ارتباطی به رفتار مادر در دوران بارداری ندارد. این وضعیت معمولا در مراحل اولیه رشد جنین رخ می دهد و هیچ کس در ایجاد آن نقشی ندارد. پس خودتان را سرزنش نکنید.

خبر خوب این است که بیشتر کودکان تک کلیه می توانند زندگی کاملا طبیعی، طولانی و سالم داشته باشند. تنها کافی است چند نکته ساده مراقبتی را بدانید و پیگیری های پزشکی را جدی بگیرید.

علائم کودکان تک کلیه

بسیاری از کودکان تک کلیه هیچ علامت خاصی ندارند و تا زمانی که سونوگرافی انجام نشود، والدین حتی متوجه نمی شوند. با این حال، گاهی برخی نشانه ها می تواند هشداردهنده باشد و لازم است مادر یا پدر با دقت بیشتری آن ها را دنبال کند.

در اکثر موارد، تک کلیه بودن در کودکان بدون علامت است، اما اگر قرار باشد مشکلی ایجاد شود، معمولا به شکل های زیر خود را نشان می دهد:

1. عفونت های مکرر ادراری

دختران بیشتر در معرض این مشکل هستند. نشانه های کودکان تک کلیه عبارت اند از:

• سوزش هنگام ادرار
• بوی تند یا تغییر رنگ ادرار
• تب بدون دلیل مشخص
• بی قراری نوزاد هنگام ادرار کردن

این حالت اهمیت زیادی دارد، چون عفونت در کودکان تک کلیه می تواند سریع تر به کلیه برسد و باید فورا درمان شود.

2. ورم یا پف کردگی اطراف چشم ها

ممکن است صبح ها بیشتر دیده شود و به علت احتباس مایعات باشد. این علامت می تواند از نشانه های عملکرد ضعیف کلیه باشد.

3. کاهش اشتها یا رشد کند

کلیه تنها اگر به درستی کار نکند، ممکن است روی رشد و وزن گیری کودک اثر بگذارد. در این حالت معمولا پزشک آزمایش های بیشتری درخواست می کند.

4. درد پهلو یا شکم

اگر کودک بزرگ تر باشد ممکن است از درد خفیف یا احساس فشار در ناحیه پهلو شکایت کند؛ این مورد معمولا به دلیل بزرگ شدن کلیه سالم یا عفونت ادراری است.

تشخیص و پیگیری تک کلیه در کودکان

برای اطمینان از اینکه کلیه تنها به درستی کار می کند، پزشک ممکن است آزمایش های دوره ای زیر را انجام دهد:

سونوگرافی

اگر نوزاد شما در دوران بارداری با تشخیص تک کلیه شناسایی شده، بعد از تولد یک سونوگرافی انجام می شود. معمولا حوالی یک سالگی نیز سونوگرافی تکرار می شود تا از رشد مناسب کلیه مطمئن شوند.

آزمایش خون

در زمانی مناسب، پزشک آزمایش خون برای بررسی کراتینین درخواست می کند. کراتینین ماده ای است که کلیه باید آن را از خون خارج کند، بنابراین عدد آن نشان دهنده عملکرد کلیه است.

آزمایش ادرار و کنترل فشار خون

سالانه یک بار، آزمایش ادرار و اندازه گیری فشار خون انجام می شود که می تواند در همان معاینات دوره ای کودک انجام شود. این تست ها کمک می کنند هر مشکل احتمالی زودتر شناسایی شود.

درمان کودکان تک کلیه

در بسیاری از موارد کودکان تک کلیه به درمان دارویی یا جراحی نیاز ندارند. درمان اصلی در واقع مراقبت صحیح و پیشگیری از آسیب است.

1. پیگیری های منظم پزشکی

مهم ترین بخش درمان، انجام سونوگرافی ها، آزمایش خون و آزمایش ادرار طبق جدول زمانی پزشک است. این پیگیری ها کمک می کند کوچک ترین تغییر عملکرد کلیه به سرعت تشخیص داده شود.

2. پیشگیری از آسیب فیزیکی کلیه

• استفاده از محافظ کلیه هنگام فوتبال یا ورزش های پرتحرک
• آموزش به کودک برای مراقبت هنگام بازی های پربرخورد

پزشکان ایرانی معمولا درباره ورزش های رزمی پربرخورد احتیاط بیشتری به خرج می دهند.

3. درمان سریع عفونت های ادراری

اگر کودک دچار تب بدون علامت شد یا نشانه های عفونت ادراری داشت، باید همان روز به پزشک مراجعه کرد. هر ساعت تأخیر می تواند خطر آسیب به کلیه سالم را افزایش دهد.

4. کنترل فشار خون

در برخی کودکان تک کلیه، خطر فشار خون بالا کمی بیشتر است. اندازه گیری سالانه فشار خون کمک می کند مشکل زود تشخیص داده شود و با دارو کنترل گردد.

5. توصیه های تغذیه ای مناسب

به طور معمول رژیم خاصی لازم نیست، اما برخی نکات اهمیت دارند:

• مصرف کافی آب در طول روز
• محدود کردن نمک در غذاهای خانگی
• پرهیز از تنقلات شور مانند چیپس و فست فود
• مصرف مرتب میوه و سبزیجات برای حفظ سلامت کلیه

در موارد خاص پزشک رژیم کم پروتئین یا نظارت تغذیه ای دقیق تری را پیشنهاد می دهد.

با پزشک در ارتباط باشید

هر سؤال یا نگرانی ای دارید با پزشک کودک در میان بگذارید. اگر لازم باشد، پزشک شما را به فوق تخصص کلیه کودکان (نفرولوژیست اطفال) ارجاع می دهد تا ارزیابی دقیق تری انجام شود.

یک نکته جالب اینکه قبل از رواج سونوگرافی در بارداری، بسیاری از افراد تا سنین بالا زندگی می کردند بدون اینکه بدانند تنها یک کلیه دارند! این نشان می دهد با مراقبت مناسب و چند احتیاط ساده، کودکان تک کلیه می توانند کاملا طولانی و سالم زندگی کنند.

عوارض تک کلیه داشتن در کودکان

بیشتر کودکان تک کلیه کاملا سالم رشد می کنند، اما شناخت عوارض احتمالی کمک می کند که با مراقبت بهتر، از بروز آن ها پیشگیری شود.

1. فشار خون بالا

به دلیل فعالیت بیشتر کلیه سالم، احتمال فشار خون بالا کمی افزایش می یابد. به همین دلیل اندازه گیری سالانه فشار خون ضروری است.

2. دفع پروتئین در ادرار

یکی از نشانه های وارد شدن فشار بیش از حد به کلیه است. این مشکل معمولا با آزمایش ادرار سالانه تشخیص داده می شود و ممکن است پزشک داروهای محافظت کننده از کلیه تجویز کند.

3. کاهش عملکرد کلیه در بلندمدت

شیوع کمی دارد، اما در برخی کودکان ممکن است با بالا رفتن سن، عملکرد کلیه تنها کمی کاهش یابد. پیگیری های پزشکی مداوم از بروز این مشکل جلوگیری می کند.

4. آسیب فیزیکی مستقیم به کلیه

در ورزش های پربرخورد یا تصادف های شدید ممکن است کلیه سالم آسیب ببیند. استفاده از محافظ ورزشی و آموزش مراقبت های فردی، این خطر را به حداقل می رساند.

یک نکته مهم برای مادران

اغلب کودکان تک کلیه، هیچ وقت دچار مشکل نمی شوند و مثل سایر بچه ها مدرسه می روند، بازی می کنند، ورزش می کنند و زندگی معمولی دارند. نگرانی شما طبیعی است، اما با آگاهی و پیگیری های ساده می توانید بهترین محافظ کلیه سالم کودک تان باشید.

یک کلیه می تواند کار دو کلیه را انجام دهد

کلیه ها از شگفت انگیزترین اندام های بدن هستند. اندازه آن ها تقریبا به اندازه یک مشت بسته است و کارهای حیاتی انجام می دهند. وظایف اصلی آن ها عبارت اند از:

• تصفیه خون و تولید ادرار
• تنظیم فشار خون
• کمک به ساخت گلبول های قرمز
• حفظ تعادل اسیدی خون
• کمک به ساخت و فعال شدن ویتامین D

در حالت عادی دو کلیه این وظایف را با هم تقسیم می کنند. اما در کودکان تک کلیه، کلیه سالم رشد بیشتری می کند و بزرگ تر از حد معمول می شود تا بتواند کار هر دو کلیه را انجام دهد. این یک مکانیسم طبیعی بدن برای جبران کمبود کلیه است.

کودک تک کلیه هم می تواند کودکی کند

محل قرارگیری کلیه ها در میانه پشت و زیر دنده هاست؛ جایی که به خوبی محافظت می شوند. اگر کلیه کودک در محل طبیعی باشد، احتمال آسیب دیدگی آن بسیار کم است. بنابراین کودک شما می تواند مانند سایر بچه ها بدود، بازی کند، دوچرخه سواری کند و از دوران کودکی اش لذت ببرد.

در بیشتر موارد، نیازی به رژیم غذایی خاصی نیست. البته پزشک ممکن است توصیه هایی متناسب با شرایط فرزندتان ارائه دهد؛ اما اصل مهم این است که اجازه دهید کودکتان مثل یک کودک معمولی بزرگ شود.

بیشتر ورزش ها برای کودکان تک کلیه بی خطر هستند

معمولا کودکان تک کلیه می توانند تقریبا همه ورزش ها را انجام دهند. تنها استثنای مهم، فوتبال آمریکایی است که در ایران هم رایج نیست. برخی پزشکان همچنین در مورد ورزش های رزمی پربرخورد احتیاط بیشتری توصیه می کنند.

ورزش هایی مثل فوتبال، والیبال، بسکتبال، هاکی، دویدن، تنیس، شنا و حتی ورزش های سبک تر معمولا بدون مشکل هستند. اگر کودک شما فوتبال بازی می کند، می تواند از یک محافظ مخصوص ناحیه کلیه استفاده کند؛ هرچند این مورد همیشه ضروری نیست. تصمیم نهایی بهتر است با مشورت پزشک کودک گرفته شود.

مراقب عفونت های ادراری باشید

یکی از نکات مهم در کودکان تک کلیه، مراقبت از سیستم ادراری است. عفونت مثانه اگر درمان نشود، می تواند به کلیه برسد و مشکلات جدی ایجاد کند.

عفونت های ادراری در دختران شایع تر است. بنابراین اگر دخترتان تب بدون علائم دیگری مثل سرفه یا گلودرد دارد، همان روز به پزشک مراجعه کنید. اگر تب نیمه شب شروع شد، صبح زود با پزشک تماس بگیرید و بررسی عفونت ادراری را جدی بگیرید. هرگز منتظر نمانید تا «چند روز بگذرد». درمان دیرهنگام می تواند به کلیه آسیب بزند.

سخنی از نی نی تینی

به عنوان مادر، طبیعی است که نگران آینده و سلامت فرزندتان باشید؛ اما فراموش نکنید که بسیاری از کودکان تک کلیه بدون هیچ مشکل خاصی رشد می کنند و زندگی کاملا سالم و طبیعی دارند. آنچه اهمیت دارد، پیگیری های منظم، توجه به علائم غیرعادی و مراجعه سریع در صورت بروز تب یا نشانه های عفونت ادراری است. شما با چند اقدام ساده می توانید مطمئن باشید که کلیه سالم فرزندتان تا سال های طولانی بدون مشکل کار خواهد کرد.